Ο εσπερινός των Κυριακών της Αγίας και Μεγάλης Σαρακοστής με τους ύμνους του προκαλεί αισθήματα βαθύτατης θρησκευτικής συγκίνησης και ευλάβειας, αυτό είναι κατάνυξη και εξ αυτού δίδεται και ο χαρακτηρισμός του κατανυκτικού εσπερινού. Η λέξη κατάνυξη όμως είναι παράγωγο του ρήματος «κατανύσσω», που σημαίνει τρυπώ με αιχμηρό εργαλείο μια στεγανή επιφάνεια, κεντώ και κατά συνεκδοχή συγκινώ, προκαλώ αισθήματα λύπης ή χαράς.
Του π. Στυλιανού Θεοδωρογλάκη
Προς περισσότερη κατανόηση σημειώνουμε:
1) Η καρδιά που είναι η έδρα της ζωής και των αισθημάτων πλήττεται κατεξοχήν από το κακό, το πονηρό και την αμαρτία.
Δημιουργείται γύρω της μια σκληρή επιφάνεια, μια αμαρτητική κρούστα που πνίγει τα αισθήματα και τις καίριες αισθηματικές λειτουργίες της καρδιάς. Η ίδια η καρδιά όχι μόνον εξωτερικά στην επιφάνειά της αλλά και εσωτερικά στο βάθος της σκληρύνεται, γίνεται πετρώδης, ανάλγητη, αδιάφορη για ότι συμβαίνει γύρω της, καθώς και απλησίαστη και για το πιο καλοπροαίρετο πρόσωπο. Όπως λέει το άγιο ευαγγέλιο δεν φυτρώνει σπόρος επάνω της.
2) Η βούληση, η θέληση του ανθρώπου που είναι επίσης μια άλλη πλευρά της ψυχικής λειτουργίας της «το θυμικόν» όπως λέγεται, πλήττεται και αυτό αμαρτητικά, δημιουργείται και σ’ αυτό η αμαρτητική κρούστα και καθώς βρίσκεται κάπως έτσι φυλακισμένο μέσα στη σιδερένια σκληρή φυλακή της αμαρτίας, δεν λειτουργεί.
Οι πρόγονοί μας έλεγαν ότι «όπου υπάρχει ένα θέλω εκεί υπάρχει μια διέξοδος».
Η αμαρτητική φθορά στη βούληση, την επιθυμία, την θέληση, καταντά τον άνθρωπο άβουλο ον, ανενεργό πολίτη, χωρίς καμιά επιθυμία για πνευματική προκοπή και ανάταση. Γύρω του βλέπει μόνον αδιέξοδα, ζει την απελπισία και μερικές φορές βρίσκεται κοντά στην απόγνωση.
3) Μια άλλη επίσης δυναμική λειτουργία του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου, είναι ον νους, η διάνοια, που θέλουμε να είναι πάντα καθαρή ώστε να έχει τη δυνατότητα να διακρίνει και να αντιλαμβάνεται άμεσα τα ευεργετικά μηνύματα του ουρανού.
Όμως η αμαρτία θολώνει τον νου τόσο πολύ που μερικές φορές καμία ακτίδα ουράνιου θεϊκού φωτός δεν ξεπερνά την αμαρτητική πάχνη του νου.
Οι πονηροί λογισμοί πρυτανεύουν, ο νους μη έχοντας καμία δυνατότητα πρόσβασης εκτός του ίδιου του ανθρώπου θεωρεί τον εαυτό του ως το υπέρτατον αγαθό, υπερτέλειο και ικανό αυτοσωτηρίας και αυτολύτρωσης, δηλαδή θεωρεί τον εαυτό του ως Θεό.
Ίδια εκτίμηση του Νίτσε με τον υπεράνθρωπό του επινοεί και τροφοδοτεί το θάνατο του Θεού και τη θεοποίηση του εαυτού του.
Με όλα αυτά και χάριν αυτών τα αμαρτητικά καρκινώματα, η σκλήρυνση της καρδιάς, η αχρήστευση του θυμικού, η σκοτοδίνη του νου και της διάνοιας, έρχεται η ευεργετική και φιλάνθρωπη πράξη της αγίας μας εκκλησίας να κατανύξει με τους ύμνους του εσπερινού των Κυριακών της αγίας και μεγάλης Σαρακοστής, δηλαδή να τρυπήσει και να κεντήσει την πέτρινη καρδιά και να φέρει σιγά – σιγά σε ευλαβική διέγερση και συγκίνηση, να ξεπεταχτούν οι αγαθοί λογισμοί, να πρυτανεύσουν στο λογισμό του ανθρώπου και με καθαρή την διάνοια φτάνει ο πιστός ως τη θεία ενόραση, τη θεία μέθεξη , τον αγιασμό και τη θέωση.
Μιλούμε για τον κατανυκτικό εσπερινό των Κυριακών χωρίς να σημαίνει ότι αγνοούμε την κατανυκτική δύναμη όλων των ιερών ακολουθιών της αγίας και μαγάλης Σαρακοστής που κατεξοχήν είναι κατανυκτική, λειτουργική περίοδος της εκκλησίας και πραγματικά έχει τη δύναμη να καλλιεργεί και το πιο σκληρό και πετρώδες καρδιακό χωράφι.
«Από ρυπαρών χειλέων και βδεληράς καρδίας από ακαθάρτου γλώττησς εξ ψυχής ερειπωμένης δέξε δέησιν Χριστέ μου…»
Είναι προφανές ότι μετά ταύτα όλη αυτήν την απλή λειτουργική διαδικασία είμαστε έτοιμοι να κατανοήσουμε, να αποδεχτούμε τους άλλους όπως είναι με την διαφορετικότητά τους να συγχωρήσουμε, να βρεθούμε κοντύτερα , και αγαπητικά χέρι – χέρι, να προχωρήσουμε της οδό της άνω Ιερουσαλήμ, την πρακτική της θέωσης.
Ο κατανυκτικός εσπερινός των Κυραικών της Μεγάλης Σαρακοστής κατακλείεται συγχωρητικά. Οι κληρικοί πρώτοι ασπάζονται τις άγιες εικόνες και ασπαζόμενοι εαυτούς και αλλήλους δίνουν και παίρνουν συγχώρεση. Ακολουθούν οι πιστί ως τον τελευταίο. Συγχωρούμε, συμμεριζόμαστε, συμπορευόμαστε και συμβιώνουμε με κοινό όραμα τη λύτρωση και τη σωτηρία τα οποία προσδοκούμε ως δώρα του Θεού σε μας αν και είμαστε φορτωμένοι με ασήκωτα αμαρτητικά βάρη, γιατί ακριβώς ο Θεός μας αγαπά ιδιαίτερα ως αυτό που είμαστε.
«Ο Θεός ιλάσθητι τω αμαρτωλώ», τολμούμε αυτή την προστακτική πρότασή μας προς το δημιουργό μας γιατί εκείνος μας το επιτρέπει, αν δεν μας το επιβάλλει καθόσον ο ίδιος «υπέρ αμαρτωλών απέθανεν».
Αυτά δεν είναι προς παρηγοριά της στιγμής ή ανακούφιση και ανάσα της ημέρας, είναι λόγος αληθείας και ζωής, «ου θελήσει το θάνατο αμαρτωλού ώστε επιστρέψαι και ζειν αυτόν».
Σε τούτη την κοινή πορεία μας προς την λύτρωση προάγεται και αναπτύσσεται η συμφιλίωση, η καταλλαγή και η ενότητα, η αληθινή κοινωνία των προσώπων που αν και «διηρημένα τοις σώμασι είναι ηνωμένα των πνεύματι».
«Την ενότητα της πίστεως και την κοινωνίαν της αγάπης», όπως ακριβώς λειτουργούμε και λειτουργούμαστε την πράξη και τη λειτουργία της εκκλησίας μας.
Η μυστική σωστική λυτρωτική ένωση του πιστού με το Θεό δεν είναι νέα ανακάλυψη, υποκρύπτεται απαρχής στην αποκάλυψη «του Θεού και πατρός, εν Χριστώ Ιησού και πνεύματι αγίων».
Οι πατέρες από του Γρηγορίου του Παλαμά και εντεύθεν καθώς και οι αγιορείτες παλαιστές της Αθωνικής ερήμου λειτουργούν και περπατούν τον μυστικό δρόμο της κοινής συμπόρευσης θείου και ανθρώπινου, γης και ουρανού, πρόσκαιρου και αιώνιου, αμαρτητικού και άγιου.
Πορευόμαστε λοιπόν λειτουργικά, αγιοπνευματικά, μεγαλοσαρακοστιανά, κατανυκτικά την Κυριακή και τις καθημερινές και όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής, «τοις κείνων ρήμασι και πράξεσι πλειθόμενοι», προφανώς γιατί γνωρίζουμε ότι έτσι θα αξιωθούμε την ανάσταση του Χριστού και τη δική μας, το Πάσχα του Χριστού και το Πάσχα των πιστών.