-Προλογικό σημείωμα Σταυρούλας Μαρκουλάκη, Αρχαιολόγου, Επίτιμης προϊσταμένης της ΚΕ Εφορείας Αρχαιοτήτων
Η γοητεία που ασκεί σε έναν θεράποντα της ιατρικής επιστήμης η μυθολογία του Ασκληπιού, ο οποίος συγκέντρωσε στο όνομά του όλη την εμπειρία της αρχαιότητας στη θεραπευτική διαδικασία και λατρεύτηκε τελικά ως θεός, είναι πέρα για πέρα κατανοητή. Τα ιερά της λατρείας του Ασκληπιού υπήρξαν τα πρώτα οργανωμένα θεραπευτήρια και οι υπηρετούντες σ’ αυτά, οι Ασκληπιάδες, δάνεισαν την επωνυμία τους στους σύγχρονους γιατρούς.
Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου, γιατρός ο ίδιος, έχει και ένα επιπλέον κίνητρο στην ενασχόλησή του με τα Ασκληπιεία. Η ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Λισσού, στην οποία εντάσσεται η Παλιόχωρα, είναι ο γενέθλιος τόπος του. Όπως είναι ευρέως γνωστό, στην Λισσό υπήρχε ξακουστό Ασκληπιείο, όπως συμπεραίνεται από τα ευρήματα.
Η Λισσός υπήρξε πόλη-λιμάνι στην αγκαλιά του Λυβικού πελάγους, της θάλασσας που περισσότερο ένωνε παρά χώριζε την Κρήτη από τη Βόρεια Αφρική, και συγχρόνως αναδείχτηκε σε θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο. Στην περίοδο της μεγάλης ακμής της, στην ελληνιστική εποχή, υπήρξε πρωτεύουσα του κοινού των Ορείων. Το Κοινό των Ορείων ήταν μια ομοσπονδία των ορεινών πόλεων του σημερινού Ανατολικού Σελίνου που ανέπτυξε ιδιαίτερες σχέσεις με τη Βόρεια Αφρική, διατηρώντας ωστόσο τις αντίστοιχες σχέσεις με άλλες κρητικές πόλεις και ιδιαίτερα με την Πολυρρήνια.
Πληροφορίες για τον ρόλο που διαδραμάτισαν η Λισσός και το Κοινό μας παρέχουν άμεσα οι επιγραφές που διασώθηκαν στον χώρο αλλά και έμμεσα τα κεραμικά ευρήματα της ευρύτερης περιοχής, η γλυπτική και η αρχιτεκτονική του Ασκληπιείου που ήρθε στο φως από τις ανασκαφές του αείμνηστου καθηγητή Νικ. Πλάτωνα.
Από επιγραφή που αναφέρεται στη συνθήκη του Κοινού των Ορείων με τον Μάγα της Κυρήνης πληροφορούμαστε ότι η κύρια λατρευόμενη θεότητα δεν ήταν ο Ασκληπιός αλλά η Δίκτυννα. Ο ναός της αποτελούσε μέρος ενός τεμένους μέσα στο οποίο υπήρχαν ναοί και άλλων θεοτήτων. Ωστόσο, προς το παρόν έχει αποκαλυφθεί μόνο το Ασκληπιείο, στον μυχό μιας καταπράσινης κοιλάδας που τροφοδοτείται αενάως από το νερό μιας πηγής δίπλα στον ναό. Η πηγή ήταν και είναι ιαματική, πράγμα που επιβεβαιώθηκε εργαστηριακά από τον καθηγητή του Πολυτεχνείου Κρήτης κ. Μανούτσογλου, πληροφορία την οποία παρέχει το ανά χείρας βιβλίο.
Το τοπίο πάνω από τον ναό είναι επιβλητικό, με τεράστιους βράχους. Κομμάτια από αυτούς τους βράχους καταπλάκωσαν τον ναό μαζί με ένα εκπληκτικό σύνολο αφιερωμάτων που δείχνουν να αποθηκεύτηκαν μέσα σ’ αυτόν ενόψει ενός προφανούς κινδύνου. Το γεγονός που προκάλεσα την καταστροφή όχι μόνο του ναού αλλά και ολόκληρης της πόλης φαίνεται, σύμφωνα με τις νεότερες έρευνες, ότι υπήρξε ο τρομακτικός σεισμός του 365 μ.Χ. (8,5-9 της κλίμακας Ρίχτερ). Στον σεισμό αυτόν οφείλεται και ανύψωση της ξηράς, τη γραμμή της οποίας παρακολουθούμε παραπλέοντας τις ακτές από τη Σούγια στην Λισσό.
Ο γιατρός Ευτύχης Λαμπουσάκης δίνει αρκετές πληροφορίες για το Ασκληπιείο της Λισσού αλλά και της αρχαίας Λεβήνας, στη νότια ακτή της κεντρικής Κρήτης, μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Ιδιαίτερα γοητευτική ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, θα βρει ο αναγνώστης την ιστορία του ίδιου του Ασκληπιού και τη θεραπευτική διαδικασία στα απανταχού Ασκληπιεία που ξετυλίγεται στις σελίδες του.