«…Το μαύρο το πουκάμισο έχει μεγάλη αξία, γιατί το φόραγε ο Θεός στου γιου του την κηδεία…»
Του Ανδρέα Τσιλογιάννη | Για την Κρήτη ο χαμός του Βαγγέλη Γιακουμάκη είναι μια πληγή ανοιχτή, που όμως πονάει αλλιώτικα από τις άλλες. Κυρίως διότι θέτει τον καθένα από εμάς, ως Έλληνα αλλά και ιδιαίτερα ως Κρητικό, ενώπιον των συλλογικών ευθυνών μας. Δεν ψάχνουμε για ενόχους, δεν στοχοποιούμε, αναμένουμε το έργο της δικαιοσύνης που έχει αναλάβει την διαλεύκανση της υπόθεσης, παρόλ’ αυτά νιώθουμε, περισσότερο από ποτέ, αυτό που πλανάται στην ατμόσφαιρα:
Κοινή συνισταμένη στις δημόσιες συζητήσεις, στις αναφορές που γίνονται κατά κόρον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ. το προφίλ εκείνων των ατόμων που θα μπορούσαν να έχουν κάνει μαρτύριο τη ζωή ενός συντοπίτη τους. Όλοι οι Κρητικοί γνωρίζουμε πως υπάρχει μια μειοψηφία ψευτοπαληκαράδων, «νταήδων», μεγαλωμένων με τις αξίες της δήθεν καπετανιάς, της «τζάμπα μαγκιάς» όπως λέμε στο νησί, οι οποίοι κυκλοφορούν μαυροφορεμένοι -προσβάλλοντας πρώτα από όλα την έννοια του μαύρου πουκάμισου και ό,τι ηρωικό συμβολίζει αυτό για το πένθος και τους ιστορικούς αγώνες της Κρήτης ενάντια στους εχθρούς της Ελλάδας.
Οι μαυροπουκαμισάδες του είδους που περιγράφεται εδώ τριγυρίζουν με επίσης μαύρα αγροτικά 4×4 στο Νησί με στόχο τον εκφοβισμό των φιλήσυχων συμπολιτών, την «προστασία», το παράνομο εμπόριο. Φυσικά, ο εγωισμός και η έπαρση, το βασικό εργαλείο της επιβολής τους είναι το «σίδερο» -τα όπλα.
Παρακάτω παρατίθενται οι απόψεις έξι διακεκριμένων μελών της κρητικής κοινωνίας. Πρόκειται για διαφορετικές όψεις του ίδιου φαινομένου -αλλά και του ίδιου πάνδημου αιτήματος: Φτάνει πια με το φόβο που δεν γεννά παρά μόνο φόβο και έγκλημα.
Νίκος Λενακάκης: «Στην Κρήτη βλέπεις μικρά παιδιά να οπλοφορούν. Οι γονείς τους αδιαφορούν ή τα ενθαρρύνουν σε παραβατικές συμπεριφορές».
«Ακόμα και σήμερα στα ορεινά χωριά της Κρήτης, όπως και στον κάμπο της Μεσσαράς, μικροί και μεγάλοι έχουν στη κατοχή τους όπλα. Τα ήθη, τα έθιμα, η ζωοκλοπή, η εγκληματικότητα, η ‘καπετανιά’ κ.λπ, οδηγούν στην παράνομη οπλοφορία και τη βία. Δυστυχώς οι διωκτικές αρχές δεν μπορούν να επιβάλουν την τάξη, καθώς δέχονται ‘άνωθεν’ πιέσεις. Είναι τραγικό να βλέπεις παιδιά να οπλοφορούν και οι γονείς τους να αδιαφορούν ή να τα ενθαρρύνουν σε παραβατικές συμπεριφορές. Όλο αυτό εξελίσσεται σε μια κακή και επικίνδυνη συνήθεια, με δυσάρεστα αποτελέσματα, με πρόσφατο το περιστατικό που σημειώθηκε στα Γιάννενα με το συντοπίτη μας Βαγγέλη Γιακουμάκη. Επιτέλους πότε θα σπάσει ο νόμος της σιωπής και της αδιαφορίας;»
* (Ο κ. Νίκος Λενακάκης είναι χειρουργός οδοντίατρος και υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος).
Σπύρος Δανέλλης: «Η βία που υπέστη ο Βαγγέλης είναι η βία που εξέθρεψε η κοινωνία μας ως σύνολο».
«Ο θρύλος που ακολουθεί την ανυπόταχτη Κρήτη από τα χρόνια της τουρκοκρατίας κληροδότησε στους νεώτερους Κρήτες μια ιδιόμορφη σχέση με τη νομιμότητα και το σεβασμό των κανόνων. Το στερεότυπο του ‘καπετανιλικιού’, ξεθωριασμένο από το χρόνο και έξω από τις συνθήκες αντίστασης κατά του δυνάστη/κατακτητή, ξεπέφτει σε συμπλεγματικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Μία από αυτές είναι η κουλτούρα της οπλοκατοχής και οπλοχρησίας, η οποία μάλιστα απολαμβάνει -έστω ατύπως- την ασυλία του εθιμικού δικαίου. Η κουλτούρα των όπλων συνιστά γόνιμο έδαφος που προάγει την παραβατικότητα, την ανομία και τις συμπεριφορές βίας. Όλα τα παραπάνω συντελούν στην εκδήλωση φαινομένων βίας, που εκτείνεται από το οργανωμένο έγκλημα (εμπόριο ναρκωτικών, όπλων, σάρκας/προστασία, τοκογλυφία κ.ο.κ.), μέχρι την απλή καθημερινότητα και τον ‘χουλιγκανισμό’ στην οδηγική συμπεριφορά ή την διασκέδαση.
Η ακραία βία και η απανθρωπιά που συγκλόνισαν τη χώρα με την τραγική περίπτωση του Βαγγέλη δεν μπορούν παρά να εντάσσονται σε αυτήν την κουλτούρα. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η ατιμωρησία στις εκδηλώσεις βίας, παρά τη συνεχή κλιμάκωσή τους τα τελευταία χρόνια πανελλαδικά, δημιουργεί διά του ‘μιθριδατισμού’ μια ανεκτικότερη στάση της κοινωνίας απέναντί της. Η βία που υπέστη ο Βαγγέλης είναι η βία που εξέθρεψε η κοινωνία μας ως σύνολο. Ας μην έχουμε την ψευδαίσθηση, τέλος, ότι τα προβλήματα αυτά θα αντιμετωπιστούν, αν δεν πάψει η πολιτική προστασία που παρέχεται ως αντίτιμο της πολιτικής αντιπαροχής και των πελατειακών σχέσεων».
* (Ο κ. Σπύρος Δανέλλης είναι βουλευτής Ηρακλείου με «Το Ποτάμι»).
Μανώλης Μαυροζαχαράκης: «Η δύναμη του ισχυρότερου σε κοινωνίες με οπλοκατοχή επιβάλει τον κανόνα της σιωπής».
«Το φαινόμενο της οπλοκατοχής συνδέεται ως έναν βαθμό με την κοινωνιολογική έννοια της ανομίας, που αναφέρεται σε καταστάσεις αποσύνθεσης των συλλογικών κανόνων και αξιών κοινωνικής συμβίωσης. Σε αντίθεση με τις αναπτυγμένες κοινωνίες πολιτών που χαρακτηρίζονται από ένα υψηλό βαθμό αμοιβαίου σεβασμού, κοινωνικοποίησης και συναίνεσης, οι συλλογικές οντότητες με έντονη κοινωνική ανομία διακρίνονται από παρεκκλίνουσες συμπεριφορές και μη προβλέψιμες μορφές εξατομίκευσης εις βάρος του συνόλου. Συνεπώς κερδίζουν έδαφος οι αυθαίρετες, ανεξέλεγκτες και βίαιες συμπεριφορές που παραπέμπουν στο δίκαιο του ισχυρότερου.
Στην Κρήτη η κοινωνική ανομία εκφράζεται μεταξύ άλλων με την μορφή της οπλοκατοχής, ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται στις τοπικές κοινωνίες με το ηθικό άλλοθι του παραδοσιακού παληκαρισμού. O παληκαρισμός δεν μετουσιώνεται σε ηρωισμό, ούτε σε διάθεση αυτοθυσίας για το κοινωνικό σύνολο, αλλά σε μια τάση επιβολής στην κοινότητα αναφοράς. Την ίδια στιγμή, όμως η οπλοκατοχή συνδέεται και με μη σύννομες δραστηριότητες ψηλής κερδοφορίας. Η δύναμη του ισχυρότερου σε κοινωνίες με οπλοκατοχή επιβάλει τον κανόνα της σιωπής, ενώ η άνομη συμπεριφορά δεν περνάει μέσα από ισχυρά φίλτρα κοινωνικής μομφής και κύρωσης.
Όπως επισημαίνει μια εξαιρετικά επίκαιρη διακήρυξη του Πανεπιστημίου Κρήτης που εκδόθηκε πριν από 15 χρόνια, το φαινόμενο της οπλοκατοχής αποτελεί εκφυλισμό των ηρωικών παραδόσεων της Κρήτης και η χρήση των όπλων είναι βάρβαρη συνήθεια που δεν συμβιβάζεται με τη φιλόξενη διάθεση και τις εθιμικές παραδόσεις του νησιού. Το προκείμενο μήνυμα οφείλει να διαδοθεί μέσω του δημόσιου λόγου και μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε όλες τις τοπικές κοινωνίες. Παράλληλα απαιτείται η αποφασιστική παρέμβαση των αστυνομικών και δικαστικών αρχών αλλά και η παραδειγματική συμπεριφορά της πολιτικής ηγεσίας.
Όμως η προσπάθεια άμβλυνσης και εξουδετέρωσης εκφάνσεων κοινωνικής ανομίας δεν εξαντλείται ούτε σε εκπαιδευτικά, ούτε σε κατασταλτικά μέτρα. Πολύ περισσότερο απαιτείται η ενεργητική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να περάσουν σε αυτό που ο μεγάλος στοχαστής Αμάρτυα Σεν αποκαλεί ‘δημόσιο συλλογισμό’. Αυτό σημαίνει ότι οι απαράδεκτες, άδικες και αποτρόπαιες συμπεριφορές όπως η οπλοκατοχή πρέπει να κατακρίνονται δημόσια στα πλαίσια μιας διαδικασίας συλλογικής άρνησης απέναντι σε αυτές.
Επιπλέον πρέπει να ανοίξει επιτέλους ο δρόμος για νέες προοπτικές οικονομικής και κοινωνικής ενσωμάτωσης των νέων στις ορεινές και απόμακρες περιοχές της Κρήτης. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστούν αντίστοιχες επενδύσεις στην ανοικτή κοινωνία στις περιοχές αυτές.
Η Κρήτη διαθέτει αστείρευτες πολιτισμικές, οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις που πρέπει να αξιοποιηθούν για το πέρασμα σε ένα νέο πολιτισμικό άλμα αντάξιο της ιστορίας της».
* (Ο κ. Μανώλης Μαυροζαχαράκης είναι κοινωνιολόγος-πολιτικός επιστήμονας και υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης).
Βαγγέλης Σισαμάκης: «Τα ‘νταηλίκια’ και η επιβολή της δύναμης της οπλοκατοχής είναι παραποίηση των αγώνων των Κρητικών ενάντια στους κατακτητές».
«Τα τελευταία γεγονότα με τον τραγικό θάνατο του Βαγγέλη Γιακουμάκη μάς συγκλόνισαν όλους και αφύπνισαν συνειδήσεις για ενέργειες και συμπεριφορές ανεπίτρεπτες. Τα φαινόμενα αυτά γαλουχήθηκαν μέσα από τα κακώς ενοούμενα ‘νταηλίκια’, την επιβολή της δύναμης της οπλοκατοχής και οπλοχρησίας σε φιλήσυχους πολίτες. Όλα αυτά αποτελούν μια αγρίως παραποιημένη συνέχεια μιας ένδοξης ιστορικής διαδρομής που αφορά στους διαρκείς αγώνες των Κρητικών κατά των κατακτητών.
Αυτούς τους αγώνες σήμερα, δυστυχώς, ορισμένοι τους παραποιούν. Χρησιμοποιούν τα όπλα και τη βία για επίδειξη προσωπικής επιβεβαίωσης ανδρισμού ή συμφερόντων. Η θεωρία περί επιστροφής στις ρίζες, η αναβίωση και διατήρηση των παραδόσεων χρησιμοποιείται ως πρόσχημα από ορισμένους για τη διατήρηση πράξεων και συνηθειών οι οποίες, ενώ στο παρελθόν ήταν επιβεβλημένες, σήμερα δεν έχουν λόγούπαρξης και πρέπει να εξαλειφθούν. Προς αυτή την πορεία έχουμε όλοι χρέος, κυρίως όμως η πολιτεία θεσπίζοντας ένα αυστηρό νομικό πλαίσιο, να συμβάλλουμε στην εξάλειψη αυτών των φαινομένων.
Οι τελευταίες ενέργειες και αντιδράσεις του λαού μας απέναντι σε αυτές τις συμπεριφορές αποτελούν την ελπίδα για την ανατροπή και εξάλειψη αυτών των πράξεων που ταλαιπωρούν και ντροπιάζουν την κοινωνία μας».
* (Ο κ. Βαγγέλης Σισαμάκης είναι πρώην δήμαρχος Νέας Αλικαρνασσού, πρώην αντιδήμαρχος και νυν δημοτικός σύμβουλος Ηρακλείου).
Χρήστος Κώνστας: «Μαζί με κάθε ανυποψίαστο Κρητικό ξεψυχά η κρητική λεβεντιά και αξιοπρέπεια».
«Η Κρήτη πρέπει να σταματήσει να κρύβεται πίσω από την ‘παράδοση’ της . Οι ψευτοπαλληκαράδες κουμπουροφόροι έχουν καταστεί η εφιαλτική ‘παράδοση’ της Κρήτης. Δεν είναι αυτή η αλήθεια ή δεν πρέπει να την αφήσουμε να εδραιώνεται στη συνείδηση των νέων γενεών ως τη μόνη ‘αλήθεια’. Όσο θα συνεχίζουμε να επικροτούμε έστω και δια της ανοχής μας -ευτυχώς όλο και λιγότερο τα τελευταία χρόνια- τους θιασώτες της οπλοφορίας και οπλοχρησίας ως ένδειξη ανδρισμού, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να αυξάνουμε τις πιθανότητες να βρεθούμε αντιμέτωποι είτε εμείς οι ίδιοι, είτε οι δικοί μας άνθρωποι, με τον θάνατο.
Και κάτι ακόμη: Όταν καρφώνεται μια σφαίρα σε οποιονδήποτε ανυποψίαστο Κρητικό, δεν σκοτώνει μόνο εκείνον. Μαζί του ξεψυχά η Κρητική λεβεντιά και αξιοπρέπεια. Και αυτό μάς αφορά όλους. Δεν χρειάζεται να γίνουμε πρώτα θύματα για να αντιδράσουμε. Είμαστε ήδη».
* (Ο κ. Χρήστος Κώνστας είναι δημοσιογράφος και διευθυντής ειδήσεων του τηλεοπτικού σταθμού Kρήτη TV).
Ιάσων Εμμ. Παπαστεφανάκης: «Η δικαίωση της μνήμης του νεαρού αυτόχειρα καθίσταται αναγκαία και επιτακτική. Απαιτείται, όμως νηφαλιότητα και ψυχραιμία στις διαδικασίες της Δικαιοσύνης, ώστε να αποφευχθεί η ενοχοποίηση ανθρώπων που ουδεμία σχέση έχουν με το τραγικό συμβάν».
«Προφανέστατα δημιουργεί εντονότατη θλίψη σε όλους ο αδόκητος χαμός ενός νεότατου ανθρώπου, ο οποίος αυτοβούλως, σύμφωνα με την ιατροδικαστική έκθεση επέλεξε ένα σκληρό και βίαιο τρόπο για να εγκαταλείψει τα εγκόσμια. Παράλληλα δημιουργείται εντονότατος προβληματισμός για τα αίτια που οδήγησαν τον μακαρίτη Βαγγέλη Γιακουμάκη στο απονενοημένο. Τα βασανιστικά ‘γιατί’ που απασχολούν την ελληνική κοινωνία είναι αντικείμενο της διωκτικής και ανακριτικής αρχής, οι οποίες πλέον καλούνται να συλλέξουν πληροφορίες για το εάν όλα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας ευσταθούν και σε ποιόν βαθμό.
Εν προκειμένω τίθεται ένα επιπλέον ζήτημα που αφορά σε φερόμενη εμπλοκή, αν τελικώς υπάρχει, τρίτων προσώπων που εξαιτίας λανθασμένων συμπεριφορών οδήγησαν σε τέτοιας έντασης ψυχολογική πίεση το νεαρό Γιακουμάκη ούτως ώστε ο θάνατος του να αποτέλεσε για εκείνον τη μοναδική λύση που κατά τον ίδιο είχε απομείνει. Δυστυχώς στις μέρες μας και κατόπιν τέτοιων τραγικών περιστατικών παρατηρείται το φαινόμενο της απόδοσης ευθυνών κατά δικαίων και αδίκων προκειμένου να δημιουργούνται ‘ένοχοι’ προς τέρψιν της κοινής γνώμης.
Επικίνδυνες νομικές ακροβασίες σε κατηγορίες όπως αυτή της ανθρωποκτονίας από πρόθεση κατ’ έμμεση αυτουργία ή του πλημμελήματος της συμμετοχής σε αυτοκτονία, όπως κατά κόρον και εσφαλμένως διατυπώνονται ‘δίκην’ εισαγγελικής αρχής στα ΜΜΕ, είναι προτιμότερο να εκλείπουν. Έχοντας έλθει σε επαφή με οικογένεια έτερου σπουδαστή στη συγκεκριμένη σχολή των Ιωαννίνων είμαι σε θέση να μεταφέρω το ψυχικό άλγος και την αγωνία του οικείου περιβάλλοντός του για την άκριτη θυματοποίηση ανθρώπων που ουδεμία σχέση έχουν με όλα όσα ακούγονται.
Παρά ταύτα όμως βιώνουν καθεστώς ενοχοποίησης απλώς και μόνο επειδή γνώριζαν ή έκαναν παρέα με τον αυτόχειρα ή κατάγονται από τον ίδιο τόπο. Καθίσταται ιδιαιτέρως σημαντικό, λοιπόν, να λειτουργήσουν απρόσκοπτα οι αρμόδιες ανακριτικές αρχές και εφόσον από την ενδελεχή έρευνα προκύψουν επαρκείς ενδείξεις, τότε και μόνο τότε, υπό καθεστώς δικαίου, να αποδοθούν κατηγορίες και ευθύνες».
* (Ο κ. Ιάσων Εμμ. Παπαστεφανάκης είναι δικηγόρος).
