Ο άμεσος τερματισμός όλων των νέων επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα και η πλήρη απεξάρτηση της χώρας αλλά και όλων των χωρών του κόσμου από αυτά μέσα στις επόμενες δεκαετίες δεν είναι πλέον ζήτημα επιλογής, αλλά μονόδρομος. Αυτό τόνισαν οι ομιλητές της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε σήμερα στα Χανιά στο Μεγάλο Ο, στις 3 το μεσημέρι με θέμα “Έρευνες και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Κρήτη: ποιες είναι οι συνέπειες;”.
Σε μία εκδήλωση στην οποία συμμετείχαν η Greenpeace, η WWF αλλά και πλειάδα εκπροσώπων οικολογικών οργανώσεων και κινημάτων της Κρήτης, οι ομιλητές μίλησαν για το τι θα σηματοδοτήσει η έναρξη εξορύξεων υδρογονανθράκων στην Κρήτη ενώ αναφέρθηκε ότι το γεγονός ότι μονογράφηκαν οι συμβάσεις παραχώρησης, δεν είναι αργά για να σταματήσουμε την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων σε θαλάσσια οικόπεδα της Κρήτης.
Ο Γ. Φίλης, πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης τόνισε ότι πλέον γνωρίζουμε και με μελέτες επιστημονικές ότι «αν το όφελος των υδρογονανθράκων είναι Α, η βλάβη που προκαλούν είναι πολλές φορές το Α». Μίλησε για μυωπική αντιμετώπιση της πραγματικότητας από τους υποστηρικτές των εξορύξεων και αναφέρθηκε στο τεράστιο κόστος από την κλιματική αλλαγή αλλά και τις πιθανές συνέπειες ατυχημάτων που κάθε άλλο παρά σπάνια είναι. Είπε ότι αν δεν προχωρήσουμε πιο γρήγορα στην εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τα εγγόνια μας, μπορεί και τα παιδιά μας «θα καίγονται».
Στο ερώτημα δημοσιογράφου της εφημερίδας μας σχετικά με το αν και πόσο αποσοβείται ο περιβαλλοντικός κίνδυνος εφόσον όλες οι γειτονικές χώρες μας θα συνεχίσουν τις εξορύξεις, ο κ. Φίλης απάντησε: «είμαστε σε ένα σκάφος όλοι και επειδή οι άλλοι όλοι ανοίγουν από μία τρύπα στο σκάφος πρέπει να ανοίξουμε και εμείς μία; Είναι σαφές αυτό που λέω» ενώ στο ερώτημα αν η εφαρμογή καινούργιων μορφών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα πρέπει να έχουν τη συμφωνία των τοπικών κοινωνιών επισήμανε:
Οπωσδήποτε οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αποδέχονται μία κατάσταση πριν επιβληθεί, οπωσδήποτε τοπικές κοινωνίες πρέπει να επιμορφωθούν στο ότι εάν τα αφήσουμε τα πράγματα έτσι θα είναι χειρότερα. Βεβαίως αν κάπου οι ανεμογεννήτριες προκαλούν πολύ μεγάλη βλάβη δεν πρέπει να εγκατασταθούν, συμφωνώ με αυτό, αλλά εδώ υπάρχει πλέον μία συλλογική αντίδραση σε ανεμογεννήτριες. Ακούν ανεμογεννήτριες και τους πιάνει όλους αλλεργία. Αυτό δεν είναι σωστό πάλι.
Από την πλευρά του ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος εκστρατείας ενάντια στους υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα της WWF τόνισε ότι η περίπτωση της Κρήτης είναι ιδιαίτερη αφού έχει παραχωρηθεί μία τεράστια έκταση στο μέγεθος του Βελγίου ενώ η εξόρυξη συμβαίνει σε πολύ μεγάλο βάθος. Είπε ότι «μιλάμε για ένα εγχείρημα το οποίο έχει εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία, μεγάλη τεχνική και πολυπλοκότητα και φυσικά πάρα πολύ ακριβό» και σημείωσε ότι τα ειδικά αυτά χαρακτηριστικά αυξάνουν τις πιθανότητες ατυχήματος.
Όλα αυτά, όπως είπε, σε μία χώρα η οποία «εξαρτάται από την καλή ποιότητα του περιβάλλοντος, από το τουριστικό της προϊόν».
Τόνισε ότι, «τα νούμερα που παρουσιάζει κυβέρνηση κατά καιρούς, επιχειρήσεις, οι υποστηρικτές των εξορύξεων, είναι πολύ φουσκωμένα σχετικά με τη πραγματικότητα» για να σημειώσει ότι «οι εταιρείες με τις οποίες έχουμε κάνει συμφωνίες, είναι εταιρείες με ένα πολύ ψηλό, πολύ βαρύ ιστορικό ρύπανσης»
Ανέφερε μάλιστα και το παράδειγμα άλλων χωρών με παρόμοια χαρακτηριστικά με την Ελλάδα, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Κροατία που έχουν προχωρήσει σε απαγορεύσεις εξορύξεων για να διασφαλίσουν το τουριστικό τους προϊόν.
Καταλήγοντας είπε: «Οι εταιρείες πάντα έχουν τη μερίδα του λέοντος και η Ελλάδα στην καλύτερη περίπτωση θα πάρει ένα φιλοδώρημα»
Τέλος, ο Τάκης Γρηγορίου, υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών, ελληνικό γραφείο Greenpeace, σημείωσε ότι σήμερα έγινε η αρχή αλλά θα ακολουθήσουν πολλές άλλες εκδηλώσεις ενημέρωσης και συζήτησης στην Κρήτης γιατί «βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση, όμοιά της δεν έχει υπάρξει στην Ελλάδα, και σε επίπεδο βιομηχανικής δραστηριότητας στις ελληνικές θάλασσες είναι μία ευθής απείλη για την Ελλάδα, τον τουρισμό, την οικονομία και ανάπτυξη, αλλά και μία τεράστια απειλή όσον αφορά τις κλιματικές αλλαγές». Επισήμανε ότι παρά τις διαβεβαιώσεις είναι κοινή γνώση ότι «κάθε εταιρεία, κάθε χρόνο – επισήμως – ανακοινώνει εκατοντάδες, κάποιες φορές και χιλιάδες μικρές διαρροές και ατυχήματα». Σχετικά με τα οφέλη είπε ότι «είναι σαν δανεικά που πρέπει μετά να τα επιστρέψουμε με πολύ μεγάλο τόκο»
Ο κ. Γρηγορίου μίλησε για την αναγκαιότητα να γίνουν τώρα οι κινήνεις ώστε να αποφευχθεί η μη αναστρέψιμη, ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή σημειώνοντας ότι «το μέλλον θα είναι εφιαλτικό και αυτό που βιώνουμε τώρα θα ναι επί 5 ή 4 ή επί 6».
Αναλυτικά οι δηλώσεις:
Γ. Φίλης, πρώην πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης: “Αν το όφελος είναι Α, η βλάβη που προκαλούν οι εξορύξεις είναι πολλές φορές το Α”
Είναι αρνητικές οι συνέπειες των υδρογονανθράκων, το γνωρίζουμε αυτό από μελέτες που κάνουμε επί δεκαετίες. Φέτος το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών το πήρε ο William Nordhaus, οικονομολόγος, που ήταν ο πρώτος που έφτιαξε οικονομικά μοντέλα τα οποία υπολογίζουν το κόστος και το όφελος των υδρογονανθράκων. Αν το όφελος είναι Α, η βλάβη που προκαλούν είναι πολλές φορές το Α. Και το ξέρουμε αυτό με αριθμητικά δεδομένα.
Επομένως όλες αυτές οι εικασίες ότι θα έχουμε όφελος, στην πραγματικότητα βλέπουμε την πραγματικότητα μυωπικά δίχως να βλέπουν το κόστος.
Για παράδειγμα σήμερα διάβασα ότι στην Καλιφόρνια αγνοούνται 1.000 άνθρωποι από τις πυρκαγιές. Πώς αποτιμάται το κόστος του θανάτου και της ζωής στη Μάνδρα ή στο Μάτι ή οπουδήποτε αλλού; Ποιος αποτιμά το κόστος στις ελιές από το δάκο λόγω του ότι οι πληθυσμοί έχουν γίνει τεράστιοι λόγω της θέρμανσης του κλίματος. Πώς αποτιμούνται οι νεκροί από τις αρρώστιες, φερ’ ειπείν, από τον ιό του δυτικού Νείλου; Αυτά είναι δύσκολα πράγματα και βεβαίως δεν μπορει να βλέπει μόνο τη μία πλευρά του ζητήματος.
Ύστερα, υπάρχει το ζήτημα πιθανών ατυχημάτων. Όσο και να λένε ότι έχουν λάβει υπόψη όλους τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα σας πω ότι το Deep Horizon που καιγόταν επί μήνες στον Κόλπο του Μεξικού, πως καιγότανε; Καιγότανε από ένα ατύχημα παρόλο που βρισκόταν στα χωρικά ύδατα μίας χώρας που είναι η πιο προηγμένη στον κόσμο ίσως από πλευράς περιβαλλοντικής νομοθεσίας και τεχνολογίας, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Και ουσιαστικά κατέστρεψε ένα τεράστιο μέρος του Ωκεανού και του κόλπου του Μεξικού γιατί; Για τους υδρογονάνθρακες.
Υπάρχουν πολλά άλλα μέρη στον κόσμο που έχουν γίνει δυστυχήματα.
Σήμερα έχουμε την τεχνική δυνατότητα και πρέπει να επιταχύνουμε τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Δηλαδή πρέπει να ετοιμάσουμε τα δίκτυα για να μπορούν να συζευχθούν με ανανεώσιμες πηγές, είτε είναι αυτά ηλιακά συστήματα είτε είναι συστήματα ανεμογεννητριών ή οτιδήποτε άλλο, γεωθερμία ή οτιδήποτε άλλο χρησιμοποιούμε, και πρέπει επίσης να κάνουμε τις επενδύσεις αυτές που είναι αναγκαίες για να εγκατασταθούν τα συστήματα αυτά.
Το κάνουμε ήδη, αλλά το κάνουμε με τέτοιο ρυθμό που έως το τέλος του αιώνα τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας θα καίγονται.
“Είμαστε σε ένα σκάφος όλοι και επειδή οι άλλοι όλοι ανοίγουν από μία τρύπα στο σκάφος πρέπει να ανοίξουμε και εμείς μία;”
Σε ερώτηση δημοσιογράφου της εφημερίδας μας αν και πόσο αποσοβείται ο περιβαλλοντικός κίνδυνος εφόσον όλες οι γειτονικές χώρες μας θα συνεχίσουν με τις εξορύξεις, ο κ. Φίλης απάντησε:
Η απάντησή μου σε αυτό είναι, είμαστε σε ένα σκάφος όλοι και επειδή οι άλλοι όλοι ανοίγουν από μία τρύπα στο σκάφος πρέπει να ανοίξουμε και εμείς μία; Είναι σαφές αυτό που λέω.
Έχουμε επίσης υποχρεώσεις από τη συμφωνία που υπογράψαμε στο Παρίσι για τον περιορισμό των υδρογονανθράκων και λέμε ότι θέλουμε να περιορίσουμε τη θερμοκρασία στους 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από την εποχή του 1900 χοντρικά. Αυτό, με τις παρούσες πολιτικές είναι αδύνατο! Κοροϊδευόμαστε! Λέμε πράγματα που δεν ισχύουν!
Επίσης λένε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλει μέχρι το 2050 – χονδρικά πάλι -να περιορίσει κατά 80% τις εκπομπές από ορυκτά καύσιμα στο 80% της στάθμης του 1990. Εμείς συνεχίζουμε και βγάζουμε νέους υδρογονάνθρακες. Πώς θα γίνει αυτό πάλι; Είναι συνεπέστατη αυτή η λογική. Έχετε δίκιο σε αυτό που λέτε, ότι δηλαδή όλοι κάνουν το ίδιο, γιατί να μην το κάνω και εγώ. Αλλά εάν πάμε έτσι, και οι άλλοι το ίδιο λένε για μας. Και στο τέλος όλοι μαζί βουλιάζουμε ευτυχισμένοι που άνοιξαμε μία τρύπα στο σκάφος.
“Ακούν ανεμογεννήτριες και τους πιάνει όλους αλλεργία”
Σχετικά με την εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τις εντονότατες αντιδράσεις που έχουν υπάρξει ειδικά στην Κρήτη αναφορικά με την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε περιοχές Natura, ο κ. Φίλης είπε:
Οπωσδήποτε οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αποδέχονται μία κατάσταση πριν επιβληθεί, οπωσδήποτε τοπικές κοινωνίες πρέπει να επιμορφωθούν στο ότι εάν τα αφήσουμε τα πράγματα έτσι θα είναι χειρότερα. Βεβαίως αν κάπου οι ανεμογεννήτριες προκαλούν πολύ μεγάλη βλάβη δεν πρέπει να εγκατασταθούν, συμφωνώ με αυτό, αλλά εδώ υπάρχει πλέον μία συλλογική αντίδραση σε ανεμογεννήτριες. Ακούν ανεμογεννήτριες και τους πιάνει όλους αλλεργία. Αυτό δεν είναι σωστό πάλι. Γιατί τότε θα καούμε κανονικά στο τέλος του εικοστού πρώτου αιώνα – ήδη το βλέπουμε αυτό – αλλά θα είμαστε ευτυχείς ότι δεν πείραξαμε το περιβάλλον. Ποιο περιβάλλον; Αφού το καταστρέψαμε ήδη! Είναι δηλαδή και αυτό πάλι ασυνεπέστατο.
Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος εκστρατείας ενάντια στους υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα της WWF: “Οι πιθανότητες ατυχήματος είναι εξαιρετικά υψηλές”
Οι κίνδυνοι είναι για ολόκληρη τη χώρα αλλά ειδικά στην περίπτωση της Κρήτης υπάρχει μία σύγκρουση ανάμεσα σε αυτό που έχουμε εμείς ως όραμα για την ανάπτυξη της χώρας και της εξόρυξης υδρογονανθράκων. Αυτό που πρέπει να ξέρουμε είναι ότι έχει παραχωρηθεί μία έκταση τεράστια η οποία για την περίπτωση της Κρήτης σήμερα αγγίζει τα 40.000 τ.χλμ δηλαδή μία έκταση μεγαλύτερη του Βελγίου η οποία είναι εξαιρετικά δύσκολη και βαθιά θάλασσα – το μέσο βάθος σ’ αυτή την περιοχή που έχει παραχωρηθεί είναι τρεις χιλιάδες διακόσια μέτρα. Άρα καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για μία εξόρυξη που δεν είναι συμβατική, αλλά μιλάμε για ένα εγχείρημα το οποίο έχει εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία, μεγάλη τεχνική και πολυπλοκότητα και φυσικά πάρα πολύ ακριβό.
Οι πιθανότητες ατυχήματος και στατιστικά ποσοτικοποιούνται ακόμα και από έρευνες της ευρωπαϊκής επιτροπής είναι εξαιρετικά υψηλές και για ολόκληρη την Ευρώπη. Μια χώρα λοιπόν και ειδικά για την περίπτωση της Κρήτης η οποία συνολικά εξαρτάται από την καλή ποιότητα του περιβάλλοντος από το τουριστικό της προϊόν, από τη θαλάσσια ζωή που έχουν, γιατί η θάλασσα της Κρήτης έχει πολύ πλούσια θαλάσσια ζωή προφανώς δεν μπορεί να έχει σαν όραμα την έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων σαν ένα εργαλείο εξόδου από την κρίση.
“Τα νούμερα που παρουσιάζει η κυβέρνηση είναι πολύ φουσκωμένα”
Το αντίθετο. Είναι ένα εγχείρημα το οποίο τελικά θα δώσει πολύ λιγότερα γιατί τα νούμερα είναι φουσκωμένα αυτή τη στιγμή. Τα νούμερα που παρουσιάζει κυβέρνηση κατά καιρούς επιχειρήσεις, οι υποστηρικτές των εξορύξεων είναι πολύ φουσκωμένα σχετικά με τη πραγματικότητα και φυσικά το τελευταίο πράγμα που πρέπει να δούμε είναι ότι οι εταιρείες που έχουμε προσκαλέσει και με τις οποίες έχουμε κάνει συμφωνίες, είναι εταιρείες με ένα πολύ ψηλό, πολύ βαρύ ιστορικό ρύπανσης. Και φυσικά διαφθοράς. Όλα αυτά θα τα εκθέσω αναλυτικά στην παρουσίαση μου.
Και ελπίζω ότι από την Κρήτη, γιατί στην Κρήτη τα οικόπεδα είναι αρκετά πίσω αδειοδοτικά, οπότε υπάρχει πολύ μεγάλη ευκαιρία να δείξουμε κάτι, θα υπάρχει αντίδραση για να αναστραφεί η κατάσταση.
Σε άλλες τουριστικές χώρες απαγορεύουν τις εξορύξεις
Εάν μπορώ να προσθέσω ένα τελευταίο είναι ότι αυτή τη στιγμή η τάση στη Μεσόγειο – πρέπει να δούμε τι κάνουν και οι γείτονες, τι κάνουνε και ανταγωνίστριες χώρες ως προς το τουριστικό προϊόν. Πριν από τρεις μέρες στην Ισπανία δημοσίευσαν τη νέα της ενεργειακή στρατηγική ότι απαγορεύεται η εξόρυξη.
Η Πορτογαλία το έκανε πριν από 10 μέρες. Η Γαλλία έχει βάλει μορατόριουμ, οι Κροάτες επίσης. Λοιπόν σε επίπεδο πολιτικό, ποιο είναι το δικό μας όραμα; Τι θέλουμε να κάνουμε τη δική μας χώρα;
Εμείς ως WWF, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να υπογράψουμε συμφωνία με το διάβολο για να εξορύξουμε υδρογονάνθρακες τους οποίους ξέρουμε ότι οι εταιρείες πάντα έχουν τη μερίδα του λέοντος και η Ελλάδα στην καλύτερη περίπτωση θα πάρει ένα φιλοδώρημα.
Τάκης Γρηγορίου, υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών, ελληνικό γραφείο Greenpeace: “Βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση, όμοιά της δεν έχει υπάρξει στην Ελλάδα”
Θα θέλαμε να δούμε και άλλες εκδηλώσεις στην Κρήτη. Ξεκινάμε πρώτα με δύο εκδηλώσεις, μία στα Χανιά σήμερα και αύριο στο Ηράκλειο. Σκοπός μας είναι να ξεκινήσει μία ενημέρωση και να δούμε πώς βλέπει το θέμα και η τοπική κοινωνία. Προφανώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση, όμοιά της δεν έχει υπάρξει στην Ελλάδα, και σε επίπεδο βιομηχανικής δραστηριότητας στις ελληνικές θάλασσες είναι μία ευθής απείλη για την Ελλάδα, τον τουρισμό, την οικονομία και ανάπτυξη, αλλά και μία τεράστια απειλή όσον αφορά τις κλιματικές αλλαγές.
Ήδη έχουν ξεκινήσει στην Ελλάδα κάποιοι πυρήνες στις τοπικές κοινωνίες που λένε ότι θέλουν ένα διαφορετικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης για τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας στην Ήπειρο και σε άλλες περιοχές και θέλουμε να δούμε και στην Κρήτη πως αντιλαμβάνεται αυτή τη νέα πρόκληση.
Θέλουμε λοιπόν – μακάρι αυτές οι δύο τώρα ανοιχτές συζητήσεις να είναι η αρχή, να αρχίσει να γίνεται αυτή η ζύμωση, να ενημερωθεί η τοπική κοινωνία και αν θέλει και η ίδια να βγάλει μία φωνή προς τα έξω.
“Το οικονομικό όφελος είναι σαν δανεικά που πρέπει μετά να τα επιστρέψουμε με πολύ μεγάλο τόκο”
Δεν είναι ανάγκη να υπάρχει ένα μεγάλο ατύχημα για να υπάρχει σοβαρή επιβάρυνση και οπτική όχληση και κυρίως όμως επιβάρυνση στην τοπική οικονομία και ιδιαιτέρως όσον αφορά την ανάπτυξη του τουρισμού. Θα σας πω το πολύ απλό ότι κάθε εταιρεία, κάθε χρόνο επισήμως ανακοινώνει εκατοντάδες, κάποιες φορές και χιλιάδες μικρές διαρροές και ατυχήματα – επισήμως άρα υπάρχει επιβάρυνση ούτως ή άλλως.
Αλλά από κει και πέρα στο Οικονομικό που λέγεται εγώ θα σας πω το εξής: είναι σαν δανεικά που πρέπει μετά να τα επιστρέψουμε με πολύ μεγάλο τόκο.
Ξέρουμε ήδη η κλιματική αλλαγή θα στοιχίσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια στην Ελληνική οικονομία από την επιβάρυνση του τουρισμού, του Αγροτικού τομέα και εν γένει της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας.
Συνεπώς αυτή τη στιγμή όταν η επιστήμη σου λέει, σου δίνει μια τελευταία προειδοποίηση, κυριολεκτικά τελευταία προειδοποίηση. Εχεις κάτι σαν 10 χρόνια για να λάβεις σημαντικές αποφάσεις που σημαίνουν ότι σταματάς όλες τις νέες επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα και μπαίνεις σε ένα μονοπάτι γρηγόρης απεξάρτησης. Γιατί αν δεν το κάνεις αυτό έχεις να αντιμετωπίσεις αυτό που λέμε μη αναστρέψιμη, ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή.
“Το μέλλον θα είναι εφιαλτικό και αυτό που βιώνουμε τώρα θα ναι επί 5 ή 4 ή επί 6”
Η Ελληνική κοινωνία είχε αρχίσει και αντιλαμβάνεται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και δυστυχώς έχουμε ακόμα και κάποιες τραγωδίες που τρέξαμε να τις αποδώσουμε στην κλιματική αλλαγή Γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι το μέλλον θα είναι εφιαλτικό και αυτό που βιώνουμε τώρα θα ναι επί 5 ή 4 ή επί 6.
Άρα λοιπόν θα πρέπει πιστεύω να βάλουμε τη χώρα σε ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης – όπως το βλέπουμε ότι το κάνουν και άλλες χώρες, ακόμα και πετρέλαϊκές – να βάλουμε την πορεία σε ένα μονοπάτι απεξάρτησης από το πετρέλαιο. Και αν κάτι να κρατήσουμε όλοι είναι πιστεύώ το εξής:
Έτσι όπως εξελίσσεται η τεχνολογία, μπαίνει το κλιματικό ζήτημα στην ατζέντα, πλέον όλοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι το μεγάλο ερώτημα δεν είναι πού θα βρούμε πετρέλαιο, είναι πως θα απεξαρτηθούμε γρήγορα από αυτό. Μιλάμε για οικονομική ανάπτυξη και για να αρχίσουμε να δράττουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της οικονομίας μας.