Του Νίκου Τσούλια
«Όταν δίνω τροφή στους φτωχούς, με λένε άγιο.
Όταν ρωτάω γιατί οι φτωχοί δεν έχουν τροφή, με λένε κομμουνιστή»,
Dom Helder Camara, 1909-1990, Βραζιλιάνος Αρχιεπίσκοπος
Η φτώχεια είναι μορφή πολέμου! Γιατί με βίαιο τρόπο η εξουσία όπου γης και όπου χρόνου, η εκάστοτε κυρίαρχη τάξη και ο όλο και πιο άγριος καπιταλισμός στη νεωτερική περίοδο αποσπούν βίαια από τους εργαζόμενους και από τους πολίτες είτε την εργατική τους δύναμη είτε την παραγωγή τους είτε τη δημιουργήματά τους, υλικά και πνευματικά, για να αναπαράγουν την κυριαρχία τους. Η φτώχεια εξαθλιώνει τον άνθρωπο. Εκμηδενίζει την αξιοπρέπειά του. Η φτώχεια αφαιρεί ζωές!
Από τη στιγμή που αποδεχόμαστε τη φτώχεια ως μια μορφή του κοινωνικού στάτους και της ιστορικής πραγματικότητας έχουμε ηττηθεί ιδεολογικά και κοσμοθεωρητικά. Από τη στιγμή που χαρακτηρίζουμε κάποιους ως φτωχούς έχουμε εισέλθει στην επιχειρηματολογία για να τους κατηγοριοποιήσουμε και να τους κατηγορήσουμε για μια κατάσταση που δεν ευθύνονται οι ίδιοι. Θέλουμε να ξεχνάμε κάτι πολύ βασικό. «Μια ιεραρχική κοινωνία δεν είναι δυνατή παρά μόνο αν βασίζεται στη φτώχεια και στην άγνοια» (G. Orwell).
Δεν αρκεί να πούμε ότι φταίει ο καπιταλισμός! Αυτό είναι μια απόλυτη αλήθεια. Αλλά δεν φτάνει… Χρειάζεται διεισδυτική ανάλυση και κυρίως ελεύθερη συνείδηση και συλλογικός αγώνας για την εξάλειψη των αιτίων της φτώχειας. Και πριν από καθετί πρέπει να συνειδητοποιήσουμε οι εργαζόμενοι ότι όλοι είμαστε εν δυνάμει φτωχοί – αν δεν κατανοήσουμε πλήρως το όλο ζήτημα της φτώχειας. Τώρα που η μεσαία τάξη κατανοεί και βιώνει εν τοις πράγμασι εν μέρει ή εν όλω την κόλαση της φτώχειας, μήπως είναι καιρός τα κοινωνικά κινήματα να αντιμετωπίσουν αυτή τη μορφή του ακήρυκτου αλλά και γενικού πολέμου, τη φτώχεια, ως το πρώτο των πρώτων ζητημάτων τους;
Σύμφωνα με την UNESCO σε όλο τον κόσμο πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας και δεν έχουν πρόσβαση στην υγεία και στην παιδεία. «Λόγω της κακής ποιότητας της εκπαίδευσης, 250 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο, τα περισσότερα από αυτά κορίτσια, δεν μπορούν να διαβάσουν ή να γράψουν, ακόμα και μετά τέσσερα χρόνια φοίτησης σε σχολεία, ενώ υπάρχουν 58 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο που δεν πηγαίνουν καν στο σχολείο». Τα στοιχεία αυτά παρουσίασε η γενική διευθύντρια της UNESCO, Ιρίνα Μπόκοβα σε διάλεξη, με θέμα το κληροδότημα του Νέλσον Μαντέλα στο Πανεπιστήμιο Άγιος Κλήμης της Αχρίδας στη Σόφια. Και το πιο ανησυχητικό γεγονός είναι ότι το φάσμα της βαρβαρότητας της σκληρής φτώχειας απλώνεται σε όλο και περισσότερα μέρη της ανθρωπότητας.
Για τη χώρα μας η εικόνα είναι εφιαλτική. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ: «Κάτω από το όριο της φτώχειας είναι το 21,4 % των Ελλήνων. Πάνω από ένας στους τρεις βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό. Όπως προκύπτει από την έρευνα εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών 2015 που αφορά τα εισοδήματα του 2014, το 35,7% του πληθυσμού βρισκόταν σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού όταν την προηγούμενη χρονιά το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 36%». Ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι τρομακτικός: 2,3 εκατομμύρια κάτοικοι!
Και στην Ευρωπαϊκή Ένωση η εικόνα δεν είναι αισιόδοξη. Σύμφωνα με τη Eurostat. «Συνολικά σε καθεστώς φτώχειας ζουν 41 εκατ. Ευρωπαίοι. Η Eurostat θεωρεί ως «σοβαρές στερήσεις» την έλλειψη συγκεκριμένων πόρων και συνθηκών διαβίωσης. Αφορά όσους δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, δεν έχουν επαρκή θέρμανση στην κατοικία τους και δεν μπορούν να φύγουν για διακοπές τουλάχιστον μια εβδομάδα». Όσοι όμως ζουν στα όρια της φτώχειας ήταν πολύ περισσότεροι. Το 2015 119 εκατομμύρια άνθρωποι ή το 23,7% του πληθυσμού στην Ε.Ε. αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Οι αριθμοί πάντα μιλάνε για το «γενικό» και αν δεν εστιάζουμε στο το ακριβώς σημαίνει να είναι σήμερα κάποιος φτωχός, κινδυνεύουμε να θεωρητικολογούμε γενικά και αόριστα. Όσοι δεν είμαστε μέσα στη μαύρη ζώνη της απλώς αναλύουμε και ερμηνεύουμε εκ του ασφαλούς. Δεν βιώνουμε την πραγματική κατάσταση της φτώχειας. Δεν ξέρουμε τι είναι πείνα ούτε τι σημαίνει να μην έχει να μαγειρέψει μια οικογένεια και «να πέφτουν τα παιδιά νωρίς στο κρεβάτι για να πεινάνε λιγότερο»!
Βλέπουμε σουρεαλιστικές σκηνές στο δρόμο, το απλωμένο χέρι ακόμα και στον πιο ανύποπτο δρόμο, έναν άνθρωπο που δεν το περίμενες να σε προσεγγίζει και να επαιτεί λέγοντας κάτι που συνήθως αποφεύγουμε να το ακούσουμε. Όταν έβλεπα στο σχολείο ένα παιδί να δίνει σε άλλο να δαγκώσει από την τυρόπιτά του, δεν ήξερα τι να κάνω, άλλαζε όλος ο κόσμος μου, έμπαινα στην αίθουσα διαφορετικός. Πώς να διδάξεις και να σε ακούσει ένας έφηβος, όταν η οικογένειά του αντιμετωπίζει πρόβλημα επιβίωσης, τι να πεις, για ποιες αξίες και για ποιο μέλλον να μιλήσεις;
Όχι, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τι είναι φτώχεια. Πρέπει πρώτα να το ομολογήσουμε, για να διαμορφώσουμε στη συνέχεια μια άλλη στάση ζωής για να σταθούμε πραγματικά αλληλέγγυοι στους ανθρώπους που πεινάνε. Ο αγώνας τους είναι και δικός μας αγώνας!