Του Ιωάννη Κουρουτάκη
Κρειτότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή Καλύπτραν Λατινικήν, Ρήση που αποδίδεται στον Λουκά Νοταρά, μέγα Δούκα της περιόδου 1448-1453
Από το 1261 έτος που οι Βυζαντινοί ανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους και εκδίωξαν τον τελευταίο Λατίνο Αυγοκράτορα Βαλδουίνο Β΄, έως και το 1453, έτος που οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέκτησαν την πόλη την Αγία, την πόλη που τη θαύμασαν οι αιώνες, την θρυλική Κωνσταντινούπολη, πέρασαν 192 χρόνια. Σ’ αυτά τα χρόνια, το κυρίαρχο ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής του Βυζαντίου, ήταν η επανένωση των Εκκλησιών.
Οι εκάστοτε αυτοκράτορες του Βυζαντίου, καθώς ο τουρκικός κλοιός συνεχώς στένευε, ζητούσαν απεγνωσμένα τη δυτική στρατιωτική βοήθεια ενάντια στου Τούρκους, ενώ οι πνευματικοί ταγοί της Δύσης, δηλαδή ο Πάπας και οι καρδινάλιοί του ναι μεν επιζητούσαν και εκείνοι την επανένωση των Εκκλησιών, με απαράβατο όμως όρο την ολοκληρωτική υποταγή της Κωνσταντινούπολης στη Ρώμη.
Οι περισσότεροι Βυζαντινοί παρέμεναν αφοσιωμένοι στις ορθόδοξες πεποιθήσεις τους και ζητούσαν υποστήριξη και όχι υποταγή, όπως ήθελαν οι υπερόπτες και υπερφίλαοι Λατίνοι. Για τους βυζαντινούς οποιαδήποτε αλλαγή στη φρασεολογία του πιστεύω εθεωρείτο κατακριτέα και απορριπτέα, το δε πρωτείο του Πάπα ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή της πενταρχίας, που αναγνώριζε την κυριαρχία των πέντε πατριαρχών. Υπήρχαν βέβαια και άλλες διαφορές, όμως η πρωτοκαθεδρία του Πάλα και το Filioque, ήσαν τα κυριότερα ανυπέρβλητα εμπόδια.
Υπήρχε όμως και κάτι άλλο, που δεν μπορούσαν οι Ορθόδοξοι να ξεπεράσουν, να λησμονήσουν, να συγχωρήσουν. Ήταν νωπές ακόμα οι μνήμες της λεηλασίας των Σταυροφόρων το 1204 όταν κατέλαβαν, την Κωνσταντινούπολη. Οι Ορθόδοξοι ένοιωθαν βαθιά προσβεβλημένοι και ταπεινωμένοι, όταν οι εκλεκτοί του Πάπα είχαν λεηλατήσει, βρωμίσει της εκκλησίες και τα μοναστήρια τους, είχαν βεβηλώσει το κόσμημα ολόκληρης της Χριστιανοσύνης την Αγία Σοφία, είχαν πετάξει στους υπονόμους τα Άγια Λείψανα, είχαν σπάσει τις Άγιες εικόνες και είχαν κατακλέψει την Κωνσταντινούπολη. Θεωρούσαν λοιπόν τους Λατίνους χειρότερους από τους Τούρκους, και τον Πάπα τρισχειρότερο από τον Σουλτάνο.
Με νωπές λοιπόν τις απαίσεις μνήμες των Σταυροφόρων της Δ΄ Σταυροφορίας, και τις παράλογες αξιώσεις – απαιτήσεις του Πάπα περί καθολικής υποταγής της Ορθοδοξίας, δημιουργήθηκε ένα τρομερό ανθενωτικό κίνημα που ξαπλώθηκε σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού, που θεωρούσε αποκρουστική και γιατί όχι και αιρετική την ιδέα της επανένωσης των Εκκλησιών.
Έτσι, όλα οι προσπάθειες που έγιναν για την Ένωση των Εκκλησιών, ναυγάγησαν γιατί αντιστάθηκε ο λαός, οι ανθενωτικός λαός της Κωνσταντινούπολης. Κι ενώ τα σουλτανικά στρατεύματα έσφιγκαν σαν τανάλια την άλλοτε κραταιά βασιλεύουσα, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος έκανε μια τελευταία προσπάθεια στη σύνοδο Φεράρας – Φλωρεντίας. Εκεί έγινε το μέγα ατόπημα. Ο Πατριάρχης Ιωσήφ Β΄ πληροφορήθηκε ότι έπρεπε να προσκυνήσει και να φιλήσει τα ιερά πόδια του Ποντίφηκα, πράγμα που φυσικά δεν δέχτηκε ν ακάνει. Σε κείνη τη Σύνοδο πάντες οι εκπρόσωποι της νέας Ρώμης υπέγραψαν την Ένωση πλην του επισκόπου της Εφεσού Μάρκου Ευγενικού και ενός άλλου επισκόπου. Όμως και πάλι ο λαός της Κωνσταντινούπολης αντέδρασε και ματαίωσε τη συμφωνία
Τότε εκφράστηκε δια στόματος Λουκά Νοταρά, Δούκα και Συμβουλάτορα του Αυτοκράτορα:
«Κάλλιο σαρίκι τούρκικο παρά τιάρα παπική»