Του Νίκου Αγγελάκη

Η Ευρώπη πεθαίνει. Όχι ηρωικά, ούτε σιωπηλά. Πεθαίνει προσποιούμενη ότι δεν βλέπει, δεν ακούει, δεν αισθάνεται. Σαν ένα γερασμένο σώμα που συνεχίζει να κινείται από νευρική αδράνεια, ενώ το κεντρικό του σύστημα έχει αποσυνδεθεί. Όλα λειτουργούν ακόμη, αλλά τίποτα δεν έχει πια ψυχή.

1. Push Factors:

• Η Αφρική διπλασιάζεται σε πληθυσμό μέχρι το 2050 (~2,5 δισ.) και η υποσαχάρια ζώνη αντιπροσωπεύει τα δύο τρίτα της παγκόσμιας αύξησης πληθυσμού.
• Πόλεμοι, φτωχοί θεσμοί, διαφθορά, ιδιωτικοποιήσεις πόρων, κλιματική καταστροφή, όλα συνθέτουν έναν βαθύ εκτοπισμό. Μία έξοδος.

2. Pull Factors:

• Η Ευρώπη «χρειάζεται» εργατικά χέρια αλλά δεν θέλει πολίτες· θέλει αναλώσιμους εργαζόμενους.
• Το 2023, η TFR (total fertility rate) της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε πέσει στα 1,38 παιδιά ανά γυναίκα, με αύξηση του μέσου όρου ηλικίας πρώτης γέννας στα ~31 έτη.
• Οι χώρες, μπουκωμένες με ηλικιωμένους, αναζητούν φθηνή εργατική δύναμη σε αγροτικά, φροντίδα, καθαριότητα σε μία απέλπιδα προσπάθεια να συντηρήσουν την οικονομία τους και να στηριχθεί το συνταξιοδοτικό και ασφαλιστικό σύστημα που με μαθηματική βεβαιότητα οδηγείται σε κατάρευση.

Ο «ξένος», ο πρόσφυγας, ο παράτυπος μετανάστης, δεν είναι απλώς η απειλή στο μυαλό του Ευρωπαίου. Είναι η αντιστροφή του καθρέφτη. Ο Ευρωπαίος, κουρασμένος από την ίδια του την ταυτότητα – liberal μεν, νευρωτικός δε – χρειάζεται έναν Άλλον, στον οποίο να φορτώσει την αποτυχία του δικού του κοινωνικού συμβολαίου και την υπό κατάρρευση οικονομία του.

Αυτή η αποτυχία δεν είναι θεωρητική. Είναι υλική. Είναι ο λογαριασμός της ΔΕΗ, η ακρίβεια στο σούπερ μάρκετ, η ψευδαίσθηση ότι η «ελεύθερη αγορά» δουλεύει ενώ στην πραγματικότητα σημαίνει κάθε μήνα και περισσότερο άγχος. Είναι η μηχανή που μετατρέπει ανθρώπινο λίπος, σάρκα και ιδρώτα σε κέρδος και τον άνθρωπο σε βιολογική καύσιμη ύλη.

Η Ευρώπη – και γενικότερα η δύση – περνά εδώ και δεκαετίες μία επιταχυνόμενη αποδόμηση της έννοιας του κοινού καλού. Οι γεννήσεις πέφτουν, όχι γιατί «οι νέοι δεν αγαπούν τα παιδιά», αλλά γιατί ο κόσμος που τους προσφέρεται είναι στείρος. Πώς να δημιουργήσεις ζωή όταν το παρόν σου είναι ήδη πνιγμένο από χρέη, απορρύθμιση, κατάρευση, έλλειψη προοπτικής ΚΑΙ ΤΗΝ απόλυτη φαντασίωση της «προσωπικής επιτυχίας» που σου υπόσχεται; Το όραμα της επιτυχίας έχει μετατραπεί σε ένα επιδοτούμενο παραλήρημα: δεν γεννάς παιδιά. Γεννάς άγχη. Ή δεν υπάρχει χρόνος ή δεν υπάρχει χρήμα. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει τίποτα από τα δύο. Και στον κόσμο αυτόν που αποδεχτήκαμε απαρχαιωμένα οικονομικά μοντέλα ως αναπόφευκτη κανονικότητα, ως νόμο της φύσης, έτσι και είναι.

Μια προσωπική επιτυχία που, εντός του φαντασιακού της ορίου, δεν προορίζεται ποτέ για τους πολλούς· αντίθετα, προϋποθέτει την αποτυχία τους ώστε να καταστεί δυνατή η επιτυχία των λίγων. Το σύστημα δεν φοβάται την αποτυχία των πολλών, την θεωρεί δεδομένη. Αυτό που το απειλεί είναι η επιτυχία τους. Αν οι πολλοί «πετύχουν», το αφήγημα διαλύεται. Γιατί το μόνο που το συγκρατεί είναι μια υπόσχεση τύπου «αμερικανικό όνειρο». Mια ψευδαίσθηση τόσο αναγκαία, όσο και το οξυγόνο. Όχι για να ζεις, αλλά για να αντέχεις την αμερικανική πραγματικότητα. Χωρίς την υπόσχεση, καταρρέει το σύστημα. Είναι μια άγκυρα που σε κρατά ακίνητο για πάντα, φτιαγμένη από προσδοκία, δεμένη με την αλυσίδα της ελπίδας για την επιβίωση στον λάκκο των λεόντων.

Και ιδού το κωμικοτραγικό: η Ευρώπη, εγκλωβισμένη σε ένα σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση – και του ιθαγενή και του «ξένου» – δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τον μετανάστη, αλλά δεν αντέχει την ύπαρξή του αν δεν τον παρουσιάσει ως απειλή. Γιατί χωρίς τον φόβο, η εκμετάλλευση δεν δικαιολογείται. Και χωρίς εκμετάλλευση, το σύστημα παύει να λειτουργεί.

Εν τω μεταξύ, εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίζονται. Όχι, δεν φταίει κάποια «σύγκρουση πολιτισμών», εκτός αν ο πολιτισμός σου είναι η Shell και η Raytheon. Ο κόσμος μας είναι σχεδιασμένος να στηρίζεται στη συντριβή των άλλων. Ο φιλελεύθερος κόσμος; Ένα σχήμα που επιβιώνει καταβροχθίζοντας κοινωνίες. Μιλά για «κατάργηση των τάξεων», αλλά ζει ακριβώς από τις ανισότητες.

Μιλάμε για «εισβολή», αλλά από ποιους ακριβώς; Από εκείνους που σκάβουν με τα χέρια τους τα κοβάλτια για τις μπαταρίες των κινητών μας; Από εκείνους που ζουν ανάμεσα στα ερείπια που εμείς βομβαρδίσαμε και λεηλατήσαμε; Και πού τους θέλεις ακριβώς; Τους θέλεις εκεί, στα συντρίμμια, να συνεχίσουν να δουλεύουν, να φτύνουν αίμα, ώστε τα αφεντικά σου να γράφουν ένα ακόμη τρίμηνο με κέρδη;

Προς Θεού! Μην τολμήσουν να δραπετεύσουν οι «Εισβολείς». Μην τολμήσουν να σηκώσουν κεφάλι. Μην τολμήσουν να πιστέψουν ότι η ζωή τους αξίζει κάτι περισσότερο από το ρόλο του σκλάβου που τόσο γεναιόδωρα του χάρησες.

Και ερχόμαστε στην… Ελλάδα.

Η Ελλάδα: η γραφική, ρημαγμένη καρικατούρα της Ευρώπης. Που υπέστη οικονομικό πόλεμο, αλλά αντί να αντιδράσει, ζήτησε και απόδειξη. Αυτοκτονίες, μετανάστευση, ξεπούλημα, λιτότητα, μνημονιακή μαζοχιστική ηθικολογία. Τη σφαγή τη βάφτισαν «μεταρρύθμιση», και τη ρημαγμένη χώρα «success story». Ο Έλληνας δεν κατάλαβε τελικά ποιος τον τσάκισε. Τόσα κινήματα, τόσοι άνθρωποι στους δρόμους, τόσος πόνος και εξευτελισμός. Μετά από τόσα δεινά που έζησε και ζει, δεν κατάφερε να πάρει τουλάχιστον ένα μάθημα. Δεν είδε την Goldman Sachs, την ΕΚΤ, τα think tanks. Είδε τον Πακιστανό ντελιβερά και φώναξε: «Αυτός μου φταίει». Αυτό είναι η ήττα. Καθολική.

Πρόκειται για μια μαζική μεταβίβαση ενοχής, όπου ο καταπιεσμένος βλέπει τον δίπλα του τον εξίσου καταπιεσμένο ως υπαίτιο. Ψυχαναλυτικά, είναι σαν να ουρλιάζει ο ασθενής στον καθρέφτη επειδή βλέπει τον εαυτό του να του χαμογελάει λυπημένος.

Κι έτσι ο θύτης κάθεται πίσω, παρακολουθεί δύο θύματα να μαλώνουν για ένα ξεροκόμματο. Σαν αυτοάνοσο κοινωνικό σύνδρομο, η κοινωνία καταστρέφει τα ίδια της τα κύτταρα, ενώ αφήνει το καρκίνωμα ενός πλέον μεταβατικού οικονομικού συστήματος υπό κατάρρευση να μετασταθεί ανενόχλητο σε μία απέλπιδα προσπάθεια επιβίωσης του.

Και φυσικά, ξεκινά ο διαδικτυακός εμφύλιος. “Όλοι οι πρόσφυγες είναι άντρες”. “Εισβολή”. “Ο Ερντογάν στέλνει κομάντο”.

Στη δεκαετία του ’60, οι Έλληνες πήγαιναν στη Γερμανία μόνοι, οι γυναίκες και τα παιδιά έμεναν πίσω. Αλλά η ιστορική μνήμη εξαφανίστηκε τόσο γρήγορα στην Ελλάδα και σ’ όλη την Ευρώπη όσο παίρνει το swipe up σε ένα reel του TikTok.

“Μα αυτοί ήταν νόμιμοι μετανάστες, όχι λάθρο”.

Δεν θέλεις παράνομες μετακινήσεις; Άλλαξε το σύστημά σου. Μην οχυρώνεσαι πίσω από σύνορα. Πήγαινε εκεί. Δώσε βίζες. Φέρε ανθρώπους με προθυμία, με όραμα, με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Δώσε τους όχι απλώς «δουλειές», αλλά ένα συμβόλαιο συμμετοχής στην κοινωνία. Δώσε τους μισθούς και ευθύνες αλλά και ίσα δικαιώματα. Να ανήκουν. Να είναι πολίτες. Ίσοι με εσένα. Όχι φθηνοί υπηρέτες.

Ναι, η Ευρώπη χρειάζεται εργάτες. Αλλά δεν θέλει πολίτες. Θέλει αόρατα σώματα που καθαρίζουν, που φροντίζουν, που μαζεύουν φράουλες. Χωρίς φωνή, χωρίς προσδοκία, χωρίς καμία απαίτηση. Και όταν το ίδιο το οικοδόμημα στηρίζεται στην ανάγκη κάποιου άλλου να κάνει τη βρώμικη δουλειά, μην απορείς που αυτός ο άλλος έρχεται. Ούτε που μετά σου χτυπά την πόρτα και ζητά να φέρει και τα παιδιά του.

Γιατί ο εργάτης που έχεις ανάγκη έρχεται λαθραία; Επειδή ο λαθραίος είναι χρήσιμος. Είναι εργαλείο. Και βολεύει, έτσι δεν είναι; Και θα σου κάνει τις δουλειές, και θα έχεις και το εξιλαστήριο θύμα σου, να αποσυμπιέζεται ο ήδη εξαθλιωμένος ιθαγενής. Όταν τα πράγματα ζορίσουν κι άλλο – γιατί θα ζορίσουν – εκεί θα στρέψεις όλο σου το μίσος. Απόλυτα. Και θα νιώσεις «δικαιωμένος».

Και τότε αρχίζει η παράνοια: «Δεν ενσωματώνονται». Πώς να ενσωματωθείς σε μια σχιζοφρενική κοινωνία που σου λέει ξεκάθαρα ότι είσαι ανεπιθύμητος αλλά απαραίτητος και αναγκαίος; Που σου δίνει δουλειά, αλλά όχι μέλλον; Που σε πληρώνει, αλλά δεν σε αναγνωρίζει; Που σου αποδίδει ευθύνες, αλλά όχι δικαιώματα; Και που αν διαμαρτυρηθείς κιόλας θα σε βρουν θαμμένο σε κάποιο λάκκο δίπλα από κάποια χωράφια φράουλας; Γιατί να ενσωματωθεί ο μετανάστης σε αυτό το πλαίσιο εκμετάλευσης; Γιατί να μην μετατραπεί σε απειλή απέναντι στον καταπιεστή του;

Ο Έλληνας, όπως και ο Ευρωπαίος, είναι πλέον εύκολα χειραγωγήσιμος, ρομαντικός αυτοκαταστροφικός, εγκλωβισμένος σε μια ψευδαίσθηση μεγαλείου και εθνικής αποστολής που δεν του έχει απομείνει παρά μόνο ως φαντασίωση αλλά στο μυαλό του είναι η αδιαμφισβήτητη πραγματικότητά του.

Αν δεν αλλάξουμε την τροχιά μας, αν δεν εξαλείψουμε τα push και τα pull factors, αν δεν επανακατανείμουμε το χρέος και τον συσωρευμένο πλούτο, την ενοχή και την ευθύνη τότε ας μη γελιόμαστε: Η Ευρώπη θα γίνει ένα γήρας υπό επιτήρηση, μια αποστειρωμένη ζώνη φόβου και ελέγχου, ένα γηροκομείο με drones. Μία κοινωνία τέλεια εσωστρεφής, γεμάτη φόβο, μίσος, φτώχεια. Μια αστυνομευόμενη ζώνη μεταξύ γηροκομείου και στρατοπέδου.

Το trend προς το παρών είναι ξεκάθαρο.

Ο άνθρωπος, για άλλη μία φορά, επιλέγει να κάνει τα ίδια ιστορικά λάθη. Επιλέγει την απομόνωση, τη βία, τη ριζοσπαστικοποίηση προς την άκρα δεξιά, το μίσος και την αποδόμηση. Τις εύκολες λύσεις και όχι τους δύσκολους δρόμους μιας αλλαγής. Μέχρι να μείνουν πάλι ερείπια. Και από τα ερείπια, όσοι μείνουν, θα σηκωθούν όρθιοι, θα υποσχεθούν στους εαυτούς τους ‘ποτέ ξανά’, θα πούνε ότι θα μάθουν στα παιδιά τους το τί συνέβη και τα λάθη που κάνανε οι προγόνοι τους και θα προσπαθήσουν πάλι να χτίσουν κάτι ανθρώπινο, κάτι καλύτερο. Μόνο γιατί αυτός είναι ο κύκλος μας: να ξεχνάμε, να αποτυγχάνουμε, να μισούμε, να γκρεμιζόμαστε. Και να ξαναρχίζουμε.

Ελπίζοντας σε έναν άνθρωπο ικανό να φέρει το καινούργιο.