Πότε ήταν η τελευταία φορά που αποβιβαστήκατε σε ένα άγνωστο μέρος, όπου δεν σας περίμενε κανείς, δεν μιλάτε τη γλώσσα και γνωρίζετε πως ό,τι έχετε αφήσει πίσω έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί;
Καλώς ήλθατε στο νησί της Λέρου, στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, στην Ελλάδα. Στα σύνορα της Ευρωπαικής Ένωσης.
Ποιος κρυώνει ή είναι βρεγμένος; Όπου να ΄ναι θα ξεκινήσει η διαδικασία ταυτοποίησης για να συνεχίσετε το ταξίδι σας.
Με αυτήν την πρώτη ενημέρωση υποδέχονται εθελοντές και δικηγόροι της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες τους νεοαφιχθέντες, όπως συνηθίζεται να λέγεται με ταξιδιωτικούς όρους, μετανάστες στο νησί της Λέρου. 34.031 αφίξεις για το 2015. Η 24η Νοεμβρίου ήταν μια ιδιαίτερη μέρα, καθώς, έπειτα από ένα δύσκολο καλοκαίρι, στους 8.000 κατοίκους προστέθηκαν και 4.000 μετανάστες.
Στον καταυλισμό που έχει στηθεί πίσω από το λιμάνι είναι η πρώτη φορά που υπάρχουν περισσότεροι εθελοντές από ότι μετανάστες. Ο λόγος; Το προηγούμενο βράδυ αναχώρησαν οι τελευταίοι 330 που στάθηκαν για λίγες μέρες στο νησί μέχρι να ετοιμαστεί το υπηρεσιακό τους χαρτί και για δύο μέρες δεν είχε φτάσει κανένας στο Φαρμακονήσι.
Η Λέρος δεν αποτελεί το μεγαλύτερο νησί αφίξεων και τα προβλήματα που προκύπτουν από τον τεράστιο όγκο των ροών και πολλών οργανώσεων που δρουν ανεξέλεγκτα δεν είναι ιδιαίτερα εμφανή όπως στη Λέσβο. Εδώ, όσοι έρχονται είναι αυτοί που κατάφεραν να φτάσουν στη στρατιωτική βάση του Φαρμακονησίου, ένα ξερονήσι όπου δεν υπάρχει ούτε χωριό. Αυτό αποτελεί και τη μοναδικότητα των ροών που φτάνουν στη Λέρο, γνωρίζουν πρώτα το στρατό.
Η πρώτη στάση
Αφού φτάσουν στην ακτή του νησιού, 6 μίλια από την Τουρκία και 12 από τη Λέρο, οι μετανάστες περιμένουν να μεταφερθούν στη Λέρο όπου βρίσκονται και όλες οι υπηρεσίες της Frontex, η αστυνομία, το λιμενικό και ο καταυλισμός με τις ανθρωπιστικές οργανώσεις. Στο Φαρμακονήσι, λοιπόν, μπορεί να περάσουν και αρκετές μέρες -έχει ακουστεί μέχρι και για 6 μέρες- χωρίς να έχουν που να μείνουν ή να φάνε μετά το μακρύ τους ταξίδι. Λόγω του όγκου ή λόγω του καιρού μπορεί να καθυστερήσει η μεταφορά τους στη Λέρο. Οι πιο τυχεροί κάθονται μια ώρα περιμένοντας, ενώ άλλοι πρέπει να καταφέρουν να επιβιώσουν για κάποιες μέρες.
Στο Φαρμακονήσι δεν επιτρέπεται να πλησιάσει κανείς, ούτε καν μέλη από ανθρωπιστικές οργανώσεις, όπως μας ενημέρωσε ο υπεύθηνος της αποστολής της Ύπατης Αρμοστείας Rodrigo de Barras. Τελευταίως μόνο, είπε, δέχτηκαν οι στρατιωτικές αρχές να μεταφερθούν κουβέρτες μέσω στρατιωτικών πλοίων στο νησί. Είναι κατανοητό ότι τις μέρες με πάνω από πενήντα αφίξεις οι στρατιώτες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στην παροχή υπηρεσιών. Η ενημέρωση για το τι συμβαίνει στο νησί είναι αμφίβολη μιας και κάποιοι πρόσφυγες καταγγέλουν τις πολύ άσχημες συνθήκες εκεί, ενώ άλλοι το διαψεύδουν. Το σημαντικό όμως είναι ότι δεν υπάρχει καμία ενημέρωση για το τι μπορεί να συμβαίνει σε αυτό το στρατιωτικοποιημένο νησί και πως περνάνε τα μερόνυχτα οι μετανάστες αναμένοντας το λιμενικό.
Η οργανωμένη στάση
Αρχικά, η διαδικασία ταυτοποίησης γινόταν στο αστυνομικό τμήμα της Αγίας Μαρίνας. Η χωρητικότητα των κρατητηρίων αναλογούσε σε 6 ανθρώπους, τη στιγμή που εκεί στοιβάζονταν 60 και οι ουρές από έξω ήταν τεράστιες. Ύστερα από κάποιους μήνες αποφασίστηκε να μεταφερθούν τραπέζια και η όλη διαδικασία να γίνεται στο κεντρικό λιμάνι της Λέρου. Εκεί, οι άνθρωποι του λιμενικού και η αστυνομία δουλεύουν σε 24ωρες βάρδιες για να γίνει όλη η γραφειοκρατική διαδικασία (αποτυπώματα, το γνωστό eurodac, ταυτοποίηση κτλ.), ώστε να μπορέσουν να πάνε οι μετανάστες στον καταυλισμό να ξεκουραστούν μέχρι να τους δοθούν τα υπηρεσιακά έγγραφα για να συνεχίσουν προς τα βόρεια σύνορα, συνήθως την επόμενη μέρα. Η Frontex είναι η μόνη υπηρεσία που δουλεύει με οχτάωρο, ενώ τις Κυριακές δεν δουλεύει καθιστώντας το έργο πιο δύσκολο.
Στο λιμάνι καταφτάνουν και οι πρώτοι εθελοντές με κουβέρτες και νερά και κάποιοι δικηγόροι, ώστε να γίνει μια πρώτη ενημέρωση στους μετανάστες για το που βρίσκονται και για το τι πρόκειται να επακολουθήσει. Μετά πηγαίνουν στον καταυλισμό, όπου υπάρχει η μόνιμη σκηνή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, ελέγχονται ευάλωτα περιστατικά όπως ανήλικα ασυνόδευτα παιδιά και περιμένουν να τους δοθεί η άδεια να προχωρήσουν. Τους παρέχονται είδη ένδυσης, ενώ πολλοί από αυτούς βγαίνουν και τρώνε στις διπλανές ταβέρνες. Κάθε Κυριακή το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου διοργανώνει συσσίτιο με σπιτικό φαγητό από τις προσφορές των ντόπιων. Κάποια βράδυα μια κιθάρα καταφέρνει να διώξει λίγο το βαρύ κλίμα που επισκιάζει τα παιδικά και ενήλικα ταλαιπωρημένα πρόσωπα. Οι στιγμές ξεγνοιασιάς στο camp είναι σπάνιες.
"google ad"
Οι οργανώσεις
Σε όλη τη διαδικασία, σύμμαχό τους οι μετανάστες έχουν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, εθελοντές (μερικοί εξ αυτών, σύμφωνα με δημοσιεύσεις για τη Λέσβο, καλοπληρωμένοι) και ντόπιους εθελοντές που ήταν και οι πρώτοι που ασχολήθηκαν σοβαρά μέχρι να φτάσουν στα μέσα του καλοκαιριού οι ξένες οργανώσεις. Ακόμα και μετά την είδηση της εισόδου μελών του ISIS μέσω Λέρου, οι Λέριοι δεν φαίνεται να πτοούνται στις προσπάθειές τους για βοήθεια και έμπρακτη αλληλεγγύη. Πλέον, τρεις μεγάλες αποθήκες είναι γεμάτες με όλα τα είδη υγιεινής και ένδυσης για τα επόμενα κύματα μεταναστών -κυρίως Σύριων, αλλά και Αφγανών, Ιρακινών, Μπαγκλαντεσιανών και Πακιστανών.
Στη Λέρο, λοιπόν, λειτουργούν ομάδες από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα (MSF), την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ (αρχιτέκτονες, σχεδιαστές του καταυλισμού, δικηγόροι κτλ.), το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου (μια πρωτοβουλία που υπάρχει από τότε που άρχισαν οι πρώτοι πρόσφυγες από Ιράκ και Αφγανιστάν και συνεχίστηκε για όσους χρειάζονται βοήθεια στα χρόνια της κρίσης -με πολλή βοήθεια από τουρίστες που ανέπτυξαν σχέση με το νησί κατά τη διάρκεια της διαμονής τους), η Boat Refugee Foundation (πολύ οργανωμένη ολλανδική ομάδα εθελοντών), μέλη των Save The Children και η ελληνική ΜΚΟ Praxis. Σημαντικές είναι και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως εκείνη των ευρωπαίων γυναικών που διαμένουν στην Πάτμο και μετατρέψανε με δική τους χρηματοδότηση εγκαταλελειμμένο κτίριο σε κανονική βίλα, τη Βίλα Άρτεμης, που φιλοξενεί τις γυναίκες πρόσφυγες με τα μωρά τους.
Όσον αφορά στα πρόσωπα πίσω από τις οργανώσεις, από όλους του εθελοντές τα λόγια του «Βενιαμίν» των εθελοντών, του μόλις 18 χρονών Πάμπλο, είναι αυτά τα οποία με εντυπωσίασαν για την ευστοχία και την τόλμη του.
Ο Πάμπλο άφησε τη σχολή στην οποία μόλις είχε μπει στην Ιταλία και διαβάζοντας ένα mail οικογενειακού φίλου συγκινήθηκε και αποφάσισε ότι ήθελε να έρθει στην Ελλάδα να βοηθήσει. Παρότι δεν συμφώνησαν οι γονείς του και παρότι οι επαφές του από το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου του σύστησαν ότι είναι πολύ μικρός για να φροντίσει άλλους, καθώς δεν μπορούν να ασχοληθούν και μαζί του άμα χρειαστεί κάτι, ο Πάμπλο αποφάσισε να έρθει με κάποια χρήματα από την καλοκαιρινή του δουλειά και με πληρωμένο το ταξίδι από τον οικογενειακό τους φίλο. Έφτασε μόνος του στις μέσα Οκτωβρίου για τέσσερις εβδομάδες. Κατάφερε να προσαρμοστεί σε ένα διεθνές περιβάλλον με πολλούς ξένους εθελοντές και να φανεί χρήσιμος σε ό,τι χρειαζόταν. Οι εθελοντές δεν έχουν άλλωστε ωράρια και τρέχουν με το που θα πληροφορηθούν για μία άφιξη.
Όπως ο ίδιος είπε: «Ήρθα για να γνωρίσω τον αραβικό κόσμο σε αυτές τις πολύ δύσκολες συνθήκες, ήρθα για να γνωρίσω πως λειτουργεί ο κόσμος». Και σίγουρα, ξεκινώντας την ενήλικη ζωή του κατά αυτόν τον τρόπο, τον τιμά ιδιαιτέρως. Το συμπέρασμά του, τρανταχτό επιχείρημα ενάντια στο επιχείρημα του ρατσισμού: «Το ίδιο παιχνίδι που ξετρελαίνει τον ανιψιό μου στην Ιταλία μπορεί να απαλύνει και τον πόνο ενός μικρού Σύριου πρόσφυγα».
Winter is coming…
To μεγαλύτερο στοίχημα για το νησί είναι η μετεγκατάσταση του καταυλισμού σε ένα πιο ζεστό και προστατευμένο από την κακοκαιρία μέρος. Ήδη κερδήθηκε το να στηθεί στο λιμάνι μια μεγάλη σκηνή, ώστε να μην παγώνουν όσοι καταφτάνουν και αναμένουν την ολοκλήρωση των διαδικασιών. Παράλληλα, ετοιμάζεται το εγκαταλελειμμένο κτίριο του ΠΙΚΠΑ (χωρητικότητας έως και 3000 ανθρώπων) στο λιμάνι με (πρωτοφανές για ένα τέτοιο μεγάλο έργο) ιδιωτική χρηματοδότηση από ανθρώπους που θέλουν να βοηθήσουν. Φτάνουν, μάλιστα, στο σημείο να πληρώνουν ακόμα και έναν εργάτη για να επισπευστούν οι εργασίες.
Επειδή τα hot spots (κέντρα ταυτοποίησης και υποδοχής) συζητιούνται έντονα στα ΜΜΕ και οι φορείς φαίνεται να αρέσκονται να μεταφέρουν «μεγαλόπνοα» σχέδια, υπήρξαν διαφωνίες μεταξύ οργανώσεων και Δήμου για την πρόταση να στηθούν στον προαύλιο χώρο του παλιού ψυχιατρείου κοντέινερ δημιουργώντας έτσι ένα γκέτο προσφύγων σε ένα βαριά φορτισμένο για την ιστορία του μέρος.
Να σημειώσουμε εδώ, πως για την πλειονότητα των «μεγαλόπνοων» σχεδίων που ακούμε από διάφορα χείλη δεν φαίνεται να υπάρχει καμία επίσημη γραπτή τοποθέτηση πέρα από προφορικές σκόρπιες πληροφορίες για κέντρα με χωρητικότητα 5.000-8.000 μεταναστών και υποσχέσεις για θέσεις εργασίας και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Προς το παρόν, σε πρακτικό επίπεδο, φαίνεται ότι η λύση του ΠΙΚΠΑ προχωράει απρόσκοπτα για να φιλοξενήσει τη μεγάλη μεταναστευτική ροή που αναμένεται να φτάσει το Δεκέμβριο λόγω των πρόσφατων βομβαρδισμών.
Συνήθως, ένα ή δύο μήνες μετά τους βομβαρδισμούς αρχίζουν και καταφτάνουν όσοι προσπαθούν να ξεφύγουν. Το θέμα των hot spots με τα κοντέινερ έχει παγώσει.
Ξημερώματα 25ης Οκτωβρίου και η προηγούμενη άδεια μέρα είναι πια παρελθόν. 40 περίπου πρόσφυγες κατέφθασαν την ίδια ώρα που το πλοίο της γραμμής από την Αθήνα άνοιγε την μπουκαπόρτα. Από τη μία οι επιβάτες και από την άλλη οι μετανάστες.
Η σκέψη μας είναι σε αυτούς που καταφτάνουν σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, στα βόρεια σύνορα και σε όσους προσπαθούν να βρουν το δρόμο της επιβίωσής τους.
ΥΓ. Ευχαριστούμε τον Σπύρο Δανιήλ από το Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου για τις χρήσιμες πληροφορίες του. Οι προσπάθειες να επικοινωνήσουμε με τον Δήμαρχο ήταν άκαρπες και δεν γνωρίζουμε με ποιον τρόπο ο Δήμος, τελικά, έχει δραστηριοποιηθεί στο ζήτημα των προσφύγων στη Λέρο.
ΥΓ.2 Για πληροφορίες σχετικά με τα είδη που υπάρχει ανάγκη προμήθειας μπορείτε να επισκεφτείτε:
Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου: www.lsn.gr
Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε για τους Πρόσφυγες: http://data.unhcr.org/
ΥΓ.3 Ευχαριστούμε όλους τους εθελοντές που μας μίλησαν και μας μετέφεραν τις εμπειρίες τους.
Πηνελόπη Γ.