Η εξαγορά του 51% της «Εφημερίδας των Συντακτών» (ΕφΣυν) από τον Δημήτρη Μελισσανίδη δεν είναι μια απλή επιχειρηματική πράξη. Πρόκειται για μια εξέλιξη που αλλάζει το DNA ενός πρωτότυπου πειράματος αυτοδιαχείρισης και μοναδικού στα ελληνικά δεδομένα. Η ΕφΣυν δεν ήταν απλώς μια ακόμη εφημερίδα. Ήταν ένα συλλογικό εγχείρημα με πρωτότυπο ρεπορτάζ, ερευνητική δουλειά και μια πλουραλιστική κουλτούρα που, παρά τη σαφή πολιτική τοποθέτησή της στον χώρο της Κεντροαριστεράς και τον ΣΥΡΙΖΑ, άφηνε «χώρο» σε φωνές από την Αριστερά και τα κοινωνικά κινήματα.

Η είσοδος ενός μεγαλοεπιχειρηματία στο μετοχικό κεφάλαιο της εφημερίδας δεν αποτελεί απλώς οικονομική διάσωση, αλλά αλλαγή ισορροπιών στο εσωτερικό ενός εγχειρήματος που είχε οικοδομηθεί πάνω στην ανεξαρτησία.

Η κρίση του έντυπου Τύπου και η ψευδαίσθηση του «δωρεάν»

Η εξαγορά της ΕφΣυν μπορεί να εξηγηθεί μέσα στο πλαίσιο της γενικευμένης κρίσης των εφημερίδων.

Eνώ παλιότερα ο αναγνώστης αγόραζε το φύλλο του οποίου τις ειδήσεις ήθελε να διαβάσει ή συνειδητά γινόταν συνδρομητής με σκοπό να στηρίξει την έκδοση του φύλλου, σήμερα επιθυμεί να έχει διαρκώς ενημέρωση χωρίς κανένα απολύτος κόστος. Όμως, όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει τίποτα πραγματικά δωρεάν.

Ιδιαίτερα μετά την πανδημία, το αναγνωστικό κοινό στράφηκε σχεδόν αποκλειστικά στην ψηφιακή ενημέρωση, θεωρώντας αυτονόητη τη δωρεάν πρόσβαση.

Η απομάκρυνση των αναγνωστών από την ευθύνη να πληρώνουν για το περιεχόμενο, η απουσία κουλτούρας συνδρομών στην Ελλάδα, οδηγεί σε εξάρτηση από διαφημιζόμενους, συχνά με τη δική τους ατζέντα, ή από κρατική διαφήμιση. Το αποτέλεσμα; Υποβάθμιση ποιότητας, «πιασάρικο» ύφος για να αυξηθούν τα views, ή –στην πιο ακραία εκδοχή– κλείσιμο εφημερίδων.

Η περίπτωση της ΕφΣυν δεν είναι εξαίρεση αλλά ένδειξη ενός τοπίου ΜΜΕ που στενεύει ασφυκτικά οδηγώντας σε περαιτέρω συγκέντρωση των ΜΜΕ σε ελάχιστα χέρια.

Διαφημιστική ασφυξία και κρατικές «λίστες»

Σχετικά με την ΕφΣυν, χαρακτηριστικό είναι και το εξής: έλαβε μόλις 30.000 ευρώ από τις φάσεις της λίστας Πέτσα, όταν μέσα αντίστοιχου βεληνεκούς ξεπέρασαν τις 100.000 ευρώ. Σε μια περίοδο που η διαφήμιση από τον ιδιωτικό τομέα κατέρρεε, η δημόσια επιχορήγηση αντιμετώπισε την εφημερίδα ως περιθωριακό μέσο, υπονομεύοντας κάθε λογική αξιολόγησης.

Παράλληλα, η «ελεύθερη αγορά» απέκλεισε την ΕφΣυν από διαφημιστικούς πόρους, καθώς οι θέσεις και τα ρεπορτάζ της δεν ήταν αρεστά ούτε σε διαφημιστικές εταιρείες ούτε στην κυβέρνηση.

Ο συνδυασμός ιδεολογικού αποκλεισμού και οικονομικής ασφυξίας προετοίμασε το έδαφος για την τωρινή εξαγορά.

Άραγε, παρόμοιες συνθήκες δε βιώνουν και άλλα ανεξάρτητα μέσα στην Ελλάδα; Δε βιώνουν ένα ιδιότυπο στραγγαλισμό μέσω του κλεισίματος της στρόφιγγας της διαφήμισης; Όταν και οι αναγνώστες δε στηρίζουν το εγχείρημα ο θάνατός τους είναι σχεδόν βέβαιως… Εν γνώσει βεβαίως και της πολιτείας που φαίνεται ότι έτσι επιθυμεί να ξεμπερδέψει από “ενοχλητικές φωνές“.

Ένα απαρχαιωμένο θεσμικό πλαίσιο

Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και θεσμική. Ο νόμος 3592/2007 –το βασικό πλαίσιο για τη συγκέντρωση και αδειοδότηση επιχειρήσεων ΜΜΕ– παραμένει ανεπαρκής και ξεπερασμένος. Επιτρέπει την ιδιοκτησία πολλών μέσων αρκεί να απουσιάζει «ουσιώδης επιρροή» και δεν προβλέπει τίποτα για τις ιστοσελίδες, αφήνοντας ολιγοπώλια να ελέγχουν πολλαπλές αγορές.

Η έρευνα του Solomon «Who owns the media» αποτυπώνει τη μεγάλη συγκέντρωση ιδιοκτησίας: όμιλοι κατέχουν ταυτόχρονα ιστοσελίδες, εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Η επιλογή του κράτους να μην ανανεώνει το πλαίσιο και να μην ελέγχει τη δεσπόζουσα θέση στην αγορά ενισχύει τη συγκέντρωση εξουσίας στον χώρο των ΜΜΕ.

Επιθέσεις, SLAPP αγωγές και η ελευθερία του Τύπου

Η δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ που δεν διαλευκάνθηκε ποτέ, οι επιθέσεις των ΜΑΤ σε δημοσιογράφους και φωτορεπόρτερ, οι SLAPP αγωγές απέναντι στην ερευνητική δημοσιογραφία –ακόμη και κυβερνητικές αγωγές στοχευμένα κατά της ΕφΣυν– σκιαγραφούν ένα περιβάλλον εχθρικό προς την ανεξάρτητη ενημέρωση.

Η 89η θέση της Ελλάδας στην κλίμακα των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα για την ελευθερία του Τύπου δεν είναι τυχαία. Σε αυτό το τοπίο, η ΕφΣυν αποτελούσε μία από τις ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις.

Γιατί η εξαγορά πρέπει να μας ανησυχεί

Όποια κι αν ήταν η γνώμη του καθενός για τη γραμμή της ΕφΣυν, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι αποτέλεσε προπύργιο ανεξαρτησίας. Η μεταβίβαση του ελέγχου της σε έναν μεγαλοεπιχειρηματία απειλεί να αλλοιώσει τον χαρακτήρα της, ενισχύοντας το ήδη ολιγοπωλιακό μιντιακό τοπίο στην Ελλάδα.

Η υπόθεση αυτή δεν αφορά μόνο τους δημοσιογράφους αλλά κάθε πολίτη που θέλει πλουραλισμό στην ενημέρωση.

Αν αποδεχθούμε ως «κανονικότητα» την εξαγορά ανεξάρτητων μέσων από ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, τότε η δημόσια σφαίρα θα συρρικνωθεί ακόμη περισσότερο.

Μια προειδοποίηση για το μέλλον

Η ιστορία της ΕφΣυν πρέπει να λειτουργήσει ως καμπανάκι κινδύνου. Χωρίς σοβαρό θεσμικό πλαίσιο, χωρίς κουλτούρα οικονομικής στήριξης των ανεξάρτητων μέσων από το κοινό και με κρατική παρέμβαση που ευνοεί τους «ημετέρους», η ανεξαρτησία του Τύπου θα συνεχίσει να διαβρώνεται.

Η ερώτηση δεν είναι μόνο τι θα απογίνει η ΕφΣυν. Είναι αν υπάρχει μέλλον για ανεξάρτητη και ερευνητική δημοσιογραφία στην Ελλάδα. Αν επιθυμούμε να συνεχίσουμε να έχουμε τέτοια μέσα, τότε χρειάζεται ενεργή στήριξη από τους αναγνώστες και απαιτητική πίεση για θεσμικές αλλαγές που θα εξασφαλίσουν πλουραλισμό και διαφάνεια.

Σε διαφορετική περίπτωση, η «επόμενη μέρα» του ελληνικού Τύπου θα ανήκει ολοκληρωτικά στα ολιγοπώλια που τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να ελέγχουν..