Mε αφορμή το σκάνδαλο που ξέσπασε με το παράνομο εμπόριο μωρών από κλινική παρένθετης μητρότητας στα Χανιά, καλό είναι να δούμε τι ακριβώς είναι η παρένθετη μητρότητα, που οφείλεται η άνθηση της βιομηχανίας της παρένθετης μητρότητας και ποια η συζήτηση που διεξάγεται παγκοσμίως.
Η παρένθετη μητρότητα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει γίνει παγκόσμιο φαινόμενο. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το πόσα παιδιά εμπλέκονται, αλλά ήδη από το 2012 η βιομηχανία γύρω από την παρένθετη μητρότητα εκτιμάται ότι άξιζε 6 δισ. δολάρια ετησίως.
Η παρένθετη μητρότητα έχει δύο μορφές: την κυοφορία, όπου στην παρένθετη μητέρα εμφυτεύεται ένα ωάριο και ένα σπέρμα- και την παραδοσιακή παρένθετη μητρότητα, όπου χρησιμοποιείται το ωάριο της ίδιας της παρένθετης μητέρας.
Η διαδικασία μπορεί να επιφέρει μεγάλα πλεονεκτήματα, ιδίως για όσους δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδιά με φυσικό τρόπο, επιτρέποντας σε άτομα και ζευγάρια να αποκτήσουν το “δικό τους” παιδί, χωρίς να περάσουν από μια μακρά και περιοριστική διαδικασία υιοθεσίας.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι διαδικασίες αυτές εξελίσσονται ομαλά. Όμως, η αλματώδης αύξηση της δημοτικότητας της παρένθετης μητρότητας έχει και ανθρώπινο κόστος και ιστορίες πιθανής κακομεταχείρισης έχουν βρεθεί αρκετές φορές στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων τα τελευταία χρόνια.
Για παράδειγμα, η περίπτωση του μωρού Gammy συγκλόνισε τον κόσμο, όταν αποκαλύφθηκε ότι οι γονείς οι οποίοι είχαν αναλάβει τη φροντίδα του, είχαν αφήσει εσκεμμένα τον Gammy, ο οποίος πάσχει από σύνδρομο Down, στην Ταϊλάνδη, ενώ είχαν πάρει τη δίδυμη αδελφή του Pipah, η οποία δεν έχει αναπηρία, στην Αυστραλία.
Ένα δικαστήριο έκρινε αργότερα ότι δεν είχε εγκαταλειφθεί, αν και προέκυψε ότι ο πατέρας που τον ανέθεσε είχε καταδικαστεί στο παρελθόν για σεξουαλικά εγκλήματα κατά παιδιών, γεγονός που ενισχύει τις ευρύτερες ανησυχίες σχετικά με την ευημερία των παρένθετων παιδιών.
Πέρα από τις ανησυχίες για την ευημερία των παιδιών, υπάρχουν επίσης πολλά παραδείγματα εκμετάλλευσης των παρένθετων μητέρων και κράτησής τους σε απάνθρωπες συνθήκες.
Οι οικονομικά και κοινωνικά ευάλωτες γυναίκες μπορεί να αποτελέσουν στόχους για τη στρατολόγηση παρένθετων μητέρων, που προσελκύονται από τα χρηματικά ποσά που προσφέρονται. Μια παρένθετη μητέρα στην Ουκρανία, για παράδειγμα, μπορεί να κερδίσει έως και 20.000 δολάρια (15.507 λίρες) – περισσότερο από οκταπλάσιο του μέσου ετήσιου εισοδήματος της χώρας.
Ωστόσο, έχουν υπάρξει αναφορές για κακή μεταχείριση των παρένθετων μητέρων, με ορισμένα πρακτορεία να αρνούνται να πληρώσουν τις παρένθετες μητέρες εάν δεν υπακούουν στις αυστηρές απαιτήσεις ή εάν αποβάλλουν.
Οι ανησυχίες για εκμετάλλευση έχουν οδηγήσει πολλές χώρες στο κλείσιμο των προηγουμένως ανθηρών βιομηχανιών παρένθετης μητρότητας, ενώ πέρυσι ο ΟΗΕ προειδοποίησε ότι:
“Η εμπορική παρένθετη μητρότητα... συνήθως ισοδυναμεί με πώληση παιδιών“.
Η άνοδος του “τουρισμού υγείας”
Ένα πρόβλημα είναι ότι η νομοθεσία γύρω από την παρένθετη μητρότητα διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από χώρα σε χώρα, διαμορφωμένη από την ιστορία, τον πολιτισμό και τις κοινωνικές αξίες.
Σε ορισμένα μέρη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, η παρένθετη μητρότητα θεωρείται ότι παραβιάζει την αξιοπρέπεια της γυναίκας, καθώς τη χρησιμοποιεί ως μέσο για την επίτευξη του σκοπού κάποιου άλλου. Ως εκ τούτου, η πρακτική αυτή απαγορεύεται πλήρως.
Άλλες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, θεωρούν την παρένθετη μητρότητα ως δώρο από μια γυναίκα σε μια άλλη και την επιτρέπουν σε “αλτρουιστική” βάση, μόνο με έξοδα.
Άλλες πάλι, όπως η πολιτεία της Καλιφόρνια στις, αλλά και η Ρωσία και η Ουκρανία, επιτρέπουν την εμπορική παρένθετη μητρότητα, θεωρώντας την ως έκφραση της αυτονομίας μιας γυναίκας να συμμετάσχει στην παρένθετη μητρότητα με τη δική της ελεύθερη βούληση, κάτι που όμως έχει οδηγήσει και σε δημιουργία μίας βιομηχανίας παραγωγής παιδιών με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.
Είναι ανησυχητικό ότι ορισμένοι διεθνείς προορισμοί παρένθετης μητρότητας παραμένουν ανεξέλεγκτοι – για παράδειγμα, η Κένυα και η Νιγηρία.
Στη Νιγηρία πρόσφατα δεκάδες έγκυες έφηβες βρέθηκαν αντιμέτωπες με κατηγορίες ότι σχεδίαζαν να πουλήσουν τα μωρά τους σε ένα αυξανόμενο εμπόριο παιδιών στα νοτιοανατολικά της Νιγηρίας.
Τα κορίτσια συνελήφθησαν στο Ίδρυμα Cross Foundation, τοπικά γνωστό ως Heda Clinic. Ο διευθυντής της κλινικής συνελήφθη επίσης. Η αστυνομία τον κατηγόρησε ότι αγόραζε τα μωρά από τις νεαρές μητέρες και τα πουλούσε με γενναιόδωρο κέρδος σε άτεκνα ζευγάρια. Ο ίδιος αρνήθηκε την κατηγορία και δήλωσε ότι είναι ένας εθελοντής γιατρός που γεννά τα ανεπιθύμητα μωρά και στη συνέχεια τα τοποθετεί σε ορφανοτροφεία.
Αυτό όμως που φανερώθηκε ήταν ότι γυναίκες σε οικονομική ανέχεια πωλούσαν τα μωρά τους για 160 με 190 δολάρια και μετέπειτα αυτά μεταπωλούνταν σε τιμές έως και 6.400 δολάρια ανάλογα και με το φύλο.
Η υπηρεσία καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων δήλωσε ότι το πρόβλημα είναι πιο έντονο στα νοτιοανατολικά της Νιγηρίας, όπου οι άνθρωποι κυνηγούν κορίτσια για να παρέχουν μωρά για τα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων. Η απουσία εγγράφων για τα παιδιά αυτά σημαίνει ότι όλα μπορούν να τους συμβούν.
Με αφορμή την υψηλή ζήτηση και τις υψηλές αμοιβές, η παρένθετη μητρότητα αν και παράνομη, στη μαύρη αγορά γνωρίζει μεγάλη άνθηση και στην Κίνα, αναφέρουν οι Times.
Οι πράκτορες χρεώνουν τα ζευγάρια που παίρνουν προμήθεια οπουδήποτε μεταξύ 55.000 και 155.000 δολαρίων για ένα μωρό, με εγγυημένο φύλο.
Τα πάντα σχετικά με τις συναλλαγές είναι παράνομα, από την παρένθετη μητρότητα μέχρι την επιλογή φύλου. Αλλά τα ζευγάρια είναι απελπισμένα. Η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν είναι συχνά διαθέσιμη. Και μετά τη χαλάρωση της πολιτικής του ενός παιδιού, πολλές γυναίκες θέλουν να αποκτήσουν ένα δεύτερο παιδί, αλλά είναι πολύ μεγάλες. Άλλες έχουν χάσει ένα μοναχοπαίδι και θέλουν να το αντικαταστήσουν. Και τα χρήματα είναι ευπρόσδεκτα από τους φτωχούς χωρικούς.
Οι Times αναφέρουν:
“Η μικρή μου κόρη το έχει κάνει αρκετές φορές. Η μεγαλύτερη κόρη μου μόλις γέννησε δίδυμα για άλλους. Η νύφη μου είναι τώρα έγκυος. Τη βοήθησα για λίγους μήνες μέχρι να τακτοποιηθεί”, δήλωσε μια μεσήλικη γυναίκα. “Αν μπορείς να φέρεις στο σπίτι εκατοντάδες χιλιάδες γουάν, γιατί να μην το κάνεις;”
Κάτοικοι σε ένα χωριό δήλωσαν σε μυστικούς δημοσιογράφους ότι περισσότερες από 100 τοπικές γυναίκες εργάζονταν ως παρένθετες μητέρες.
“Μερικές φορές η πεθερά και η νύφη το κάνουν μαζί. Ο ένας χωρικός εισάγει τον άλλον στην επιχείρηση, όπως ακριβώς εισάγει ο ένας τον άλλον στις δουλειές του εργοστασίου“, δήλωσε ένας χωρικός. “Επιστρέφουν στο σπίτι με επώνυμες τσάντες και βγαίνουν για άλλη μια [παρένθετη μητρότητα] όταν ξοδέψουν όλα τα χρήματα”.
Αυτές οι τεράστιες ασυνέπειες έχουν οδηγήσει στο να γίνει η παρένθετη μητρότητα μια δημοφιλής μορφή “τουρισμού υγείας”.
Εάν η χώρα τους δεν επιτρέπει την παρένθετη μητρότητα ή θέτει περιορισμούς σε αυτήν, οι υποψήφιοι γονείς μπορούν απλώς να ταξιδέψουν σε κάποιο μέρος του πλανήτη με πιο χαλαρούς νόμους ή, το πιο προβληματικό, σε μια χώρα όπου η πρακτική είναι εντελώς ανεξέλεγκτη, όπως η Κένυα, η Νιγηρία, αλλά και χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας.
Τα τελευταία χρόνια οι επίδοξοι γονείς συρρέουν σε μεγάλους αριθμούς σε χώρες όπως η Ινδία, η Ταϊλάνδη, η Καμπότζη και το Νεπάλ. Οι χώρες αυτές έκλεισαν τις κλινικές τους για τους ξένους μετά από ανησυχίες για εκμετάλλευση των πολιτών τους.
Αλλά καθώς ένα hotspot παρένθετης μητρότητας κλείνει, ένα άλλο εμφανίζεται στη θέση του.
Ένα τέτοιο φαίνεται ότι υπάρχει τα τελευταία χρόνια και στα Χανιά.
Νομικοί πονοκέφαλοι
Υπάρχουν σαφώς σοβαρά ηθικά ζητήματα που απορρέουν από την πιθανή εκμετάλλευση των γυναικών στις φτωχότερες χώρες και από τους κινδύνους της αντιμετώπισης των παιδιών ως εμπορεύματα. Επιπλέον, ο τουρισμός υγείας μπορεί επίσης να δημιουργήσει σημαντικά νομικά διλήμματα.
Ενώ ορισμένες χώρες αναγνωρίζουν την παρένθετη μητέρα ως νόμιμο γονέα, άλλες αποδίδουν τη γονική ιδιότητα στους γονείς που την ανέλαβαν από τη στιγμή της γέννησης – μια σύγκρουση νόμων που σημαίνει ότι τα παιδιά μπορεί να μείνουν απάτριδες, χωρίς καμία χώρα να τα αναγνωρίζει ως πολίτες.
Για παράδειγμα, στην υπόθεση ορόσημο με το μωρό με το όνομα Manji το 2008, ένα παιδί που γεννήθηκε από μια ινδή παρένθετη μητέρα έμεινε σε εκκρεμότητα μετά το διαζύγιο των Ιαπώνων γονέων που το ανέθεσαν πριν από τη γέννηση.
Ούτε η παρένθετη μητέρα, ούτε η υποψήφια μητέρα ήθελαν την επιμέλεια του μωρού. Ο ανάδοχος πατέρας, ο οποίος ήθελε το παιδί, δεν επιτρεπόταν να υιοθετήσει ως άγαμο άτομο σύμφωνα με την ινδική νομοθεσία.
Ως αποτέλεσμα, δεν ήταν σαφές ποιοι ήταν οι νόμιμοι γονείς και ποια ήταν η εθνικότητα του παιδιού.
Στις περισσότερες χώρες, η ευημερία του παιδιού προηγείται. Αυτό σημαίνει ότι οι αρχές συχνά αναγκάζονται να αποδεχθούν τα αποτελέσματα της συμφωνίας, κλείνοντας τα μάτια σε πρακτικές εκμετάλλευσης που μπορεί να έχουν λάβει χώρα στο εξωτερικό.
Είναι δυνατή μια διεθνής συμφωνία;
Ο διακυβερνητικός οργανισμός της Διάσκεψης της Χάγης για το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο εξετάζει επί του παρόντος τη δυνατότητα διαμόρφωσης διεθνώς συμφωνημένων κανόνων για την αναγνώριση από τις αρχές της γονικής ιδιότητας των παιδιών που γεννιούνται στο εξωτερικό μέσω παρένθετης μητρότητας και τη θέσπιση συνεκτικών κανόνων.
Ωστόσο, ενδέχεται να είναι δύσκολο να επιτευχθεί διεθνής συμφωνία, λόγω των ευρέως διαφορετικών στάσεων απέναντι στην παρένθετη μητρότητα.
Οι χώρες που απαγορεύουν ή περιορίζουν την πρακτική αυτή δεν θα ήταν πιθανό να υπογράψουν κάτι που επιτρέπει την εμπορική παρένθετη μητρότητα, και το αντίστροφο.
Αυτό σημαίνει ότι οι αρχές βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση: η παγκόσμια αγορά παρένθετης μητρότητας έχει αναπτυχθεί λόγω της ασυνέπειας των νόμων σε όλο τον κόσμο, αλλά ακριβώς λόγω αυτών των διαφορών δεν μπορούν να ρυθμίσουν αποτελεσματικά την πρακτική αυτή.
Η παρένθετη μητρότητα μπορεί να προσφέρει τη χαρά ενός πολυπόθητου παιδιού, αλλά ταυτόχρονα ανοίγει την πόρτα για την εκμετάλλευση των πιο ευάλωτων ατόμων.
Καθώς η παρένθετη μητρότητα γίνεται όλο και πιο δημοφιλής, αυτά τα νομικά και ηθικά διλήμματα θα γίνονται όλο και πιο πιεστικά. Το κουτί της Πανδώρας έχει ανοίξει και ο νόμος δεν έχει ανταποκριθεί.
Δείτε εδώ και ένα ντοκιμαντέρ από την Deutche Welle:
Δείτε εδώ και ένα ακόμη ντοκιμαντέρ αποκλειστικά για την Ελλάδα:
Τι συζητήθηκε στη 37η σύνοδο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την παρένθετη μητρότητα
Στις 6 Μαρτίου 2018, στο πλαίσιο της 37ης συνόδου του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, ο Ειδικός Εισηγητής για την πώληση και την εκμετάλλευση των παιδιών διοργάνωσε μια παράλληλη εκδήλωση, με την υποστήριξη της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Αυστραλίας και της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Ουρουγουάης, σχετικά με την παρένθετη μητρότητα και την πώληση παιδιών. Η παράλληλη εκδήλωση διοργανώθηκε στο πλαίσιο της παρουσίασης της θεματικής έκθεσης του Ειδικού Εισηγητή προς το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Στο καλωσόρισμά του, ο κ. Ricardo González Arenas, Πρέσβης και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ουρουγουάης στα Ηνωμένα Έθνη στη Γενεύη, εξέφρασε ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα των παρένθετων μητέρων και των παιδιών που γεννιούνται από αυτές τις συμφωνίες.
Οι συμφωνίες παρένθετης μητρότητας που αφορούσαν υποψήφιους γονείς από πλούσια κράτη και παρένθετες μητέρες από αναδυόμενες οικονομίες ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικές, καθώς συνεπάγονται μια εγγενή ανισορροπία ισχύος που ανοίγει την πόρτα σε διάφορες μορφές εκμετάλλευσης τόσο της μητέρας όσο και του παιδιού.
Η Α.Ε. κ. González Arenas ζήτησε μια προσέγγιση βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία θα προστατεύει από τις καταχρήσεις στο πλαίσιο της παρένθετης μητρότητας.
Επιπλέον, επέμεινε στο ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει η διεθνής ρύθμιση στην καθοδήγηση των εθνικών αντιδράσεων στην παρένθετη μητρότητα.
Στην Ουρουγουάη, η εθνική νομοθεσία προέβλεπε την παρένθετη εγκυμοσύνη μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις και οι γυναίκες δεν μπορούσαν να λάβουν καμία αποζημίωση ή ανταπόδοση. Η Α.Ε. κ. González Arenas υπογράμμισε ότι το συμφέρον του παιδιού πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε απόφασης σχετικά με τη μεταβίβαση της γονικής μέριμνας και της γονικής ευθύνης.
Στις εισαγωγικές της παρατηρήσεις, η Ειδική Εισηγήτρια, κα Maud de Boer-Buquicchio, εξήγησε ότι το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ανέθεσε να εντοπίσει νέα πρότυπα πώλησης παιδιών. Η θεματική της έκθεση ανέλυσε την παρένθετη μητρότητα από τη σκοπιά των δικαιωμάτων του παιδιού και ειδικότερα την πώληση παιδιών.
Ήταν σημαντικό να αξιολογηθεί πώς η παρένθετη μητρότητα μπορεί να οδηγήσει στην πώληση παιδιών. Η θεματική έκθεση υπονοούσε την απόρριψη κάθε δικαιώματος στο παιδί, το οποίο δεν αποτελούσε έννοια του διεθνούς δικαίου.
Ο Ειδικός Εισηγητής υπογράμμισε ότι η εμπορική παρένθετη μητρότητα, όπως ασκείται σήμερα, συνιστά συνήθως πώληση παιδιών σύμφωνα με το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η καθηγήτρια Olga Khazova ασχολήθηκε με το θέμα της ταχέως αναπτυσσόμενης διεθνούς παρένθετης μητρότητας, η οποία, αν δεν ρυθμιστεί κατάλληλα, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εμπλεκομένων, πρώτα απ’ όλα των παιδιών.
Τόνισε τη σημασία της προσέγγισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τον σχεδιασμό των νόμων σχετικά με την παρένθετη μητρότητα και τη λήψη μέτρων για την απαγόρευση της πώλησης παιδιών.
Η κα Khazova σημείωσε ότι τα θέματα της διεθνούς παρένθετης μητρότητας συζητήθηκαν πρόσφατα στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Αν και η θέση της Επιτροπής ήταν ακόμη υπό διαμόρφωση, ήταν σαφής σε ορισμένες βασικές πτυχές, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος των παιδιών που γεννήθηκαν με παρένθετη μητρότητα να μην υφίστανται διακρίσεις όσον αφορά το νομικό τους καθεστώς και να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την καταγωγή τους, καθώς και της ανάγκης για κατάλληλες διαδικασίες ελέγχου των υποψήφιων γονέων παιδιών που γεννήθηκαν στο εξωτερικό μέσω διεθνών συμφωνιών παρένθετης μητρότητας.
Η κα Khazova σημείωσε ότι σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία, επιτρέπεται μόνο η παρένθετη μητρότητα κύησης και η παρένθετη μητέρα έχει το δικαίωμα να κρατήσει το παιδί μετά τη γέννηση.
Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με τις πρόσφατες εξηγήσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ρωσίας, το συμφέρον του παιδιού έπρεπε να είναι ο καθοριστικός παράγοντας σε περίπτωση που η παρένθετη μητέρα αρνιόταν να παραδώσει το παιδί της.
Τέλος, η κ. Khazova τόνισε την ανάγκη διάκρισης μεταξύ κυοφορίας και παραδοσιακής παρένθετης μητρότητας κατά την ανάπτυξη νομικών ρυθμίσεων για την παρένθετη μητρότητα τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.