Κυκλοφόρησε ο τόμος KΑ΄ (2013) της περιοδικής έκδοσης του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου, «Τάλως», που περιλαμβάνει το έργο του καθηγητή Ιωάννη Τζαμτζή «Creta Romana, Πηγές δικαίου, Πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί στην Κρήτη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, 67 π.Χ. – 235 μ.Χ.».Ο καθηγητής Ιωάννης Τζαμτζής με την «Creta Romana» του, που αποτελεί την πρώτη ουσιαστικά μονογραφία σχετικά με τους θεσμούς και το δίκαιο στην Κρήτη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, συμβάλλει πολλαπλώς στην οικοδόμηση της θεωρίας του Κρητικού Δικαίου. Κωδικοποιεί τις γνώσεις μας για τη ρωμαϊκή Κρήτη, αναθεωρώντας κατεστημένες απόψεις. Διανοίγει νέους δρόμους στη μελέτη του αρχαίου Κρητικού Δικαίου. Και τεκμηριώνει σε αδιάψευστες πηγές τις αρχές που διέπουν ολόκληρο το σύστημα του Κρητικού Δικαίου, τη συνέχεια, την αντίσταση, την αυτονομία του.
Στο πρώτο μέρος του έργου διαπραγματεύεται την εισαγωγή των ρωμαϊκών πηγών δικαίου στην Κρήτη, ενώ στο δεύτερο θέτει τα όρια της ρωμαϊκής δικαιικής υπερδομής, σε μια αντιπαράθεση δράσης και αντίδρασης, που οδηγεί σε μια νέα δικαιική σύνθεση. Ήδη από την Εισαγωγή μέχρι τα Συμπεράσματά του, αναπτύσσει ένα γόνιμο επιστημονικό διάλογο για τη ρωμαϊκή ιστορία της Κρήτης, υπό το πρίσμα του δικαίου και των θεσμών, που υπογραμμίζει την αποκατάσταση ενός πραγματικού κρητορωμαϊκού συγκρη-τισμού, όρου που άλλωστε δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των πολέμων των ρωμαίων για την κατάκτηση της Κρήτης, με την έννοια της υπέρβασης των αντιθέσεων μεταξύ των κρητικών πόλεων – κρατών και της συνένωσής τους προς αντιμετώπιση του ρωμαϊκού κινδύνου (Πλούτ., Π.Φιλαδ. 2.490b 5, Σουίδ. L. συγκρητίσαι, Μ. Ἑτυμ. 732-754). Η βάση, τα όρια, τα αποτελέσματα αυτού του συγκρητισμού, ανάγονται σε κεντρικά προβλήματα στη μελέτη του Κρητικού Δικαίου σε όλες τις περιόδους εξέλιξής του.
Στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής «Η ένταξη της Κρήτης στη ρωμαϊκή επικράτεια», εξετάζεται η μεταβατική περίοδος από την επιδιαιτησία της Ρώμης στις διαφορές των κρητικών πόλεων μέχρι τη στρατιωτική επέμβαση, περνώντας από το συγκλητικό δόγμα περί «amici et foederαti», φίλων και συμμάχων της Ηγεμονίας. Ιδιαίτερα ασχολείται ο συγγραφέας με την ουσία της υπαγωγής της Κρήτης στο ρωμαϊκό Imperium με τη σύγκρουση των imperia των στρατηγών Πομπηίου και Μετέλλου και με τη διάκριση lex provinciae και formulae, όσον αφορά το αρχικό καθεστώς των πόλεων της Κρήτης. Η παρά-θεση των «παλαιών» και «νέων» πηγών του ρωμαϊκού δικαίου και η εφαρμογή τους στην Κρήτη, αποτελεί εξαντλητικό μέλημα του συγγραφέα, που προσφέρει αρκετά νέα στοιχεία στην έρευνα.
Στο δεύτερο κεφάλαιο «Η διαχείριση της εφαρμογής των ρωμαϊκών κανόνων» παρουσιάζεται ολόκληρο το πλέγμα του ρωμαϊκού διοικητικού συστήματος στην Κρήτη και στην Κυρήνη με την οποία συνενώθηκε το νησί, ιδιαίτερα δε η εξουσία του ανθυπάτου και των λοιπών αξιωματούχων, καθώς και η πρακτική του μεταβατικού δικαστηρίου (conventus).
Στο τρίτο κεφάλαιο «Η θεσμική σύνθεση στο επίπεδο των προσώπων» εξετάζεται η διάδοση της ρωμαϊκής πολιτείας και η εφαρμογή της ως προσωπικού καθεστώτος στην Κρήτη, με ιδιαίτερες αναφορές στον γορτύνιο Κύδα και στον θεσμό της Κρηταρχίας, η διατήρηση του κρητικού θεσμού των συσσιτίων στη Λύττο, η φορολόγηση της έγγειας ιδιοκτησίας και η διάσωση της Μεγάλης Επιγραφής της Γόρτυνας, ενδεικτική της διατήρησης ορισμένων κρητικών διατάξεων και τοπικών δικαστικών αρμοδιοτήτων.
Στο τέταρτο κεφάλαιο «Η πολιτική και πολιτειακή πραγματικότητα», εξετάζονται ο ρωμαϊκός αποικισμός της Κνωσού, τα καθεστώτα των κρητικών πόλεων και η διατήρηση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων (κόσμοι), η περίοδος της «ελευθέρας Κρήτης», με την αυτονομία των κρητικών πόλεων απέναντι στη Ρώμη, καθώς και η παραχώρηση εδαφικής περιοχής της ανατολικής Κρήτης από τον Αντώνιο στην Κλεοπάτρα της Αιγύπτου, τέλος δε ο θεσμός του κρητικού «Κοινού» της Ηγεμονίας.
Ουσιαστική θέση στην «Creta Romana» κατέχει το Παράρτημά της και κυρίως η παρουσίαση των επιγραφικών και γραμματειακών κειμένων της εποχής, που αναδεικνύουν και τεκμηριώνουν ασφαλώς τα συμπεράσματα του συγγραφέα, αλλά αποτελούν και σημαντικότατες πηγές του αρχαίου Κρητικού Δικαίου. Πέραν των γενικότερων σημείων, που πλουτίζουν την ιστορική γνώση της περιόδου της ρωμαιοκρατίας στην Κρήτη, ιδιαίτερη σημασία για το Κρητικό Δίκαιο αποκτούν οι πληροφορίες και η ερμηνεία τους, που οδηγεί στην συγκρότηση μιας γενικής αντίληψης, ειδικότερα στα θέματα κυρίως του Κώδικα της Γόρτυνας, των συσσιτίων της Λύττου, της Κρήτης libertas, του Κοινού των Κρητών και των Κρητών αξιωματούχων.
Η μελέτη των στοιχείων αυτών τεκμηριώνει και ισχυροποιεί τη δημιουργία, την ύπαρξη και την εφαρμογή των κυριότερων ρητρών του Κρητικού Δικαίου, την ισχυρή αντίσταση, την αφομοιωτική παρουσία και το δημιουργικό συγκρητισμό του. Η ολοφάνερη συνέχεια του Κρητικού Δικαίου από την αρχαία του περίοδο στην πρώτη ξενοκρατία με ιδιαίτερους θεσμούς, τοπική αρμοδιότητα και εφαρμοσμένες πρακτικές, αποδεικνύει τη ζωτικότητα, που διαχέεται στον κρητικό πολιτισμό και συντηρεί και αναβιώνει τις αρετές του. Η αλληλεπίδραση άλλωστε κρητικού και ρωμαϊκού δικαίου, εμφανίζεται σε χαρακτηριστικούς κοινούς θεσμούς, όπως του praitor peregrinus (ξένιος κόσμος, Col. ΧΙ. 16-17), του adsertor in libertatem (απελευθέρωση δούλου, Col. XI. 24-25), του nexum se dare (αυτοενεχυριασμός, Col. II. 56-57), των hereditatibus et tutelis (κληρονομία και επιτροπεία, Col. V. 3-5), που φαίνεται ότι επανέρχονται μέσω του ρωμαϊκού δικαίου στην αρχαία κρητική κοιτίδα τους. Στο αρχαίο Ωδείο της Γόρτυνας η αναστήλωση της Μεγάλης Επιγραφής δεν μπορεί παρά να αποτελεί ανταπόδοση της ρωμαϊκής Δωδεκαδέλτου σ’ αυτήν, η οποία, κατά την ισχυρή ελληνική και λατινική παράδοση, χρησίμευσε ως υπόδειγμα (Ἡρόδ. Ι. 66, Πλάτ. Μίν. 318c, Ἀριστ. Πολ. 1271b, Διον. Αλικ. Ι 52, 56, Liv. III. 31).
H «Creta Romana» του καθηγητή Ιωάννη Τζαμτζή παραδίδεται στη δημοσιότητα ως αξιομίμητο επίτευγμα της νομικής επιστήμης, ως βασικό έργο μελέτης του Κρητικού Δικαίου και ως θετικό παράδειγμα δυναμικής της νομικής θεωρίας και πρακτικής, αξιολόγησης των θεσμών και των ιδεών του παρελθόντος και δημιουργίας ελπίδας, αντίστασης και προοπτικής στο πεδίο του Δικαίου και του συνεχόμενου ευρύτερου χώρου.