Το “ΕΘΝΟΣ”, δεν είναι μία τυχαία εφημερίδα, είναι η κατ’ εξοχήν εφημερίδα του Κέντρου στην Ελλάδα. Αυτές τις μέρες αποφασίστηκε να κλείσει και η Κυριακάτικη έκδοσή της. Και η είδηση αυτή πέρασε σχεδόν στο ντούκου.
Ιδρύθηκε το 1913 από τον Σπύρο Νικολόπουλο και μετά τον θάνατό του (1938) πέρασε στους ανηψιούς του, Κώστα Κυριαζή και Κώστα Νικολόπουλο. Οι Κυριαζής – Νικολόπουλος παρέμειναν οι συνιδιοκτήτες της εφημερίδας μέχρι το κλείσιμό της από την στρατιωτική δικτατορία το 1970.
Από την πρώτη ημέρα της κυκλοφορίας της το 1913, η εφημερίδα τάχθηκε μαχητικά υπέρ του Ελευθερίου Βενιζέλου, και συνέχισε την στήριξή της στον κεντρώο-βενιζελικό χώρο όλα τα επόμενα χρόνια, πρωταγωνιστώντας και στον «Ανένδοτο Αγώνα» του Γεωργίου Παπανδρέου. Από το 1958, αρχισυντάκτης του Έθνους ήταν ο Γιάννης Καψής, ο οποίος προσέδωσε στην εφημερίδα ένα έντονο αντιδεξιό χαρακτήρα αλλά και μια συνεχή επικέντρωση στα εθνικά θέματα και κυρίως στο Κυπριακό.
Κατά την περίοδο 1965-1967, το Έθνος υπήρξε η εφημερίδα που λειτούργησε ως το δημοσιογραφικό στήριγμα του Ανδρέα Παπανδρέου, τόσο εναντίον της Δεξιάς όσο και εναντίον των «Αποστατών» του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Τότε στο Έθνος εργάζονταν, μεταξύ άλλων, ο Σεραφείμ Φυντανίδης, ο Δημήτρης Μαρούδας και ο Σπύρος Καρατζαφέρης.
Η Άρτεμις Κυριαζή (σύζυγος του συνιδιοκτήτη Κώστα Κυριαζή) υπήρξε επίσης αρθρογράφος του Έθνους και ξεχώρισε για τα πρωτοποριακά για την εποχή άρθρα της υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών.
Κατά την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών η εφημερίδα άρχισε μια πολιτική τολμηρής αντιπαράθεσης με το καθεστώς. Με έρευνες, αναδημοσιεύσεις πρακτικών του αμερικανικού Κογκρέσσου για την Ελλάδα και άλλα δημοσιεύματα ξεπέρασε τα εσκαμμένα που είχε ορίσει το καθεστώς.
Το αποκορύφωμα ήρθε το 1970, την παραμονή της επετείου της επανάστασης του 1821, όταν ο Ιωάννης Ζίγδης, εκ των ηγετικών στελεχών του Κέντρου, απαντώντας σε ερώτημα της εφημερίδας, ζήτησε τον σχηματισμό πολιτικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας και επιστροφή στη δημοκρατική τάξη «διά να αποσοβηθούν οι επαπειλούμεναι νέαι εθνικαί δοκιμασίαι» στην Κύπρο.
Η δήλωση αυτή -που αργότερα αποδείχθηκε προφητική- δημοσιεύθηκε ως πρώτο θέμα της εφημερίδας, ενώ την ίδια μέρα ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών Ιχσάν Σαμπρί Τσαγκλαγιανγκίλ απείλησε ότι «η Τουρκία δεν θα διστάσει να καταφύγει στα όπλα, εάν η ίδια ή η ασφάλεια της τουρκικής κοινότητας στην Κύπρο κινδυνεύσουν».
Η δημοσίευση της δήλωσης Ζίγδη έδωσε το πρόσχημα στη δικτατορία για να κλείσει το Έθνος.
Συνελήφθησαν αμέσως οι εκδότες του Κώστας Νικολόπουλος και Κώστας Κυριαζής, ο διευθυντής σύνταξης Κ. Οικονομίδης και ο αρχισυντάκτης Ιωάννης Καψής. Δύο ημέρες αργότερα συνελήφθη και ο Ι. Ζίγδης. Προσήχθησαν σε δίκη και την 1 Απριλίου καταδικάστηκαν: Ι. Καψής 5 έτη, Ι. Ζίγδης 4 1/2, Κ. Κυριαζής 4, Κ. Νικολόπουλος 3, Αχ. Κυριαζής 3 έτη και Κ. Οικονομίδης 13 μήνες φυλάκιση.
Στις 2 Απριλίου το Έθνος ανήγγειλε με πρωτοσέλιδους τίτλους τις καταδίκες, οι οποίες συνοδεύτηκαν και από 5μηνη στέρηση της ατέλειας του χαρτιού για την εφημερίδα.
Στις 4 Απριλίου, με αποδεκατισμένο το στελεχικό της δυναμικό, με αφόρητο το κλίμα τρομοκρατίας που έχουν δημιουργήσει οι καταδίκες και με επαπειλούμενη την οικονομική καταστροφή, η εφημερίδα ανήγγειλε την αναστολή της έκδοσής της.
Το 1978 ο Γεώργιος Μπόμπολας αγόρασε τον τίτλο του Έθνους από τον Κυριαζή και τον Νικολόπουλο και η εφημερίδα τελικά επανακυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1981 ως η πρώτη έγχρωμη, ταμπλόιντ εφημερίδα στην Ελλάδα, εισάγοντας την ανάλογη τεχνολογία στον ελληνικό χώρο των εκτυπώσεων. Διευθυντής του Έθνους ανέλαβε ο Αλέκος Φιλιππόπουλος και άμεσοι συνεργάτες του ο ήταν ο Δημήτρης Βάρος και ο Νίκος Νικολαΐδης. Η εφημερίδα αρχικά υποστήριξε ένθερμα τον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά το 1988-89 στράφηκε εναντίον του λόγω της υπόθεσης Κοσκωτά.
Ιδιαίτερη έκδοση του εκδοτικού συγκροτήματος είναι η εβδομαδιαία κυριακάτικη εφημερίδα Έθνος της Κυριακής που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1982. Η ηλεκτρονική έκδοση του Έθνους ήταν διαθέσιμη καθημερινά σε μορφή pdf.
Από το 2015, η Πήγασος Εκδοτική Α.Ε., η εταιρεία που εξέδιδε το Έθνος, αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Αυτά τα προβλήματα είχαν επηρεάσει και την έκδοση της εφημερίδας, αφού οι εργαζόμενοί της, ήταν απλήρωτοι εδώ και μήνες. Έτσι, οι εργαζόμενοι, από την άνοιξη του 2017, έχουν ξεκινήσει επαναλαμβανόμενες απεργίες, με αποτέλεσμα την αναστολή της έκδοσης της εφημερίδας.
Στις 26 Ιουλίου 2017, ανακοινώθηκε πως το Έθνος, το Έθνος της Κυριακής και η Ημερησία, τα έντυπα της εταιρείας Πήγασος, θα βγουν σε πλειστηριασμό, για την ανάδειξη νέου ιδιοκτήτη.
Ο πλειστηριασμός διεξήχθη στις 29 Ιουλίου 2017. Νέος ιδιοκτήτης αναδείχθηκε η DIMERA INVESTMENTS L.T.D. του Ιβάν Σαββίδη, με συνολικό κόστος 3.580.000 € (3.000.000 € για το Έθνος και 580.000 € για την Ημερησία) Για τρίτη φορά στην ιστορία της, υπό τη νέα ιδιοκτησία, η εφημερίδα επανεκδόθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2017.Την Κυριακή 12 Νοεμβρίου 2017 επανακυκλοφόρησε και το Έθνος της Κυριακής,μαζί με την Ημερησία. Η εφημερίδα πωλούσε τις καθημερινές περί τα 2.500 φύλλα και την Κυριακή γύρω στα 18.000 φύλλα. Τελικά η έκδοση του ημερήσιου φύλλου ανεστάλη στις 30 Ιουλίου 2019.
Τώρα αναστέλλεται και η έκδοση του Κυριακάτικου φύλλου.
Το κλείσιμο τη εφημερίδας “ΕΘΝΟΣ” αποτυπώνει για άλλη μία φορά με έντονους τόνους την μη βιώσιμη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί για τον τύπο στην Ελλάδα. Το πρόβλημα βεβαίως είναι παγκόσμιο, όμως στην Ελλάδα έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Και δεν είναι μία υπόθεση που αφορά μόνο τους εργαζόμενους στον τύπο. Μας αφορά όλους. Αφορά την ποιότητα της δημοκρατίας μας. Μέσα ενημέρωσης μη οικονομικά βιώσιμα, είναι μέσα ενημέρωση βαθιά εξαρτημένα, μέσα ενημέρωσης χειραγωγήσιμα. Δεν είναι τωρινό φαινόμενο, όμως οι συνέπειες της πανδημίας λειτουργούν πολλαπλασιαστικά και κινδυνεύουν να οδηγήσουν στον ουσιαστικό περιορισμό της πολυφωνίας με συνέπειες στη δημοκρατική λειτουργία.
Η αλήθεια είναι ότι η εντύπωση που εμείς έχουμε – μετά από 40 χρόνια λειτουργίας – είναι ότι πολλοί φωνάζουν για την ανάγκη ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης αλλά ουδείς την θέλει πραγματικά. Αυτό που θέλουν όλοι – πολιτικοί και επιχειρηματίες – είναι να ελέγχουν την ενημέρωση. Η ανεξάρτητη ενημέρωση, οπωσδήποτε, είναι ενοχλητική… Η ευρεία αποδοχή δεν μπορεί να είναι το κριτήριο για το τι είναι αλήθεια. Πολλές φορές η αλήθεια μπορεί να είναι ενοχλητική προς όλους.
Για να φτάσουμε στη σημερινή κατάσταση πολλοί έβαλαν το χέρι του.
Παλιότερα, λ.χ., η νομοθεσία ήταν τέτοια που ευνοούσε ότι αντί για επιχειρηματίες τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης τον είχαν άνθρωποι που σχετίζονται με τα μέσα ενημέρωσης. Κι αυτό κάπως διασφάλιζε ότι το πρώτιστο καθήκον όλων ήταν το δημοσιογραφικό, όχι το επιχειρηματικό.
Έτσι, στις εφημερίδες λ.χ., είχαμε περισσότερους εκδότες παρά επιχειρηματίες. Οι αποφάσεις που πολλές φορές λαμβανόταν δεν ήταν οικονομικά συμφέρουσες, γιατί η δημοσίευση κάποιων ειδήσεων έχει πραγματικό κόστος. Το έχουμε βιώσει στο πετσί μας εδώ και πολλά χρόνια και στην εφημερίδα μας. Βεβαίως, πολλές φορές οι πολίτες ξεχνάνε, συνεχίζουν τις ζωές τους, όμως το κόστος παραμένει για τα μέσα ενημέρωσης που τολμούν να δημοσιεύουν αυτό που ενοχλεί…
Και παλιά βεβαίω τα πράγματα δεν ήταν όλα ιδανικά. Υπήρχε τρομερή κομματική πόλωση και κομματική εξέρτηση. Αλλά υπήρχε και μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.
Οι κυβερνήσεις αποφάσισαν να αλλάξουν οι καιροί. Δεν άλλαξαν οι καιροί, οι κυβερνήσει άλλαξαν τους νόμους που διασφάλιζαν την οικονομική επιβίωση του τύπου.
Όπως η Χούντα έκοβε τις ατέλειες σε όσες εφημερίδες ήταν ανεπιθύμητες, έτσι και τώρα. Κόπηκαν οι ατέλειες, ανέβηκαν τα κόστη των πρώτων υλών, ανέβηκαν οι φόροι. Μία εφημερίδα για να βγει είχε πλέον πολύ μεγαλύτερο κοστος και πολύ μικρότερο περιθώριο κέρδους. Κι έτσι, έγινε δυσκολότερο να επιβιώνει μόνο με τα κέρδη από τις πωλήσεις των φύλλων και μεγάλωσε η εξάρτηση από τη διαφήμιση. Πλέον, το κόστος της δημοσίευσης συγκεκριμένων ειδήσεων που ήταν δυσάρεστες για οικονομικά συμφέροντα, έγινε πολύ μεγαλύτερο.
Η εξάρτηση από τη διαφήμιση δημιουργεί άλλου είδους εξαρτήσεις. Εξαρτήσεις από επιχειρηματίες όπως και εξαρτήσεις από τις διαφημιστικές εταιρείες που μοιράζουν τη διαφήμιση. Γιατί η διαφήμιση ποτέ δε μοιραζόταν αξιοκρατικά, όχι μόνο από το κράτος, αλλά και από τις εταιρείες. Μέσω της διαφήμισης ασκείται πολιτική. Δυσάρεστες φωνές βρίσκονται απομονωμένες και χωρίς έσοδα. Δεν είναι καινούργιο φαινόμενο αυτό. Κρατά δεκαετίες. Όσοι κάνουν πως δεν το γνωρίζουν είναι απλά υποκριτές.
Και βεβαίως, όταν υπάρχει τέτοια εξάρτηση για την επιβίωση από τη διαφήμιση, τότε και τα κόμματα όταν γίνονται κυβερνήσεις χρησιμοποιούν το όπλο της κρατικής διαφήμισης, διαμορφώνουν σχέσεις που εγγυώνται την ευνοϊκή αντιμετώπισή τους και στηρίζουν συγκεκριμένα φιλικά μέσα ενημέρωσης ή μέσα ενημέρωσης με τα οποία υπάρχουν σχέσεις εξάρτησης.
Μετά έφτασε και η εποχή του διαδικτύου, και η ενημέρωση πλέον έπρεπε να είναι 24 ώρες το 24ώρο. Τα έσοδα δεν αυξήθηκαν, ο ανταγωνισμός για τη διαφήμιση μεγάλωσε, όμως οι ανάγκες γιγαντώθηκαν.
Και βεβαίως, και σε παγκόσμιο επίπεδο, τα έσοδα από τη διαφήμιση καταλήγουν όλο και πιο πολύ σε λιγότερα και λιγότερα χέρια.
Το 70% των χρημάτων παγκοσμίως που κινούνται ψηφιακά καταλήγει στην Google και στη Facebook δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες για την επιβίωση της πλειοψηφίας των μέσων. Καταλήγει εκεί αξιοκρατικά, αφού οι εταιρείες αυτές συγκεντρώνουν τεράστιους αριθμούς χρηστών. Και όλο και μεγαλύτερο μερίδιο της διαφήμισης κινείται ψηφιακά. Και δε διαφαίνεται πουθενά αντιστροφή αυτής της τάσης.
Υπό αυτές τις συνθήκες πολλά μέσα ενημέρωσης φυτοζωούν ή δίνουν τεράστια μάχη για την καθημερινή επιβίωσή τους.
Δύο τρόποι υπάρχουν για να επιβιώσει ένα μέσο σήμερα, είτε μέσω της διαφήμισης, είτε μέσω της απόκτησής του από έναν ισχυρό επιχειρηματία. Πολλές φορές συμβαίνει και όταν ένα μέσο ενημέρωσης ελέγχεται από ισχυρό ή ισχυρούς επιχειρηματίες να καταλήγει και εκεί η διαφήμιση.
Το “Έθνος” πέρασε υπό τον έλεγχο ενός ισχυρού επιχειρηματία στην Ελλάδα, του Ιβάν Σαββίδη. Όμως ούτε αυτό ήταν αρκετό για να παραμείνει βιώσιμη η λειτουργία του.
Το λουκέτο στο “Έθνος” είναι μία ακόμα μαύρη σελίδα στην ιστορία της ενημέρωσης και της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα. Δημοσιογραφία που και μέσω της σύγκρουσης κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για την υπόθεση της Λίστας Πέτσα δέχθηκε ακόμα ένα σοβαρό πλήγμα στην αξιοπιστία της.
Όμως, όλοι κοιτάζουν το δέντρο και ουδείς θέλει να κοιτάξει το δάσος. Η ορθή λειτουργία των μέσων ενημέρωσης διασφαλίζει τη δημοκρατική λειτουργία. Το γεγονός ότι έχουμε φτάσει στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, πήρε πάρα πολλά χρόνια. Και σε όλη αυτή την πορεία πολλοί έπαιξαν εξαιρετικά αρνητικό ρόλο. Και πολιτικοί.
Τώρα, περισσότερο από ποτέ, η πολιτική οφείλει να δώσει και τις λύσεις ώστε να διασφαλίσει όχι την επιβίωση των μέσων ενημέρωσης αλλά τη βελτίωση της δημοκρατικής λειτουργίας.