Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, από το βυζαντινό παρελθόν στο σήμερα

Η Κρήτη είναι συμπυκνωμένη ιστορία. Οπου και αν κοιτάξεις, ό,τι και αν αγγίξεις έχει τις αυλακιές του χρόνου και του ανθρώπινου μόχθου, κρύβει μέσα του το παρελθόν. Το νησί είναι ένα παλίμψηστο, σε βαθμό που είναι δύσκολο να βάλεις τα γεγονότα σε μια τάξη. Εκτός και αν επισκεφθείς το Ιστορικό Μουσείο στο Ηράκλειο που φροντίζει να δώσει στον θεατή ένα συνολικό αφήγημα συνεκτικό και περιεκτικό. Με έμφαση από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους μέχρι τη σύγχρονη εποχή, συγκεντρώνει εκθέματα που είναι διαφωτιστικά για τον πολυκύμαντο βίο της Μεγαλονήσου. Το μουσείο αυτό, άλλωστε, είναι δημιούργημα της Εταιρείας Κρητικών Ιστορικών Μελετών (EKIM), η οποία από το 1953 είχε την έγνοια της διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και της επιστημονικής τεκμηρίωσής της.

Οι συλλογές του μουσείου συγκροτήθηκαν σταδιακά με περισυλλογές, αγορές, δωρεές στη βάση μιας ιδρυτικής παρακαταθήκης από το ΥΠΠΟ. Η πολιτεία δικαίως εμπιστεύθηκε τον θεσμό αυτό, αν κρίνει κανείς την προσφορά του στον τόπο: σήμερα δεν κοστίζει στο κράτος ούτε ένα ευρώ μιας και στηρίζεται οικονομικά εν μέρει από το Ιδρυμα Καλοκαιρινού και από ευρωπαϊκούς πόρους, αλλά κάνει δωρεάν εκπαιδευτικά προγράμματα, διοργανώνει ημερίδες και συνέδρια, φροντίζει για εκθέσεις και εκδόσεις, διατηρεί αρχεία, δίνει τους χώρους του για κοινωφελείς δράσεις.

Δεν ήταν επίσης τυχαίο ότι το φιλόξενο κέλυφος της ιδιαίτερής του πατρίδας, αποφάσισε να τιμήσει πριν από λίγο καιρό, ο Ηρακλειώτης συλλέκτης Ζαχαρίας Πορταλάκης με μια σπουδαία δωρεά 65 σπάνιων φορητών θρησκευτικών εικόνων. Ηταν μια βαθιά συναισθηματική χειρονομία προς στην Κρήτη, από την οποία απουσίαζε πέντε δεκαετίες. Ηδη, οι εικόνες αυτές παρουσιάζονται σε μόνιμη έκθεση με υποβλητικό στήσιμο, το οποίο εμπνεύστηκε ο Γιώργος Παρμενίδης. Ομως η συνεργασία του συλλέκτη με το μουσείο δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτήν τη γενναιόδωρη προσφορά. Καθώς το Ιστορικό Μουσείο ανοίγεται και στη μοντέρνα τέχνη, ο Πορταλάκης, εκφράζοντας εμπιστοσύνη στον επικεφαλής της ΕΚΙΜ Ανδρέα Καλοκαιρινό και όλη την ομάδα των ικανών συνεργατών του, συμφώνησε σε μια ετήσια σειρά περιοδικών εκθέσεων με πολύτιμα έργα της συλλογής του.

Ετσι, πέρυσι, παρουσιάστηκε το αφιέρωμα «Θεότητα (α)συνέχεια» με έργα Παρθένη, Τσαρούχη, Καπράλου, Στάμου. Φέτος τη σκυτάλη πήρε ο Γιάννης Σπυρόπουλος, με εκλεκτά έργα της δεκαετίας του ’60. «Είχα προσωπική γνωριμία με τον καλλιτέχνη, στον οποίο είχα τεράστιο σεβασμό και θαυμασμό» λέει ο συλλέκτης, ξεναγώντας τη στήλη στην έκθεση. Στέκεται μπροστά από το εμβληματικό έργο «Δευτέρα Πρωί», το οποίο ανήκε κάποτε στον Αμερικανό γκαλερίστα του ζωγράφου, Χέρμπερτ Μάγιερ και έφτασε στα χέρια του έπειτα από πολλές περιπέτειες. Εξίσου σημαντικά είναι και τα έργα που ταξίδεψαν στην Κρήτη και είχαν βραβευτεί το 1960 στην Μπιενάλε Βενετίας, ως την καλύτερη απόδειξη ότι ο Σπυρόπουλος ήταν ένας καλλιτέχνης προορισμένος για διεθνή καταξίωση. «Είναι μια ζωγραφική γεμάτη κώδικες, σύμβολα αλλά αυτό που με μαγεύει περισσότερο είναι η χρήση του φωτός και του σκότους σε έναν διάλογο πνευματικότητας» λέει ο Πορταλάκης.

Η έκθεση «Διάλογος με το Αόρατο» γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και θα πλαισιωθεί από διαλέξεις που θα γίνουν τους επόμενους μήνες. Η προσέλευση είναι αθρόα, αλλά το πιο συγκινητικό είναι πως οι θεατές περνούν πολλή ώρα μπροστά από τους πίνακες του Σπυρόπουλου, ανιχνεύοντας τα καψίματα, τα γδαρσίματα, τις χαράξεις και τις επικολλήσεις που τον έκαναν πρωτοπόρο της ελληνικής αφαίρεσης.