Η αιώνια νεότητα αποτελεί ανθρώπινη φιλοδοξία εδώ και χιλιετίες. Τι θα συμβεί όμως αν όντως μπορέσουμε να σταματήσουμε το χρόνο και μπλοκάρουμε τη διαδικασία της γήρανσης; Στη δεκαετία του 1850, το μέσο προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ κατά τη γέννηση ήταν μόλις τα 40 χρόνια. Τώρα, ο μέσος Αμερικανός ζει μέχρι τουλάχιστον τα 78. Μια πρόσφατη φαρμακευτική έρευνα μας άφησε με την υπόσχεση της περαιτέρω επέκτασης της ανθρώπινης ζωής. Ποιες όμως είναι οι παρενέργειες αυτού του νέου φαρμάκου και τι συνέπειες θα είχε στην ανθρώπινη κοινωνία η μη γήρανση του πληθυσμού;
Το 1615, ο Γερμανός γιατρός Αντρέας Λιμπάνιους, ήταν ο πρώτος που επιδίωξε να εφαρμόσει τη σχεδόν βαμπιρική μέθοδο της μετάγγισης αίματος από νέους ανθρώπους σε γηραιότερους, κάτι που υποστηρίχθηκε ότι είχε κάποια ιατρική αξιοπιστία. Ο Λιμπάνιους συνέδεσε τις αρτηρίες ενός ηλικιωμένου κι ενός νεαρού άντρα. Ήταν σίγουρος ότι θα πετύχει, όπως αναφέρει το BBC.
Το 2005 κάποια πειράματα που έγιναν σε ποντίκια υποστήριξαν αυτή την υπόθεση. Τα γηραιά ποντίκια έγιναν υγιέστερα με νεαρό αίμα, ενώ τα νεαρά ποντίκια που τους χορηγήθηκε αίμα από ηλικιωμένα ποντίκια παρουσίασαν προβλήματα. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τις μεταγγίσεις αίματος, όπως ο τραυματισμός των πνευμόνων και οι μολύνσεις δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Η «σταυροφορία» για την αιώνια νεότητα
Από τότε παρουσιάστηκαν νέες έρευνες, λιγότερο αμφιλεγόμενες που αποδείχτηκαν αποτελεσματικές σε εργαστηριακά πειράματα. Η πιο πρόσφατη υπόσχεση αντιστροφής του γήρατος ήρθε το Μάρτιο του 2017, όταν μια επιστημονική ομάδα από το Τμήμα Μοριακής Γενετικής του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Erasmus στην Ολλανδία, ανακοίνωσε ότι ένα φάρμακο που μπορεί να αντιστρέψει τη γήρανση δοκιμάστηκε με επιτυχία σε ζώα. Και συγκεκριμένα κατάφερε να αναζωογονήσει γηραιά ποντίκια, των οποίων η αντοχή, το τρίχωμα και η λειτουργία κάποιων οργάνων αποκαταστάθηκε.
Η ομάδα ανέπτυξε ουσιαστικά ένα φάρμακο το οποίο θανατώνει επιλεκτικά τα γερασμένα κύτταρα – αυτά δηλαδή που δεν μπορούν να διαιρεθούν και να «γεννήσουν» νέα κύτταρα πια -, διακόπτοντας τη χημική τους ισορροπία. Το Foxo4-DRI χορηγήθηκε σε ποντίκια με ενέσιμη μορφή. Τα ποντίκια αυτά είναι τώρα 30 μηνών – ηλικία που αντιστοιχεί σε περίπου 100 ανθρώπινα έτη – και παραμένουν ενεργά, αποδεικνύοντας ότι το αποτέλεσμα δεν ήταν προσωρινό, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Αρχικά όταν το πείραμα ξεκίνησε το Μάρτιο, υπήρξαν «γκρίζα» αποτελέσματα καθώς δούλεψε αλλά όχι σε όλα τα ζώα. Επίσης δεν υπήρξαν ενδείξεις για παρενέργειες αλλά ο επικεφαλής της έρευνας Δρ. Πίτερ ντε Κέιζερ σημείωσε ότι «τα ποντίκια δεν μιλούν». Όταν ρωτήθηκε, τότε, αν αυτό είναι το φάρμακο για την αντιγήρανση απάντησε: «το ελπίζω αλλά αυτό μένει να αποδειχτεί».
Μιλώντας τώρα στο BBC, επισημαίνει «αν στοχεύσεις τα λεγόμενα κακά γερασμένα κύτταρα, τα οποία είναι ανεπιθύμητα γιατί είναι ανεπανόρθωτα φθαρμένα, τότε μπορείς να επεκτείνεις και σε κάποιο βαθμό να αποκαταστήσεις την υγεία». «Στοχεύοντας αυτά τα κύτταρα, η γήρανση μπορεί όχι μόνο να καθυστερήσει, αλλά σε ένα βαθμό να αντιστραφεί».
Την ώρα που έρευνες παρουσιάζουν τέτοια αποτελέσματα, η Calico, μια θυγατρική της μητρικής εταιρείας της Google, Alphabet, θέλει να αξιοποιήσει τις προηγμένες τεχνολογίες «για να κατανοήσει τη βιολογία που ελέγχει την διάρκεια της ζωής και να χρησιμοποιήσει αυτή τη γνώση για να σχεδιάσει παρεμβάσεις που θα επιτρέψουν στον άνθρωπο να ζήσει περισσότερο και πιο υγιής».
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στην κοινωνία
Ας υποθέσουμε ότι τέτοιες τεχνικές πετυχαίνουν και καταφέρνουν να επεκτείνουν ριζικά τη ζωή. Ποιες θα ήταν οι συνέπειες;
Η αύξηση του πληθυσμού
Ένα ζήτημα που τίθεται από κάποιους είναι ότι θα συμβάλει στον υπερπληθυσμό της Γης. Ωστόσο, η πραγματικότητα μπορεί να είναι τελείως διαφορετική. Η αύξηση του πληθυσμού καθορίζεται πολύ περισσότερο από τα ποσοστά γεννήσεων και θνησιμότητας. «Βραχυπρόθεσμα η μείωση της θνησιμότητας, οδηγεί σε αύξηση του πληθυσμού», παρατηρεί η Τζέιν Φάλκινγκχαμ, καθηγήτρια και διευθύντρια του Κέντρου Αλλαγής του Πληθυσμού στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. «Μακροπρόθεσμα, η γονιμότητα είναι η κινητήριος δύναμη κ όχι η θνησιμότητα».
Επίσης, καθώς πλέον το μορφωτικό επίπεδο είναι αυξημένο και οι παροχές υγείας έχουν βελτιωθεί, η βιολογική επιταγή των οικογενειών να έχουν πολλά παιδιά έχει καταστεί άνευ αντικειμένου. Η μέση ηλικία των γυναικών που γεννούν έχει αυξηθεί στα 30,3 χρόνια, ενώ παράλληλα υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικών που δεν επιθυμούν να κάνουν παιδιά. «Πολλές χώρες έχουν πέσει κάτω από ή βρίσκονται κοντά στα επίπεδα αντικατάστασης (σ.σ. του πληθυσμού)», εξηγεί η Σάρα Χάρπερ, καθηγήτρια Γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διευθύντρια του Βασιλικού Ιδρύματος της Μεγάλης Βρετανίας.
Το ηθικό ζήτημα
Σε πολύ πιο περίπλοκο αναδεικνύεται το ηθικό ζήτημα. Αν μια «θεραπεία του γήρατος» δεν είναι διαθέσιμη σε όλους θα υπάρξει φυσικά ο κίνδυνος δημιουργίας μιας κοινωνίας δυο τάξεων, με βάση το ποιος θα μπορεί και ποιος όχι να έχει πρόσβαση στη θεραπεία. Ήδη ο κόσμος είναι γεμάτος με τεράστιες ανισότητες. «Ένα παιδί που γεννήθηκε στις φτωχογειτονιές του Ναϊρόμπι, έχει εντελώς διαφορετικές ευκαιρίες στη ζωή σε σχέση με ένα παιδί που γεννήθηκε στο Κέσινγκτον του Λονδίνου», λέει η Φάλκινγκχαμ.
Η γήρανση του πληθυσμού
Αν μια τέτοια θεραπεία χορηγείται δίκαια σε όλους, όπως θα έπρεπε, θα μπορούσε να μας φέρει αντιμέτωπους με τις συνέπειες της αύξησης του γερασμένου πληθυσμού.
Ο γηραιότερος άνθρωπος που έχει καταγραφεί ποτέ, ήταν η Ζαν Καλμέν από τη Γαλλία, η οποία έζησε 122 χρόνια (1875 – 1997). Δεδομένου ότι η υγειονομική περίθαλψη έχει βελτιωθεί κατά πολύ και βελτιώνεται συνεχώς από τότε, είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι το ρεκόρ αυτό δεν έχει ξεπεραστεί ακόμη.
Ωστόσο, φαίνεται ότι είμαστε γενετικά προδιάθετοι να πεθάνουμε μόλις φτάσουμε σε κάποια ηλικία. Σύμφωνα με τον ντε Κέιζερ, μια έρευνα του 2016 υποστήριζε ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε περισσότερο από 120 χρόνια.
Άλλοι σκέφτονται διαφορετικά. Ο Όμπρει Ντι Γκρέυ, καθηγητής στο Ίδρυμα SENS και γεροντολόγος, πιστεύει ότι η ανθρώπινη διάρκεια ζωής θα μπορούσε να επεκταθεί δραματικά σε 1.000 χρόνια. Η Φάλκινγκχαμ, ωστόσο, υποστηρίζει ότι πολύ λίγοι θα συμφωνήσουν μαζί του.
Τα προβλήματα υγείας
Πολλοί ηλικιωμένοι έχουν προβλήματα υγείας, όπως καρκίνο, καρδιακές παθήσεις, άνοια. Και μεγάλο μέρος της τρέχουσας ιατρικής έρευνας δεν αφορά την αύξηση της διάρκειας ζωής αλλά την αύξηση της διάρκειας της υγιούς ζωής και την καθυστέρηση των αναπηριών. «Είναι πολύ καλύτερο να θέσουμε όλους τους πόρους μας στην προσπάθεια να έχουμε όλοι μας ένα μακρύ και υγιή κύκλο ζωής», λέει η Χάρπερ.
Οι θεραπείες αναζωογόνησης θα μπορέσουν ίσως να αντιμετωπίσουν τις φυσικές πτυχές της γήρανσης, όχι ωστόσο, τα ψυχικά και νευρολογικά ζητήματα, όπως το Αλτσχάιμερ και η άνοια. Πάντως ο αριθμός των αναφερόμενων περιπτώσεων άνοιας μειώνεται. «Μία θεωρία είναι ότι, καθώς διατηρούμε πιο ενεργά τα σώματά μας, αυτά γερνάνε πιο αργά κι ενώ διατηρούμε τις ψυχικές μας δραστηριότητες σε υψηλότερο επίπεδο, ίσως καθυστερούμε την άνοια», προσθέτει η Χάρπερ.
Οι βιολογικοί χρόνοι
Μια άλλη πτυχή της πιο μακροχρόνιας και πιο υγιεινής ζωής είναι ότι η ηλικία καθίσταται όλο και πιο δευτερεύουσα παράμετρος στον καθορισμό της ζωής που επιλέγει ο άνθρωπος.
Πλέον υπάρχουν γυναίκες που στα 40 χρόνια τους γεννούν για πρώτη φορά, ενώ άλλες 40άρες είναι ήδη γιαγιάδες. Παρά την κοινή ηλικία τους, οι ζωές τους έχουν ελάχιστα κοινά στοιχεία. Όμως παρά το γεγονός ότι πλέον ζούμε περισσότερο, οι δεκαετίες των 20 και των 30 παραμένουν δημογραφικά πυκνές. Οι περισσότεροι ανθρώποι ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους ή κάνουν παιδιά κατά τη διάρκεια αυτών των δυο δεκαετιών της ζωής τους. «Παρά το γεγονός ότι επεκτείνουμε το προσδόκιμο ζωής, δεν αλλάζουμε τους βιολογικούς χρόνους μας», λέει η Φάλκινγκχαμ. «Η περίοδος κατά την οποία οι γυναίκες γεννούν είναι ακόμη οι δεκαετίες των 20 και των 30».
Το κόστος και το οργανωμένο έγκλημα
Οι θεραπείες αναζωογόνησης είναι επίσης ακριβές. Ακόμη κι αν η θεραπεία με Foxo4-DRI εγκριθεί για τη χορηγία σε ανθρώπους, κοστίζει μερικές χιλιάδες ευρώ ανά 10mg.
Όσο για τις μεταγγίσεις αίματος, η προσφορά είναι πολύ περιορισμένη. Στη Βρετανία μόλις το 4% του πληθυσμού είναι δωρητές αίματος. Η ποσότητα του αίματος είναι μόλις 1% σε σχέση με τις ανάγκες της ιατρικής και της βιομηχανίας έρευνας. Και από αυτό το 4% εκτιμάται πως δεν θα ήταν όλοι χαρούμενοι αν το αίμα χρησιμοποιούνταν για την αντι-γήρανση.
Αυτή η έλλειψη προσφοράς αυξάνει επίσης τη μακάβρια πιθανότητα μιας μαύρης αγοράς στην οποία οι νέοι θα αναγκάζονται ή εξαναγκάζονται να παρέχουν το αίμα τους, καθώς τον κίνδυνο δημιουργίας παραεμπορίου, με εμπόρους χωρίς άδεια να πωλούν ψεύτικο ή ακατάλληλο για έγχυση πλάσμα.
Αυτό μπορεί να φαίνεται υπερβολικά δραματικό, όπως σχολιάζει το BBC, όμως στην πραγματικότητα ο τομέας της υγείας έχει γίνει ένας κερδοφόρος τομέας για το οργανωμένο έγκλημα. Η Europol στην πρόσφατη έκθεσή της για τις Απειλές από το Οργανωμένο Έγκλημα, ανέφερε: «Η κυκλοφορία παραποιημένων φαρμακευτικών προϊόντων online είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη». Μία πρόσφατη επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα την κατάσχεση δυνητικά επικίνδυνων φαρμάκων αξίας 58,5 εκατομμυρίων δολαρίων.
Ο χρόνος
Χρειάζονται άλματα προόδου στην επιστήμη ώστε να αποτρέψουμε την γήρανση. Ακόμη και η καθυστέρησή της είναι ένας υψηλός στόχος. Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρά ηθικά, πολιτισμικά και κοινωνιολογικά ζητήματα που τίθενται από την εξάλειψη της γήρανσης.
«Μέρος της ύπαρξης του ανθρώπου είναι ότι έχουμε μια πεπερασμένη ζωή και ότι τη ρυθμίζουμε», καταλήγει η Χάρπερ. «Είναι πολύ σημαντικότερο να χρησιμοποιήσουμε όλους τους πόρους μας για να καταφέρουμε να ζούμε όλοι μας μακροχρόνιες και υγιείς ζωές, αντί να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε ότι λίγοι άνθρωποι θα ζήσουν έως το απώτερο μέλλον».