Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η γρίπη των πτηνών H5N1 ανήκει σε μια αυξανόμενη κατηγορία μολυσματικών ασθενειών που μπορούν να προκαλέσουν πανδημίες σε πολλά είδη.
Η γρίπη των πτηνών αποτελεί μια απειλή «μοναδική και νέα στη ζωή μας», επειδή έχει γίνει «πανζωική», που μπορεί, δηλαδή, να σκοτώσει τεράστιους αριθμούς σε πολλά είδη, προειδοποιούν οι ειδικοί. Εδώ και μήνες, η γρίπη των πτηνών υψηλής παθογονικότητας, ή H5N1, κυκλοφορεί σε γαλακτοκομικές φάρμες, ενώ έχουν αναφερθεί δεκάδες μολύνσεις μεταξύ των εργαζομένων σε αυτές. Τώρα έχει μεταπηδήσει σε περισσότερα από 48 είδη θηλαστικών, από αρκούδες έως αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, προκαλώντας μαζικούς θανάτους σε θαλάσσια λιοντάρια και νεογνά φώκιας ελέφαντα. Την περασμένη εβδομάδα, ο πρώτος άνθρωπος στις ΗΠΑ πέθανε από τη μόλυνση.
Αυτή η ικανότητα να μολύνει, να εξαπλώνεται και να σκοτώνει ένα τόσο ευρύ φάσμα ειδών, ώθησε ορισμένους επιστήμονες να ονομάσουν τον Η5Ν1 «πανζωικό»: μια επιδημία που ξεπερνά τα όρια των ειδών και μπορεί να καταστρέψει ποικίλους ζωικούς πληθυσμούς, αποτελώντας απειλή και για τον άνθρωπο.
Καθώς η συρρίκνωση των ενδιαιτημάτων, η απώλεια της βιοποικιλότητας και η εντατικοποίηση της γεωργίας δημιουργούν τέλειες θερμοκοιτίδες για μολυσματικές ασθένειες που μεταπηδούν από το ένα είδος στο άλλο, ορισμένοι επιστήμονες λένε ότι οι πανζωικές επιδημίες θα μπορούσαν να γίνουν μια από τις καθοριστικές απειλές της εποχής για την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια.
Μαζικοί θάνατοι
Ο όρος «πανζωικός» σημαίνει όλα τα ζώα. «Το πανζωικό είναι σχεδόν κάτι καινούργιο και δεν ξέρουμε τι είδους απειλή είναι», λέει στον Guardian η καθηγήτρια Janet Daly από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. «Έχουμε κάποιους ιούς που μπορούν να μολύνουν πολλαπλά είδη και έχουμε κάποιους ιούς που μπορούν να προκαλέσουν μαζικές επιδημίες, αλλά δεν είχαμε την τάση να έχουμε τον συνδυασμό. Αυτό είναι κάτι σαν νέο φαινόμενο… Εκεί πηγαίνει ο H5N1, και αυτό τον κάνει τόσο απρόβλεπτο. Είναι μοναδικό και νέο στη διάρκεια της ζωής και της μνήμης μας».
Ο Ed Hutchinson από το MRC-University of Glasgow Centre for Virus Research λέει: «Είναι πραγματικά δύσκολο για τις μολυσματικές ασθένειες να σταματήσουν ουσιαστικά να αφορούν μόνο σε ένα είδος και να περάσουν σε ένα νέο είδος. Όταν λοιπόν συμβαίνει αυτό, είναι εντυπωσιακό και ανησυχητικό».
Οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα μπορεί να είναι τεράστιες. Η γρίπη των πτηνών έχει οδηγήσει σε «καταστροφική» μείωση των πληθυσμών των θαλασσοπουλιών, με εκατομμύρια άγρια πτηνά να έχουν σκοτωθεί. Περισσότερα από 20.000 θαλάσσια λιοντάρια της Νότιας Αμερικής έχουν πεθάνει στη Χιλή και το Περού και περίπου 17.000 κουτάβια νότιας φώκιας έχουν πεθάνει στην Αργεντινή, αριθμός που ισοδυναμεί με το 96% όλων των κουταβιών που γεννήθηκαν στη χώρα το 2023.
Ο κίνδυνος εξάπλωσης της γρίπης των πτηνών στους ανθρώπους αποτελεί «τεράστια ανησυχία», προειδοποίησαν οι υγειονομικές αρχές του ΟΗΕ. Πρόσφατα, ένας άνδρας στη Λουιζιάνα πέθανε αφού εκτέθηκε σε μολυσματικό συνδυασμό πτηνών της αυλής και άγριων πτηνών. Από τον περασμένο Μάρτιο έχουν αναφερθεί στις ΗΠΑ 66 επιβεβαιωμένες λοιμώξεις από τη γρίπη των πτηνών σε ανθρώπους, αλλά τα προηγούμενα κρούσματα ήταν ήπια. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι εξαπλώνεται μεταξύ των ανθρώπων και αυτό είναι που παρακολουθούν στενά οι ειδικοί.
Τα τρία τέταρτα των αναδυόμενων ασθενειών μπορούν να μεταδοθούν μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Αυτό έχει σημασία όσον αφορά τη χαρτογράφησή τους και την προστασία των ανθρώπων, λένε οι ερευνητές.
Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το Covid-19 θα μπορούσε να αποτελεί παράδειγμα πανζωοτικού, επειδή έχει μολύνει περισσότερα από 58 μη ανθρώπινα είδη, όπως ελάφια, βιζόν και ακόμη και λεοπαρδάλεις του χιονιού, αν και σε αντίθεση με τη γρίπη των πτηνών, δεν εξαπλώνεται αποτελεσματικά μεταξύ τους και δεν τα σκοτώνει, οπότε δεν ταιριάζει στον παραδοσιακό ορισμό.
«Μας κατακλύζει ο αριθμός των ζωικών ειδών που είναι ευαίσθητα στη μόλυνση του Covid-19», δήλωσαν οι ερευνητές.
Ο εντοπισμός του ιού που προκαλεί τον Covid-19 ως δυνητικού πανζωοτικού θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την ενεργή επιτήρηση στα ζώα, λένε οι ερευνητές, και την έγκαιρη ανάπτυξη εμβολίων.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν επίσης ότι οι πανδημίες μεταξύ των ειδών βρίσκονται σε έξαρση. «Υπάρχει πλέον ένα ικανοποιητικό σύνολο εργασιών που αποδεικνύει ότι οι περισσότεροι ανθρώπινοι ιοί είναι ζωονοσογόνοι (δηλαδή ζωικής προέλευσης)», λέει η Michelle Wille, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Γονιδιωματικής Παθογόνων στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.
Ο Mark Honigsbaum, ιατρικός ιστορικός και συγγραφέας του βιβλίου Pandemic Century, λέει: «Γιατί γίνονται όλο και πιο συχνές; Λοιπόν, η απλή απάντηση είναι ότι οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο εμείς οι άνθρωποι αποικίζουμε όλο και μεγαλύτερες περιοχές του πλανήτη».
Μερικές από τις αιτίες
Η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι ο κυριότερος παράγοντας που οδηγεί σε επιδημίες λοιμωδών νοσημάτων, καθώς η μείωση των ενδιαιτημάτων και η βιομηχανοποιημένη γεωργία τοποθετούν τους ανθρώπους σε στενή γειτνίαση με άλλα είδη. Οι άνθρωποι έχουν ήδη μεταμορφώσει ή καταλάβει περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας γης. Από τον 20ό αιώνα, ο σημαντικότερος μοχλός αυτού του μετασχηματισμού του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γη ήταν η «κτηνοτροφική επανάσταση». Ο αριθμός των ζώων διατροφής και η ποσότητα τροφής που παράγουν αυξήθηκαν ραγδαία για να θρέψουν τους αυξανόμενους πληθυσμούς.
Η αποψίλωση των δασών και η καταστροφή του κλίματος αναγκάζουν επίσης τους ανθρώπους και τα ζώα να έρθουν σε στενή επαφή, καθώς η άγρια ζωή ωθείται σε μικρότερους χώρους. Επιπλέον, καθώς το κλίμα θερμαίνεται, τα κουνούπια, οι σκνίπες και τα τσιμπούρια επεκτείνουν τις γεωγραφικές τους περιοχές.
Όσο περισσότεροι παθογόνοι μικροοργανισμοί υπάρχουν στους πληθυσμούς των ζώων, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να εκτεθεί ο άνθρωπος σε αυτούς. Ο Honigsbaum λέει: «Θα δούμε περισσότερα από αυτά τα κρούσματα, και είναι απλώς θέμα χρόνου μέχρι ένα από αυτά να προκαλέσει μια άλλη πανδημία».
«Δεν βλέπω αυτούς τους κινδύνους να εξαφανίζονται», λέει ο Hutchinson, αλλά προσθέτει ότι οι κίνδυνοι θα μπορούσαν να μειωθούν. «Έχουμε όλο και περισσότερο μια κατανόηση – αν όχι μια φανταστική, πρακτική ρύθμιση – για το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αρχίσουμε να μειώνουμε ορισμένους από αυτούς τους κινδύνους. Αυτή είναι η προσπάθειά μου για μια στιγμή ελπίδας».
