Του Δημήτρη Μηλάκα
Η χρονιά που πέρασε χαρακτηρίστηκε, μεταξύ άλλων, και από την ιδιαίτερη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και κλείνει με την ανταλλαγή «φιλοφρονήσεων» μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών.
● Από τη μία ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου «συμβούλευσε» μέσω Twitter τον Έλληνα ομόλογό του η Ελλάδα να μην «κρύβεται» πίσω από άλλους (υπονοεί Ευρωπαίους και Αμερικανούς) και να προσέλθει σε διάλογο.
● Από την άλλη ο Νίκος Δένδιας ανταπέδωσε λέγοντας ότι διάλογος δεν μπορεί να γίνει αν η Τουρκία δεν σταματήσει τις απειλές πολέμου και τις αμφισβητήσεις ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Με μια πρώτη ματιά μοιάζει σαν οι δύο χώρες να μην έχουν μετακινηθεί στο ελάχιστο από τις θέσεις που διατυπώνουν, οι οποίες συντηρούν ένα «αδιέξοδο». Ωστόσο τα γεγονότα των τελευταίων δώδεκα μηνών έχουν δημιουργήσει νέα δεδομένα, στα οποία αξίζει, συνοπτικά, να αναφερθούμε, καθώς περιγράφουν μια «αλυσίδα» η οποία σέρνει την Αθήνα στο τραπέζι ενός διαλόγου στον οποίο θα υποχρεωθεί να συζητήσει το σύνολο των τουρκικών απαιτήσεων. Ας δούμε, λοιπόν, τους κρίκους αυτής της αλυσίδας.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο
Στα τέλη Νοεμβρίου του 2019 η Αθήνα αιφνιδιάστηκε από την ανακοίνωση της Άγκυρας για την υπογραφή μνημονίου κατανόησης με την (αναγνωρισμένη διεθνώς) κυβέρνηση της Τρίπολης στη Λιβύη. Το μνημόνιο υπεγράφη από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Φαγιέζ Αλ Σάρατζ στην Κωνσταντινούπολη.
Αμέσως έγινε γνωστή η τουρκική επιστολή στον ΟΗΕ με την οποία περιγράφεται η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και κατεγράφησαν οι τουρκικές διεκδικήσεις δυτικά του 28ου μεσημβρινού. Με αυτή τη συμφωνία η Άγκυρα επιχειρεί να εκμηδενίσει την επήρεια σε ΑΟΖ της Κύπρου και του Καστελλόριζου.
Τα επεισόδια στον Έβρο
Η νέα (2020) χρονιά ξεκίνησε με την πολύ καλά σχεδιασμένη από την Άγκυρα επιχείρηση διοχέτευσης προσφύγων και μεταναστών προς το ελληνικό έδαφος στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, με την αρωγή των τουρκικών αρχών, χιλιάδες άνθρωποι μαζεύτηκαν στην Αδριανούπολη και καθημερινά με συντονισμένες κινήσεις επιχειρούσαν να παραβιάσουν τα σύνορα και να περάσουν σε ελληνικό έδαφος.
Η αντίδραση των ελληνικών δυνάμεων αποδείχτηκε αποτελεσματική και η πίεση βαθμιαία εκτονώθηκε, καθώς στο μεταξύ εμφανίστηκε και η «βόμβα» του κορωνοϊού. Η τουρκική κυβέρνηση, ωστόσο, με τον τρόπο αυτόν υπενθύμισε (στην Ε.Ε.) τις δυνατότητές της να απειλεί ανά πάσα στιγμή ελέγχοντας τη ροή των μεταναστευτικών ροών.
Οι Navtex του «Oruc Reis»
Με το ξεκίνημα του καλοκαιριού του 2020 άρχισαν οι κινήσεις του τουρκικού ερευνητικού πλοίου «Oruc Reis», το οποίο με τη συνοδεία στολίσκου πολεμικών άρχισε την προσπάθεια της πρακτικής «υλοποίησης» του τουρκολιβυκού μνημονίου. Το τουρκικό ερευνητικό (και ο στολίσκος των πολεμικών) με αλλεπάλληλες Navtex «κέντησε» τις θαλάσσιες περιοχές βορειοανατολικά της Κρήτης μπαίνοντας και βγαίνοντας σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας.
Η κινητοποίηση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων υπήρξε άμεση και η παρουσία του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ήταν έντονη, παρότι το τουρκικό ερευνητικό ερευνούσε σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 μιλίων από το Καστελλόριζο ή τις ακτές της Ρόδου.
Τζαμί η Αγια-Σοφιά…
Τον Ιούλιο ο Ταγίπ Ερντογάν έδειξε ότι «γράφει» στα παλιά του τα παπούτσια, μαζί με την Ελλάδα, και τη Δύση προχωρώντας στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας (μουσείου και μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς) σε τζαμί. Οι διαμαρτυρίες της Αθήνας, αλλά και οι καταδίκες που έπεσαν βροχή από παντού, δεν πτόησαν τον Πρόεδρο της Τουρκίας, ο οποίος έκανε μια επίδειξη δύναμης τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας του.
…και μυστικές συνομιλίες
Παρά τις τουρκικές προκλήσεις με το «Oruc Reis» και την Αγια-Σοφιά, η ελληνική κυβέρνηση, όπως αποδείχτηκε ύστερα από λίγες βδομάδες, συμμετείχε σε έναν γύρο μυστικών συνομιλιών στο Βερολίνο μεταξύ των εκπροσώπων της Μέρκελ, του Μητσοτάκη και του Ερντογάν. Οι συνομιλίες έγιναν υπό την εποπτεία της Γερμανίας και στόχος τους ήταν η δρομολόγηση ελληνοτουρκικών συνομιλιών εφ’ όλης της ύλης.
Οι μετέπειτα εξελίξεις έχουν (προς το παρόν) απομακρύνει την εκκίνηση ενός ελληνοτουρκικού διαλόγου. Ωστόσο ένα από τα συμφωνηθέντα στις μυστικές διαβουλεύσεις του Βερολίνου ήταν η δημιουργία «μηχανισμού αποσυμπίεσης» στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, ο οποίος δημιουργήθηκε και λειτουργεί.
Ελληνοαιγυπτιακή ΑΟΖ
Ένας από τους όρους του κειμένου των μυστικών συνομιλιών στο Βερολίνο ήταν οι δύο χώρες να αποφύγουν μονομερείς ενέργειες προκειμένου να φτάσουν στο τραπέζι των συνομιλιών. Η Τουρκία, γι’ αυτόν τον σκοπό, απέσυρε προσωρινά το «Oruc Reis». Ωστόσο, υπό αμερικανική «καθοδήγηση», ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών στις αρχές Αυγούστου, με ταξίδι – αστραπή στο Κάιρο, υπογράφει συμφωνία για «μερική οριοθέτηση» της ΑΟΖ με την Αίγυπτο.
Στην εν λόγω συμφωνία η Αθήνα άφησε σε εκκρεμότητα το θέμα της επήρειας σε ΑΟΖ του Καστελλόριζου. Από εκείνη τη στιγμή η κρίση στην περιοχή κλιμακώθηκε, καθώς επανεμφανίστηκαν το τουρκικό ερευνητικό και ο ελληνικός στόλος, γεγονός που παραλίγο να οδηγήσει σε σοβαρό ναυτικό επεισόδιο με την επακούμβηση δύο πολεμικών πλοίων.
Στο ΝΑΤΟ
Το ενδιαφέρον μετά το περιστατικό επακούμβησης των πολεμικών πλοίων είναι ότι, ενώ το «Oruc Reis» ανανέωνε τις Navtex μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου και ερευνούσε ολοένα και πιο κοντά στις ακτές Καστελλόριζου και Ρόδου (6,5 μίλια), οι ελληνικές αντιδράσεις στο πεδίο ήταν ανύπαρκτες. Προφανώς λειτουργούσε ο μηχανισμός αποκλιμάκωσης στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, τον οποίο άλλωστε ανακοίνωσε – ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. – ο ίδιος ο γ.γ. του.
Στην εν λόγω σύνοδο η ελληνική κυβέρνηση ανέμενε την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, τις οποίες ωστόσο δεν επέβαλαν οι εταίροι, αφού Αθήνα και Άγκυρα είχαν αποκαταστήσει έναν δίαυλο συνεννόησης στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Κάπως έτσι ολοκληρώθηκαν οι έρευνες του «Oruc Reis», αλλά και η σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. τον Δεκέμβριο, όπου και πάλι δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις στην Τουρκία. Και κάπως έτσι μπορεί να κάνει πλάκα και να δίνει «συμβουλές» στον Έλληνα ΥΠΕΞ ο Τσαβούσογλου μέχρι να έρθει η στιγμή, αφού οι σεισμογραφικές έρευνες στην περιοχή ολοκληρώθηκαν, η Άγκυρα να αποφασίσει να στείλει και ένα από τα πλωτά γεωτρύπανα που διαθέτει…