Σε μια περίοδο όπου το στεγαστικό πρόβλημα και η εκτίναξη των τιμών των ενοικίων κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο, τα στοιχεία που έρχονται στο φως από τους ελέγχους του Υπουργείου Οικονομικών και της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) αποκαλύπτουν μια παράλληλη, «εικονική» πραγματικότητα. Φορολογικές δηλώσεις που εμφανίζουν πολυτελή ακίνητα να μισθώνονται σε τιμές… καφέ, συνθέτουν την εικόνα μιας εκτεταμένης απόκρυψης εισοδημάτων, η οποία μάλιστα γινόταν, μέχρι πρότινος, αποδεκτή από τα ηλεκτρονικά συστήματα του κράτους.

Οι διασταυρώσεις και οι στοχευμένοι έλεγχοι στα μισθωτήρια συμβόλαια έφεραν στην επιφάνεια ακραίες περιπτώσεις φορολογικής συμπεριφοράς, οι οποίες, παρότι προκαλούν την κοινή λογική, είχαν καταχωρηθεί κανονικά στις βάσεις δεδομένων της φορολογικής διοίκησης. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται σε μία γεωγραφική περιοχή, αλλά εκτείνεται από τα Χανιά μέχρι τα βόρεια και νότια προάστια της Αττικής, καταδεικνύοντας το εύρος της φοροδιαφυγής στον τομέα των ακινήτων.

Τα «ενοίκια» των 5 και 30 ευρώ: Από τα Χανιά στο Χαλάνδρι

Τα παραδείγματα που εντόπισαν οι ελεγκτές της ΑΑΔΕ είναι χαρακτηριστικά της μεθοδολογίας που ακολουθείται για την απόκρυψη του πραγματικού μισθώματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία, στα Χανιά, μια περιοχή με εξαιρετικά υψηλή ζήτηση και τιμές λόγω τουρισμού, κατοικία εμβαδού 107 τετραγωνικών μέτρων δηλώθηκε στο σύστημα με μηνιαίο μίσθωμα μόλις 5 ευρώ.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Στον Άγιο Δημήτριο, γκαρσονιέρα 30 τετραγωνικών μέτρων εμφανίζεται μισθωμένη έναντι 10 ευρώ τον μήνα, ενώ στην Ηλιούπολη, ένα ευρύχωρο διαμέρισμα 133 τετραγωνικών μέτρων φέρεται να αποφέρει στον ιδιοκτήτη του μόλις 20 ευρώ μηνιαίως. Το πλέον κραυγαλέο παράδειγμα εντοπίζεται στο Χαλάνδρι, όπου μονοκατοικία ή διαμέρισμα 199 τετραγωνικών μέτρων –ένα ακίνητο που στην ελεύθερη αγορά θα άγγιζε τετραψήφιο νούμερο ενοικίου– δηλώθηκε ότι νοικιάζεται για 30 ευρώ τον μήνα.

Το γεγονός ότι αυτές οι δηλώσεις έγιναν δεκτές από το ηλεκτρονικό σύστημα χωρίς να χτυπήσει άμεσα «κόκκινος συναγερμός» κατά την υποβολή, εγείρει ερωτήματα για τα φίλτρα ελέγχου που υπήρχαν μέχρι σήμερα, παρότι οι συγκεκριμένες περιπτώσεις τράβηξαν αμέσως την προσοχή των ελεγκτών κατά τον δειγματοληπτικό έλεγχο.

Η ανθρωπογεωγραφία των μισθώσεων: Οι αριθμοί της στρέβλωσης

Πέρα από τις ακραίες περιπτώσεις, η γενική εικόνα των δηλωθέντων μισθωμάτων, όπως αυτή προκύπτει από τα στοιχεία που παρουσίασε η ΕΡΤ, δείχνει μια μαζική τάση υποδηλωσης των ενοικίων, πιθανότατα για την αποφυγή φορολόγησης ή για την εξασφάλιση κοινωνικών επιδομάτων.

Συγκεκριμένα, από τη δεξαμενή των περίπου 900.000 δικαιούχων που έλαβαν επιδότηση ενοικίου:

• 180.000 ενοικιαστές δήλωσαν ότι καταβάλλουν ενοίκιο έως 100 ευρώ τον μήνα. Πρόκειται για ένα ποσοστό που δύσκολα δικαιολογείται από τις τρέχουσες συνθήκες της αγοράς ακινήτων.

• Η πλειονότητα, περίπου 630.000 ενοικιαστές, κινείται στο φάσμα από 100 έως 400 ευρώ.

Το πλέον αποκαλυπτικό στατιστικό στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι μόλις ένας στους δέκα μισθωτές εμφανίζεται να πληρώνει ενοίκιο άνω των 400 ευρώ τον μήνα. Το στοιχείο αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα που παρουσιάζουν οι αγγελίες ακινήτων και οι δείκτες τιμών, όπου η μέση τιμή μίσθωσης, ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα, έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια.

Η απόσταση μεταξύ των δηλωθέντων εισοδημάτων και των πραγματικών τιμών της αγοράς αναδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω αυστηροποίηση των διασταυρώσεων και εκσυγχρονισμό των ελεγκτικών μηχανισμών, ώστε να περιοριστούν φαινόμενα που νοθεύουν τη φορολογική δικαιοσύνη.