Του Όμηρου Ταχματζίδη *
“Εγώ έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ελληνικές αρχαιότητες»
Muhtar Kent, διευθυντής της Coca Cola Company
Η Coca Cola και τα ανώτατα στελέχη της στην Ατλάντα των Η.Π.Α., αλλά και εδώ στην Ελλάδα, επιδεικνύουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ελληνικές αρχαιότητες. Η αμερικανική πολυεθνική επιζητεί όντως “στενές σχέσεις” με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και, πάντοτε, υπό συγκεκριμένο πρίσμα: για παράδειγμα στο παρελθόν είχε ξεκινήσει μια διαφημιστική εκστρατεία στην Ιταλία , στην οποία εμφανιζόταν σε μια παραποιημένη φωτογραφία ο Παρθενώνας να στηρίζεται σε κίονες που είχαν το σχήμα του μπουκαλιού της Coca Cola. Όπως ήταν φυσικό το γεγονός προξένησε αντιδράσεις και η διαφήμιση αποσύρθηκε: επί του ζητήματος των σχέσεων της Coca Cola με τις ελληνικές αρχαιότητες θα επανέλθω σε άλλο άρθρο μου, οπότε δε χρειάζεται να επεκταθώ περισσότερο, σημειώνω μόνο ότι παρέθεσα αυτά τα σύντομα εισαγωγικά λόγια για να αποκτήσουν οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες του κειμένου μια εικόνα για την “εμπορευματική σχέση” της πολυεθνικής με τις ελληνικές αρχαιότητες. Πρόσφατο κρούσμα η εκμετάλλευση του κρητικού πολιτιστικού αποθέματος.
Η Coca Cola στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τη ραγδαία πτώση των πωλήσεων των προϊόντων της, εξ αιτίας των συνεπειών του Κινήματος “Ούτε γουλιά Coca Cola…” και στην Κρήτη, επιχειρεί να φιλοτεχνήσει στη δημοσιότητα την εικόνα του διαφημιστή του τουριστικού προορισμού που ονομάζεται Κρήτη: “Γιορτάζουμε την Κρήτη!” ισχυρίζονται οι διαφημιστές της Coca Cola και παραπέμπουν σε ένα “συλλεκτικό μπουκάλι” που δημιούργησαν Έλληνες, υποτιθέμενοι “καλλιτέχνες”, οι οποίοι, φυσικώς, δεν κατονομάζονται. Τούτοι, λέει, εμπνεύστηκαν από την πλούσια μυθολογία του νησιού: αλλά είναι φανερό και στον πιο αφελή Έλληνα και Ελληνίδα ότι η Coca Cola προσπαθεί να αντλήσει συμβολικό κεφάλαιο από την ιστορία του τόπου και όχι να προωθήσει την Κρήτη ως τουριστικό προορισμό. Η αμερικανική Coca Cola προσποιείται ότι φροντίζει την τοπική κοινωνία και τις τοπικές επιχειρήσεις για να συγκρατήσει την υποχώρηση των μεριδίων της και στην αγορά της Κρήτης – με την τεράστια παρουσία τουριστών.
Δεν ξέρω πως θα αντιδράσει ο κόσμος του νησιού και ο πνευματικός κόσμος της χώρας με το “συλλεκτικό” κομμάτι της Coca Cola, που λεηλατεί με απύθμενο θράσος τα σύμβολα και την ιστορία του τόπου, απλώς υπογραμμίζω ότι είναι τρισάθλια υποκρισία να υποστηρίζει δημοσίως κάποια κυρία Ντιάνα Μπίρμπα, νομίζοντας ότι απευθύνεται σε λαό ηλιθίων, ότι: “Για πρώτη φορά στην Ελλάδα επιλέγουμε να δημιουργήσουμε ένα συλλεκτικό μπουκάλι Coca Cola εμπνευσμένο από τον τόπο μας και το αφιερώνουμε στην Κρήτη. Εμπνευστήκαμε από τις αξίες, την παράδοση και την ιστορία της Κρήτης και τις αποτυπώσαμε δημιουργικά, θέλοντας να συμβάλλουμε και εμείς στην προβολή του σημαντικού αυτού τόπου αλλά και να τιμήσουμε την πολύχρονη παρουσία μας στο νησί…”.
Και στο πλαίσιο αυτής της υποκρισίας η Coca Cola θέλει να μετατρέψει την θερινή καθημερινότητα της Κρήτης σε κακόγουστο τσίρκο με τους γνωστούς γελοίους διαγωνισμούς που επινοούν τα στελέχη της για να ανακόψουν την κατρακύλα των πωλήσεών της. Τι σχέση έχουν αυτά με τις αξίες και την παράδοση της Κρήτης; Από πότε ενδιαφέρεται η Coca Cola για τη χώρα μας και ειδικότερα για την Κρήτη; Δε θα επαναλάβω όσα έχω αναφέρει σε άλλα άρθρα μου [Βλ. ενδεικτικώς στα πιο πρόσφατα: Όμηρος Ταχμαζίδης, Το μποϊκοτάζ στην Coca Cola κινητοποιεί κεφάλαια, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η Coca Cola και ο “οικονομικός δολοφόνος” της, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η Coca Cola διασπείρει ψευδείς ειδήσεις, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η La Mia Stevia να γίνει ο εφιάλτης της Coca Cola, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η Coca Cola >τρώει< από τις σάρκες της, καθώς και στο παλαιότερο: Όμηρος Ταχμαζίδης, Η απεργία στην Coca Cola ως εθνική ευκαιρία] και θα περιοριστώ μόνο σε μερικά δεδομένα που αφορούν αποκλειστικώς την Κρήτη.
Η Coca Cola αναφέρει στην ανακοίνωσή της ότι με αυτή την κίνηση του “συλλεκτικού μπουκαλιού” – κάτι σαν τα καθρεφτάκια που μοίραζαν οι αποικιοκράτες στους ιθαγενείς – τιμά την Κρήτη και γιορτάζει “την πολύχρονη παραγωγική και εμπορική παρουσία της στο νησί”. Και εδώ έχουμε πάλι την πρακτική της “μισής αλήθειας” που εφαρμόζει η αμερικανική εταιρεία και έχουμε επανειλημμένως εξηγήσει: η πολυεθνική κάθε φορά που γίνεται λόγος για το κλείσιμο των εργοστασίων της σε διάφορες πόλεις στην Ελλάδα, διατείνεται ότι σκοπός της επιχείρησης ήταν να δημιουργήσει ένα mega plant –όπως αναφέρεται στα καλιαρντά της Coca Cola – στο Σχηματάρι της Βοιωτίας, οπότε κακώς διαμαρτύρονται οι εργαζόμενοι στις άλλες περιοχές της Ελλάδας που έχασαν τη δουλειά τους. Υπενθυμίζω ότι ο συνολικός αριθμός απωλεσθέντων θέσεων εργασίας από τα λουκέτα της Coca Cola υπερβαίνει τις δύο και μισή (2,5) χιλιάδες. Λαμβάνοντας υπόψη το συμπέρασμα μελέτης του ΙΟΒΕ (2015) σύμφωνα με την οποία από κάθε μια θέση εργασίας στην παραγωγή εξαρτώνται άλλες δέκα σε άλλους τομείς της παραγωγικής αλυσίδας και της διανομής, θεωρώ ότι η συνολική καταστροφή των θέσεων εργασίας που προξένησαν τα λουκέτα της αμερικανικής πολυεθνικής πρέπει να είναι κοντά στις τριάντα χιλιάδες θέσεις εργασίας σε όλη την Ελλάδα – ίσως και περισσότερες.
Το Ηράκλειο είναι το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα -εκτός Σχηματαρίου– όπου η Coca Cola εξακολουθεί να διατηρεί σε “λανθάνουσα κατάσταση” εργοστάσιο παραγωγής: εδώ δεν εμπίπτει η λογική του mega plant; Η πολυεθνική δεν έκανε χάρη στην Κρήτη, ούτε και στους Κρητικούς εργαζόμενους: τα μακροπρόθεσμα σχέδια της Coca Cola είναι, πλέον, ολοφάνερα –κλείσιμο σε βάθος χρόνου όλων των παραγωγικών μονάδων στην Ελλάδα και αυτού ακόμη του mega plant στο Σχηματάρι και εισαγωγή όλων των προϊόντων της από το εξωτερικό. Έχουμε αντίστοιχα παραδείγματα από χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπου δραστηριοποιείται η Coca Cola Τρία Έψιλον. Από την άλλη το γεγονός ότι διατηρεί το εργοστάσιο στο Ηράκλειο σε κατάσταση “λανθάνουσας παραγωγής” και δεν το εντάσσει τώρα στην προοπτική του mega plant οφείλεται αφενός στο πνεύμα καταναλωτικού τοπικισμού των Κρητών, αφετέρου στο κίνημα από την Θεσσαλονίκη “Ούτε γουλιά Coca Cola”. Όσον αφορά το πρώτο σημειώνω ότι η Κρήτη ήταν από τις λίγες περιοχές της χώρας, ακόμη και την περίοδο της απόλυτης κυριαρχίας της Coca Cola στην ελληνική αγορά αναψυκτικών, όπου οι τοπικές επιχειρήσεις διατηρούσαν αξιοπρόσεκτα ποσοστά.
Και συνεχίζουν να διατηρούν: Η εταιρία “ΓΕΡΑΝΙ” από τα Χανιά, είχε το Σεπτέμβριο του 2016 μερίδιο αγοράς σε όλη τη χώρα 0,6%, ενώ την ίδια περίοδο παρουσίαζε στην Κρήτη ένα μερίδιο 7%, που την έφερνε στην τρίτη θέση μετά τις δύο πολυεθνικές (Coca Cola και Pepsi Cola). Τα ποσοστά των δύο πολυεθνικών θα πρέπει, φυσικώς, να ιδωθούν και σε συνάρτηση με τους πολλούς τουρίστες που επισκέπτονται και καταναλώνουν στο νησί. Στην τέταρτη θέση ακολουθεί η Green Cola από την ακριτική Ορεστιάδα με ένα μερίδιο αγοράς 3,6%, σαφώς χαμηλότερο από τον μέσο πανελλήνιο όρο της. Όσον αφορά στα μερίδια αγοράς σε αξία πανελλαδικώς η εταιρία “ΓΕΡΑΝΙ” κατείχε, την ίδια περίοδο, ένα ποσοστό της τάξεως του 0,3%.
Η Coca Cola το Φθινόπωρο του 2016 είχε την πρωτοκαθεδρία στον όγκο και στην αξία των πωλήσεων στην Κρήτη ακολουθούμενη από την άλλη πολυεθνική, την Pepsi Cola. Ποιος είναι, λοιπόν, ο λόγος αυτού του ξαφνικού “ενδιαφέροντος” για την αγορά της Κρήτης; Ένας λόγος είναι η απώλεια ποσοστών αγοράς της άλλης πολυεθνικής, της Pepsi Cola, που εγκατέλειψε την Ελλάδα και έκτοτε χάνει ραγδαίως μερίδια αγοράς. Μια εύλογη ανησυχία για τους ιθύνοντες της Coca Cola είναι να μην ενισχυθούν οι ελληνικές και, κυρίως στην περίπτωση της Κρήτης, οι τοπικές επιχειρήσεις από τη σταθερά επιταχυνόμενη πτώση της Pepsi Cola στη ελληνική αγορά. (Αν εξαιρέσουμε το κρύο τσάι Lipton και τους χυμούς Ήβη, τα υπόλοιπα προϊόντα της Pepsico-Ήβη ευρίσκονται σε δεινή κατάσταση και όλα δείχνουν ότι είναι ζήτημα χρόνου η οριστική περιθωριοποίησή τους στην ελληνική αγορά).
Ένας δεύτερος λόγος είναι η είσοδος των χυμών ελληνικής προέλευσης και της Green Cola στις τουριστικές περιοχές: το προϊόν από την Θράκη παράγεται ήδη στην Γερμανία και στην Ισπανία, οπότε οι τουρίστες κάνοντας την πρώτη γνωριμία μαζί του την περίοδο των διακοπών θα το αναζητήσουν, ενδεχομένως, και στη χώρα τους. Ο τουρισμός δηλαδή της Κρήτης και των άλλων περιοχών της χώρας – αυτό εξηγεί και την πρεμούρα της Coca Cola τα τελευταία χρόνια για τον ελληνικό τουρισμό και τις αρχαιότητες – μπορεί να λειτουργήσει ως προωθητικός μηχανισμός του καινοτόμου προϊόντος από την Ορεστιάδα, αλλά και των πολλών εξαιρετικής ποιότητος χυμών ελληνικών εταιριών που ανταγωνίζονται τα προϊόντα της Coca Cola, δηλαδή την Amita και το Frulite.
Ένας τρίτος λόγος είναι ο καταναλωτικός τοπικισμός των Κρητών – στην περίπτωση της Coca Cola αντικειμενικώς λειτουργεί ως αντι-αποικιακός καταναλωτισμός, εφόσον η αμερικανική εταιρία χρησιμοποιεί τη χώρα ως αποικία κατανάλωσης – στον οποίο επιχειρεί να απαντήσει η πολυεθνική προσποιούμενη στοιχεία εντοπιότητας (ένα τέτοιο είναι η διαφημιστική γελοιότητα και ο σφετερισμός της ιστορίας του νησιού με το λεγόμενο “συλλεκτικό μπουκάλι” που εμφάνισε φέτος).
Από την Κρήτη μας έρχεται ένα επιπλέον παράδειγμα των καταστροφικών πρακτικών της Coca Cola: αναφέρομαι στη στάση της στην περίπτωση του επιτραπέζιου νερού “Λυττός”. Αυτό παραγόταν στα Χαμόπρινα του Δήμου Μαλλίων (τώρα Χερσονήσσου) και διανεμόταν κυρίως στην Κρήτη και στα νησιά του νοτίου Αιγαίου και αποτελούσε, υποτίθεται, μια από τις μεγαλύτερες επενδύσεις της αμερικανικής πολυεθνικής στο νησί. Αλλά η Coca Cola εξαφάνισε την τοπική επιχείρηση από την αγορά: από το 2012 έχουμε να ακούσουμε νέα για το νερό “Λυττός” – το συγκεκριμένο σήμα χρησιμοποιήθηκε απλώς ως μέσο καθήλωσης του κρητικού επιχειρείν στο χώρο του επιτραπέζιου νερού, γιατί υπήρχε φόβος να συμβεί και στην Κρήτη ότι συνέβη στην Ήπειρο με τη γιγάντωση των γνωστών σημάτων “Ζαγόρι” και “Βίκος”, τα οποία εξελίχθηκαν σε μεγάλους ανταγωνιστές των πολυεθνικών.
Η Coca Cola δεν αφήνει χώρο για κανέναν ανταγωνιστή: καιρός να το αντιληφθούμε και εμείς και να πράξουμε τα δέοντα… Και η απάντηση είναι μια: μποϊκοτάζ στην Coca Cola – για αυτά που έκανε, για αυτά που κάνει και για αυτά που θα συνεχίσει να κάνει…
Υ.Γ. Το άρθρο αφιερώνεται στον γείτονά μου καταστηματάρχη επί της Γεωργίου Παπανδρέου στην Θεσσαλονίκη, ο οποίος έστειλε τους πωλητές και το ψυγείο της Κόκα Κόλα από εκεί που ήλθαν, όταν απαίτησαν -παρανόμως εννοείται- να βγάλει από τα ράφια του τα αναψυκτικά της κρητικής εταιρίας “Τεμένια” και να τα αντικαταστήσει με εκείνα της αμερικανικής πολυεθνικής. Έτσι “δουλεύει” η Coca Cola και έτσι “απαντάει” η περηφάνια της Θεσσαλονίκης που συνεχίζει να βροντοφωνάζει: “Ούτε γουλιά Coca Cola, Fanta, Sprite, Schweppes, Amita, Frulite, νερό Αύρa ”.
Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”
