Γράφει ο Χρήστος Δεμέτης
Με βάση το χρονοδιάγραμμα του προγράμματος, η Ισλανδία θα εξοφλούσε το ΔΝΤ στις 31 Αυγούστου του 2016. Επί της ουσίας, η αποπληρωμή σημαίνει και την ολοκλήρωση του προγράμματος στη χώρα
Η χώρα των Βίκινγκς κατέβαλλε 334 εκατομμύρια δολάρια, ενώ πληρώνοντας 11 δόσεις μαζί, αποπλήρωσε στην ουσία το σύνολο των υποχρεώσεων της από το δάνειο ύψους 2,1 δισ δολαρίων που είχε λάβει το 2008.
Οι τελευταίες δόσεις έπρεπε να αποπληρωθούν ως τις 31 Αυγούστου του 2016.
Σε δηλώσεις του από το Ρέικιαβικ, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας επισήμανε ότι “η πρόωρη εξόφληση του δανείου είναι ένδειξη της επιτυχίας του προγράμματος και της επιτυχημένης συνεργασίας με το προσωπικό του ΔΝΤ”.
“Η πρόωρη αποπληρωμή από την Ισλανδία σηματοδοτεί την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας εντατικής συνεργασίας με το Ταμείο που ξεκίνησε στο απόγειο μιας βαθιάς χρηματοπιστωτικής κρίσης. Το ΔΝΤ προσβλέπει να συνεχίσει την στενή και εποικοδομητική σχέση με τις ισλανδικές αρχές”, ανέφερε από τη δική της μεριά η επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Κριστίν Λαγκάρντ.
Το χρονικό της χρεωκοπίας
Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση που ξεκινά το 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers στις ΗΠΑ, βύθισε τη χώρα στο χάος και επιβεβαίωσε την παροιμία που λέει πως εάν ο διάολος σε καλέσει σε δείπνο πάρε και μακρύ κουτάλι.
Οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας κατέρρευσαν, οι επενδυτές απέσυραν μαζικά τα κεφάλαιά τους, το νόμισμα, η Ισλανδική κόρωνα, βυθίστηκε, προκαλώντας ένα κύμα αποπληθωρισμού.
Οι 320 χιλιάδες Ισλανδοί ξέρουν πως η χώρα τους όπως εμφανίσθηκε στον χάρτη, το ίδιο εύκολα και αιφνίδια μπορεί να εξαφανιστεί, μόνο που αυτή τη φορά έχασαν τη γη κάτω από τα πόδια τους με δική τους υπαιτιότητα.
Η οικονομική συντριβή ήταν άνευ προηγουμένου και όμως επτά χρόνια αργότερα η Ισλανδία σημειώνει μια εντυπωσιακή ανάκαμψη και δεν είναι λίγοι αυτοί που μιλούν για το ισλανδικό θαύμα.
Από το 2011, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν σημειώνει άνοδο φτάνοντας το 2%, αύξηση καταγράφεται και στους μισθούς, η ανεργία είναι περίπου στο 3%, ενώ το δημόσιο χρέος μειώνεται και η κυβέρνηση έχει εξοφλήσει μεγάλο μέρος από το δάνειο που έλαβε από το ΔΝΤ.
Ο Jonsson, καθηγητής οικονομικών σε πανεπιστήμιο στο Ρέκιαβικ, δηλώνει πως είχε προειδοποιήσει για αυτό, ωστόσο μετά την κατάρρευση έμεινε άνεργος, σε μια περίοδο που οι τραπεζίτες αντιμετωπίζονταν ως εγκληματίες. Τότε ήταν που έγραψε το βιβλίο «Why Iceland?: One of the Worlds Smallest Countries Became the Meltdown’s Biggest Casualty» (Γιατί η Ισλανδία; Πως μια από τις μικρότερα κράτη στον κόσμο έγινε το μεγαλύτερο θύμα της κρίσης).
Μιλώντας για το ζήτημα της Ελλάδας λέει πως η Ισλανδία επέβαλε απώλειες στους πιστωτές της, κυρίως στους Γερμανούς και όπως τόνισε η Ελλάδα θα μπορούσε να προχωρήσει σε default πριν δανειστεί από το ΔΝΤ και την ΕΚΤ.
«Σε ένα πρόβλημα χρέους εμπλέκονται πάντα δύο μέρη και πρέπει να βρουν μεταξύ τους μια λύση» επεσήμανε.
Πολύ μικρή για να σωθεί
Σύμφωνα με τον Jonsson η απόλυτη κατάρρευση προκλήθηκε όχι μόνο διότι οι ισλανδικές τράπεζες ήταν πολύ «μεγάλες» για να σωθούν αλλά και για το λόγο πως η Ισλανδία ήταν πολύ μικρή χώρα για να διασωθεί.
Για πρώτη φορά στην ιστορία μια χώρα με αξιολόγηση ΑΑΑ κατέρρευσε, όμως από τη στιγμή που η Ισλανδία δεν ήταν μέρος της Ε.Ε. δεν υπήρχε ο φόβος για μετάδοση του προβλήματος.
Τι δεν έκαναν
Οι ισλανδικές τράπεζες βρέθηκαν με υποχρεώσεις 102 δισ. δολαρίων όταν το ΑΕΠ της ήταν μόλις 13 δις. Δολάρια. Ωστόσο η κυβέρνηση, υπό την πίεση του λαού και αντίθετα με τις συμβουλές των ειδικών αντί να καθαρίσει τις τρεις τράπεζες με δημόσιο χρήμα, αποφάσισε να μην εγγυηθεί τα χρέη και τις υποχρεώσεις των ιδιωτικών τραπεζών.
Με λίγα λόγια όχι μόνο δεν έσωσαν τις τράπεζες μετακυλώντας το βάρος στους φορολογούμενους, κοινωνικοποιώντας δηλαδή το χρέος του τραπεζικού συστήματος, αλλά εγγυήθηκαν τις καταθέσεις των πολιτών και άφησαν τους ξένους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που είχαν δανείσει τις τράπεζες να λύσουν δικαστικά τις διάφορες τους.
Η συνταγή της επιτυχίας
Επιπλέον δύο ακόμη μέτρα που ελήφθησαν ήταν οι έλεγχοι ροής κεφαλαίων (capital control) και η υποτίμηση του νομίσματος.
Αυτά τα μέτρα φαίνεται πως ήταν το κλειδί της επιτυχίας, όπως έχει δηλώσει και ο νομπελίστας Οικονολόγος Πολ Γκρούγκμαν.
Λίγο πριν το χάος
Για να γίνει κατανοητή η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων πρέπει κάνεις να έχει μια εικόνα για την Ισλανδία λίγο πριν το σκάσιμο της φούσκας και στο τι συνέβη αμέσως μετά.
Κάποτε μιλούσαμε για τον διεφθαρμένο Νότο και τον άμεμπτο Βορρά, όμως το 2008 η Ισλανδία είχε φτάσει πολύ πιο μακριά από εμάς στη διαφθορά, εξηγεί ο Γενικός Πρόξενος της Ισλανδίας στην Ελλάδα κ. Γιάννης Λυμπερόπουλος, ο οποίος περιγράφει στη HuffPost Greece τη φρενίτιδα που επικρατούσε την εποχή εκείνη στο χρηματιστήριο.
Όλη η χώρα έπαιζε, οι τραπεζίτες έπαιζαν μαζί με τους ιδιοκτήτες και τους φίλους των ιδιοκτητών, το πρωί αγόραζαν και το μεσημέρι πουλούσαν, έπαιρναν δάνεια για να ξεχρεώσουν άλλα και με αυτό τον τρόπο ανέβαζαν τις μετοχές. Αυτό που συνέβη ήταν χειρότερο από φούσκα του 1999 γιατί τότε στην Ελλάδα την πάτησαν κυρίως οι μικροκαταθέτες, όμως στην περίπτωση της Ισλανδίας τα θύματα ήταν οι ξένοι επενδυτές, κυρίως Βρετανοί και Ολλανδοί, οι οποίοι πόνταραν στις υποσχέσεις για εξωφρενικές αποδόσεις .
Όταν έγινε αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος δεν μαζευόταν συνεχίζει ο κ. Λυμπερόπουλος ο οποίος παραθέτει ένα περιστατικό από τον Αύγουστο του 2008 όταν είχε έρθει στη χώρα μας ο τότε πρωθυπουργός της Ισλανδίας ο Όλαφ Ράγκναρ Γκρίμσον.
«Δεν σταματούσε, κυριολεκτικά δεν σταματούσε να μιλά στο τηλέφωνο, αλλά δεν υπήρχε σωτηρία και τον Σεπτέμβριο ήρθε το χάος. Για 15 ημέρες δεν δούλευε τίποτα, τα ΑΤΜ δεν λειτουργούσαν, όσοι Ισλανδοί είχαν ξεμείνει από χρήματα στο εξωτερικό πήγαιναν για φαγητό στις πρεσβείες. Μέσα στη χώρα στήθηκαν συσσίτια. Άνθρωποι κυριολεκτικά έχασαν τις περιουσίες τους. Η κατάσταση θύμιζε κατοχή, δεν υπήρχε νόμισμα».
Στη συνέχεια υπήρξε μόνο ένας λογαριασμός στη Γερμανία και όλες οι συναλλαγές γίνονταν μέσα από εκεί και έπειτα άρχισαν οι αλλαγές.
Δεν μπορεί να γίνει σύγκριση με την Ελλάδα
Στη χώρα που είχε το τρίτο υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στο κόσμο, με την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος ήταν εύκολο η φτώχεια να αγγίξει το σύνολο των πολιτών. Δεν ασχολήθηκαν με τον κατώτατο μισθό . Οι μισθοί και οι συντάξεις δεν άλλαξαν, όμως η αγοραστική αξία ήταν στο ναδίρ.
Ακόμη και σήμερα δεν μπορούμε να συγκρίνουμε το βιοτικό επίπεδο μεταξύ της Ελλάδας και της Ισλανδίας, δηλώνει ο κ. Λυμπερόπουλος απαντώντας σε σχετική ερώτηση.
Το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων είναι σαφώς πιο υψηλό από αυτό των Ισλανδών, σημειώνει και εξηγεί πως αυτό που συμβαίνει είναι το έξης: «Οι Ισλανδοί έπιασαν πάτο και το μόνο που μπορούν κάνουν είναι πάνε προς τα πάνω και αυτό γίνεται σήμερα εάν αναλογιστεί κάνεις πως το βιοτικό τους επίπεδο έπεσε 100% και ανέβηκε 50%. Σκεφτείτε πως για δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης δεν πουλήθηκε ούτε ένα αυτοκίνητο».
Αντίθετα για την Ελλάδα, σχολιάζει πως βιοτικό μας επίπεδο είναι υψηλό με καθοδική πορεία. Οι Ισλανδοί έχουν περισσότερη αισιοδοξία, ενώ εμείς έχουμε αρνητική ψυχολογία.
Σημειώνεται πως σύμφωνα μετά τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat η Ισλανδία μαζί με τη Νορβηγία κατατάσσεται στην Πέμπτη θέση των ευρωπαϊκών κρατών των οποίων οι πολίτες έχουν τη πιο χαρούμενη ζωή. Στις πρώτες τέσσερις θέσεις βρίσκονται η Δανία, η Φινλανδία, η Ελβετία και η Σουηδία.
Στον αντίποδα βρίσκονται η Βουλγαρία, η Πορτογαλία, η Ουγγαρία, η Ελλάδα και η Κύπρος.
Από τους πιο υγιείς τραπεζικούς τομείς ο Ισλανδικός
Επίσης όσον αφορά στο μέτρο ελέγχου της ροής των κεφαλαίων (capital control) οι τράπεζες βρέθηκαν με πολλά λεφτά και άρχισε το συνάλλαγμα να ρέει στη χώρα, με αποτέλεσμα οι τράπεζες της Ισλανδίας να είναι από τις πιο υγιείς στον κόσμο, τεχνητά όμως εξηγεί ο κ. Λυμπερόπουλος.
Όμως με αυτό τον τρόπο σε συνδυασμό με την υποτίμηση του νομίσματος και τη σκληρή δουλειά η οικονομία πήρε μπροστά και οι Ισλανδοί στάθηκαν ξανά στα πόδια τους.
Βέβαια ο μισθός είναι ο μισός από αυτό που ήταν, η αγοραστική δύναμη παραμένει περιορισμένη με τα εισαγόμενα προϊόντα να είναι πανάκριβα, αλλά και οι ίδιες οι εισαγωγές προϊόντων να είναι μειωμένες. Όμως οι εξαγωγές κυρίως μπακαλιάρου και αλουμινίου έχουν εντυπωσιακή άνοδο και το σημαντικότερο είναι ότι οι πληρωμές γίνονται σε ξένο νόμισμα.
«Η Ισλανδία κάνει εξαγωγές, στη Ρωσία, στην Ευρώπη, στην Αγγλία, στην Αμερική. Δεν εξαρτώνται μόνο από την Ε.Ε., όλος ο κόσμος είναι η αγορά τους. Άλλωστε οι Ισλανδοί, έκτος από την περίοδο που έπαιρναν χρήματα από τους Αμερικανούς όταν είχαν βάσεις στη χώρα, δεν πρόλαβαν να καλομάθουν με τα πακέτα Ντελόρ και τα ΕΣΠΑ» δηλώνει ο κ. Λυμπερόπουλος, ο οποίος σπεύδει να υπενθυμίσει πως στη χώρα τίποτα δεν έχει χαριστεί καθώς εξακολουθεί να χρωστά.
Όλα παίζονται
Το 2014 ήταν η τέταρτη συνεχόμενη χρονιά οικονομικής ανάπτυξη και σύμφωνα με εκτιμήσεις αυτό θα συνεχιστεί για τα επόμενα δύο με τρία χρόνια, η ανεργία έχει μειωθεί σε βαθμό που σχεδόν όλοι έχουν δουλειά, τονίζει ο Jonsson.
«Μπορεί να μην έχουν τη δουλειά και το μισθό που θέλουν, όμως υπάρχει εργασία» λέει ο Ισλανδός οικονομολόγος τονίζοντας την θεαματική αύξηση του τουρισμού και τις νέες θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί στον τομέα των υπηρεσιών.
Ωστόσο επισημαίνει πως η ονομαστική αύξηση των μισθών θέτει σε ρίσκο το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που κερδήθηκε από την υποτίμηση του νομίσματος κατά 40% με 50% το 2008.
Ο κ. Jonsson, δίνει μεγάλη έμφαση στον έλεγχο διακίνησης κεφαλαίων, μέτρο, που όπως λέει διατηρεί τη σταθερότητα και γι΄ αυτό αναμένεται να παραμείνει για αρκετό διάστημα ακόμη.
Όμως το μέτρο αυτό βλάπτει την ανταγωνιστικότητα, αποκαρδιώνει τους ξένους επενδυτές και οι μεγάλες εταιρείες μεταφέρουν την έδρα τους στο εξωτερικό, ενώ αντίστοιχα πράττουν και start up επιχειρήσεις.
«Βέβαια εάν η κυβέρνηση άρει το συγκεκριμένο μέτρο τότε μπορεί να έχουμε μαζική φυγή κεφαλαίων, ενώ κερδοσκόποι ή τέσσερα πέντε Hedge Funds θα μπορούσαν πολύ εύκολα να μας γυρίσουν πίσω στο 2008», προειδοποιεί ο Jonsson.
Διχασμένη η ισλανδική κοινωνία
Η απόφαση της κυβέρνησης να συνεχίσει με την Ε.Ε. έχει διχάσει την ισλανδική κοινωνία, όπως παραδέχεται ο Jόhannesson, ο εκδότης του Iceland Review. Μάλιστα υποστηρίζει πως το θέμα των ποσοστώσεων, αλλά και το ποιος θα ψαρεύει θα στα ισλανδικά χωρικά ύδατα είναι Κάτι που μπορεί να διαπραγματευτεί επιτυχώς με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Δεν τον τρομάζει η κρίση που επικρατεί στον ευρωπαϊκό Νότο αφού, όπως τονίζει υπάρχουν και άλλα παραδείγματα όπως η Σουηδία, η Γερμανία, η Φινλανδία ή η Ολλανδία.
Πιστεύει στην εξωστρέφεια θεωρώντας πως είναι η καλύτερη λύση για την Ισλανδία και εκτιμά πως εάν η χώρα σώθηκε μετά την κρίση του 2008 ήταν πρωτίστως στην οικονομική βοήθεια που έλαβε από το ΔΝΤ, το οποίο αξίζει να σημειωθεί πως ήταν η πρώτη φορά που έδωσε δάνειο σε δυτική χώρα από το 1976, ενώ αυτή που το κάλεσε ήταν η προηγούμενη αριστερή κυβέρνηση.
Αποτέλεσμα των τελευταίων εξελίξεων σύμφωνα με τον ίδιο είναι το κόμμα των Πειρατών να έλθει πρώτο στις προτιμήσεις των πολιτών σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες δημοσκοπήσεις.
«Για πρώτη φορά το κόμμα των Πειρατών έφτασε το 23,9 από το 12,8% που είχε συγκεντρώσει στην τελευταία δημοσκόπηση, ο κόσμος το βλέπει σαν ένα καθαρό κόμμα το οποίο μέχρι στιγμής δεν έχει δώσει υποσχέσεις και στη συνέχεια να τις αναιρέσει» αναφέρει ο Jόhannesson.
Ο κόσμος έπειτα από τις πρωτοφανείς διαδηλώσεις μετά την κρίση επέλεξε έναν κεντροαριστερό συνασπισμό που βοήθησε μεν τη χώρα να ορθοποδήσει, αλλά έφερε το ΔΝΤ, προχώρησε σε μειώσεις δαπανών και σε αυξήσεις φόρων, αν και υπήρξε σεισάχθεια για ένα μεγάλο μέρος των «κόκκινων» δανείων και έκανε άνοιγμα προς την Ε.Ε. υποτιμώντας το ζήτημα της αλιείας, με αποτέλεσμα να έλθει και πάλι στην εξουσία το κόμμα που ηγούνταν τον καιρό της κρίσης.
Στην ίδια δημοσκόπηση, αναφέρει ο Jόhannesson, ένα πολύ υψηλό ποσοστό της τάξεως του 35% με 37% των πολιτών δηλώνει πως δεν εμπιστεύεται τους πολιτικούς, ενώ επίσης ένα μεγάλο ποσοστό που φτάνει έως και το 70% αν και δεν δηλώνει ένθερμο για ένταξη στην Ε.Ε. εκφράζει την επιθυμία να συνεχιστούν οι διαπραγματεύσεις.
Τόπο στα νιάτα
Οι Ισλανδοί βασίζονται στους νέους, είναι στην κουλτούρα τους, δηλώνει ο Γενικός Πρόξενος της Ισλανδίας κ. Λυμπερόπουλος.
Μισός Ισλανδός ο ίδιος, φέρνει το παράδειγμα του παππού του ο οποίος 24 ετών, τα χρόνια του πολέμου, ήταν αρχηγός της αστυνομίας στην Ισλανδία, την ίδια περίοδο ένας άλλος συνομήλικός του ήταν διευθυντής της μεγαλύτερης τότε ΔΕΚΟ εξαγωγής ψαριών, λέει ο κ. Λυμπερόπουλος.
«Εδώ στην Ελλάδα οι νέοι όχι μόνο δεν βρίσκουν δουλειά, αλλά κάνεις δεν τους δίνει την ευθύνη, μοιάζουν με λάμπες που φέγγουν σε άδειο δωμάτιο. Αντίθετα στην Ισλανδία είναι αυτοί που αναλαμβάνουν την ευθύνη να πάνε τη χώρα μπροστά και οι άλλοι ακολουθούν. Μια 60χρονη γυναίκα στην τράπεζα μπορεί να χειρίζεται το σύστημα σαν 25χρονη» σχολιάζει ο κ. Λυμπερόπουλος φέρνοντας ένα παράδειγμα από την ελληνική πραγματικότητα όπου για μια δουλειά σε μια τράπεζα της Ισλανδίας μια ηλικιωμένη υπάλληλος τη διεκπεραίωσε σε κάτι λιγότερο από δύο λεπτά και για την αντίστοιχη διαδικασία ο νεαρός Έλληνας υπάλληλος χρειάστηκε είκοσι λεπτά.
«Θα τα καταφέρουμε, ήμαστε παιδιά των Βίγκινγκς και τον Ιρλανδών»
«Petta reddast» , «όλα θα πάνε καλά», είναι μια φράση που δείχνει την αισιοδοξία και την μαχητικότητα των Ισλανδών.
«Οι προγονοί μας ήταν από την πλευρά των πατεράδων μας Βίγκινγκς και από την πλευρά των μανάδων μας Ιρλανδοί, Σκώτοι,Κέλτες» λέει ο Άsgeir Jonsson θέλοντας να τονίσει το ψυχισμό των Ισλανδών.
Είναι αισιόδοξος καθώς πιστεύει στη νέα γενιά, δεδομένου ότι ο μισός πληθυσμός της Ισλανδίας είναι κάτω των 34 ετών, σκεφτείτε τι σημαίνει αυτό για τα ασφαλιστικά ταμεία.
Βέβαια πολλοί είναι οι νέοι που εγκαταλείπουν τη χώρα, αλλά και πάλι το ποσοστό του νέου εργατικού δυναμικού είναι εντυπωσιακό.
Το μορφωτικό τους επίπεδο είναι υψηλό, όμως δεν τους αρκεί και θέλουν να φτάσουν τα επίπεδα των γειτονικών τους βόρειων κρατών.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που επικαλείται ο Jonsson σε κάθε γυναίκα στην Ισλανδία αντιστοιχούν 2,2 παιδιά.
«Πρακτικά έχουμε το ίδιο ποσοστό γεννήσεων με αυτόν της Τουρκίας» λέει ο Jonsson και προσθέτει πως σχεδόν κανένα ζευγάρι δεν έχει δύο παιδιά, αλλά τρία.
Επίσης σύμφωνα με τον ίδιο το 78% του γυναικείου πληθυσμού εργάζεται, μάλιστα χαρακτηρίζει τις συμπατριώτισσές του ως υπερήρωες.
«Εάν είσαι 30 ετών και δεν έχεις παιδιά θεωρείσαι προβληματικός» δηλώνει ο 44χρονος καθηγητής Οικονομικών και πατέρας τριών παιδιών.
Η αύξηση των γεννήσεων εκτινάχθηκε την περίοδο της κρίσης, αναφέρει και εξηγεί πως από τη στιγμή που οι καριέρες των ανθρώπων «πάγωσαν» αποφάσισαν να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στους συντρόφους τους.
Στην Ισλανδία έχουν αρχίσει να χαμογελούν και να οραματίζονται το μέλλον, τουλάχιστον πέντε τραπεζίτες που κρίθηκαν υπεύθυνοι για την κρίση μπήκαν στη φυλακή, ένας πρωθυπουργός δικάστηκε. Δεν πληρώθηκαν πανωτόκια σε δάνεια που έλαβε η χώρα με απόφαση που πήρε ο λαός έπειτα από δημοψήφισμα το οποίο κήρυξε ο πρόεδρος της χώρας.
Ο διάλογος σε αυτή τη μικρή και απομονωμένη χώρα του Βορρά συνεχίζεται και όσο και εάν πρόκειται για μια τελείως διαφορετικά περίπτωση από εμάς δεν μπορούμε να απαξιώσουμε τις προσπάθειες των ανθρώπων και το ήθος που έχουν επιδείξει.
Εάν αφουγκραστούμε λίγο ίσως κάτι μάθουμε, μπορεί να βοηθηθούμε ατομικά και συλλογικά.
Η Ισλανδία, με πληθυσμό περίπου 320 χιλιάδες κατοίκους, ήταν μια αρκετά πλούσια χώρα, ωστόσο υπήρξε ένα από τα πρώτα θύματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.
Το 2003 η κυβέρνηση ιδιωτικοποίησε όλες τις τράπεζες, με στόχο την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Οι τράπεζες αυτές , δείχνοντας μεγάλα ποσοστά κερδών, μέσω των λογαριασμών IceSave, προσέλκυσαν πολλούς Βρετανούς και Ολλανδούς επενδυτές. Παράλληλα όμως, με την αύξηση των επενδύσεων, αυξανόταν και το εξωτερικό χρέος των τραπεζών.
Το 2003, το χρέος της Ισλανδίας που είχε βέβαια δικό της νόμισμα, έφθασε το 200% του ΑΕΠ, ενώ το 2007 σκαρφάλωσε στο ασύλληπτο 900%. Οι τρεις βασικές τράπεζες της Ισλανδίας, Landbanki, Kapthing και η Glitnir πτώχευσαν. Η κορόνα έχασε το 85% της αξίας της έναντι του Ευρώ και στο τέλος του ίδιου χρόνου η Ισλανδία κήρυξε πτώχευση.
Οι διεθνείς οικονομικοί κύκλοι πίεζαν την Ισλανδία να πάρει δραστικά μέτρα. Το ΔΝΤ και η ΕΕ ήθελαν “αγοράσουν” το χρέος, με το επιχείρημα, ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να μπορέσει η Ισλανδία να ξεπληρώσει την Βρετανία και την Ολλανδία.
Ο λαός αντέδρασε σκληρά, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί η τότε κυβέρνηση και να οδηγηθεί η χώρα σε πρόωρες εκλογές, το 2009.
Η νέα κυβέρνηση αποτελούνταν από έναν αριστερό συνασπισμό, ο οποίος καταδίκασε μεν το νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, πλην όμως ήταν έτοιμος να δανειστεί χρήματα για να αποπληρώσει τις τράπεζες, όταν ο πρόεδρος της χώρας, Όλαφ Γκρίμσον, αρνήθηκε να επικυρώσει τον νόμο, ο οποίος ανάγκαζε τους πολίτες να σηκώσουν τα βάρη των Ισλανδών τραπεζιτών και αποφάσισε να διενεργήσει δημοψήφισμα.
Στο δημοψήφισμα, τον Μάρτιο του 2010, το 93% των Ισλανδών ψήφισε κατά της πληρωμής των χρεών.
Το ΔΝΤ πάγωσε τους δανεισμούς αμέσως, αλλά ο λαός δεν πτοήθηκε.
Έτσι ξεκίνησαν μια σειρά έρευνες για αστικές και ποινικές ευθύνες, κατά των υπευθύνων για την οικονομική κρίση. Όμως οι Ισλανδοί δεν σταμάτησαν εκεί και αποφάσισαν να υιοθετήσουν νέο σύνταγμα, το οποίο θα απάλλασσε την χώρα από την κυριαρχία των ξένων κέντρων οικονομίας.
Η Βρετανία και η Ολλανδία απειλούσαν με σκληρή καταστολή, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε απομόνωση. Η Βρετανική κυβέρνηση απειλούσε να παγώσει τις καταθέσεις και τις αποταμιεύσεις των Ισλανδών. Το ΔΝΤ απειλούσε να στερήσει στη χώρα οποιαδήποτε βοήθεια, λίγο πριν διενεργηθεί το δημοψήφισμα.
Ο Όλαφ Γκρίμσον, αρνήθηκε δύο φορές να υπογράψει νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία, η χώρα του θα επέστρεφε στη Βρετανία τα 2,8 δισεκατομμύρια ευρώ, που της οφείλει, μετά την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος το 2008, αναγκάζοντας τη βρετανική κυβέρνηση να αποζημιώσει τους Βρετανούς καταθέτες που είχαν λογαριασμούς σε ισλανδικές τράπεζες και αναγνώρισε μόνο τους Ισλανδούς καταθέτες.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπήκε στη δικαστική διαμάχη εναντίον της Ισλανδίας, υποστηρίζοντας ότι η χώρα είχε παραβιάσει την ευρωπαϊκή οδηγία για την εγγύηση των καταθέσεων και τους κανόνες μη διάκρισης καταθετών.
Το δικαστήριο δικαίωσε την Ισλανδία και επεσήμανε, ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα πρέπει να αναθεωρηθεί, στη βάση της ενίσχυσης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, εν μέσω οικονομικής κρίσης.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ισλανδίας Όλαφουρ Γκρίμσον, η ανάκαμψη οφείλεται στο γεγονός ότι οι Ισλανδοί αντιμετώπισαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο την κρίση σε σχέση με τις χώρες της ευρωζώνης:
Όπως επισήμανε σε παλαιότερη συνέντευξη του στην Deutsche Welle:
“Κατ’ αρχήν διαπιστώσαμε νωρίς πως δεν πρόκειται μόνο για μια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, αλλά για μια βαθιά πολιτική και κοινωνική κρίση. Και αυτό μας οδήγησε σε μεταρρυθμίσεις στα εν λόγω πεδία. Αφήσαμε τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν. Η Ισλανδία δεν έσωσε τις προβληματικές της τράπεζες. Επιδιώξαμε να αποδώσουμε δικαιοσύνη και παράλληλα να αλλάξουμε τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Ο δεύτερος λόγος της επιτυχίας είναι ότι δεν τηρήσαμε τις δυτικές συνταγές για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Διερωτήθηκα πολλές φορές γιατί να αντιμετωπίζουμε τις τράπεζες σαν να είναι οι Άγιοι Τόποι της οικονομίας. Τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τις τράπεζες από άλλες επιχειρήσεις; Οι τράπεζες είναι μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις και όταν διαπράττουν μεγάλα λάθη θα πρέπει να χρεοκοπούν. Σε διαφορετική περίπτωση τους δημιουργούμε την εντύπωση πως μπορούν να παίρνουν μεγάλα ρίσκα χωρίς ευθύνη. Δεν γίνεται όταν έχουν επιτυχία να σημειώνουν μεγάλα κέρδη και όταν αποτυγχάνουν να καλείται ο φορολογούμενος να πληρώσει τον λογαριασμό.
Φυσικά και βοήθησε πολύ το γεγονός ότι είχαμε το δικό μας νόμισμα. Προχωρήσαμε στην υποτίμηση της κορώνας και αυτό ήταν σημαντικό. Ωστόσο, όλες οι άλλες κινήσεις που κάναμε δεν είχαν σχέση με την υποτίμηση. Στηρίξαμε το σύστημα προνοίας. Δώσαμε τη δυνατότητα στους πολίτες να συμμετάσχουν στις πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Αφήσαμε τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν και φτιάξαμε άλλες. Αυτά θα τα κάναμε ακόμη και εάν ήμασταν μέλος της ευρωζώνης.
Η ισλανδική εμπειρία μπορεί να λειτουργήσει ως “εγερτήριο κάλεσμα” για τους άλλους. Να τους κάνει να επανεξετάσουν τις καθεστηκυίες στρατηγικές των τελευταίων 30 ετών. Η αντίδραση του ΔΝΤ στην ισλανδική περίπτωση ήταν ενδιαφέρουσα. Το πρόγραμμα διαχείρισης της κρίσης του ΔΝΤ ολοκληρώθηκε πριν από ενάμισι χρόνο. Στην αποχαιρετιστήρια σύσκεψη, οι υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι του ΔΝΤ παραδέχθηκαν ότι διδάχθηκαν πολλά από την ισλανδική εμπειρία”.
Απόσπασμα από συνέντευξη του Όλαφουρ Γκρίμσον στο Al Jazeera:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=21cuQ8ye6Wc”]