Για φυσικό φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί κατά το παρελθόν και σε άλλες περιοχές της χώρας, αλλά στην Κρήτη καταγράφεται για πρώτη φορά, έκανε λόγο ο γνωστός ερευνητής του ΕΛΚΕΘΕ, Παντελής Καθάριος που μίλησε στο “Ράδιο Κρήτη” και την εκπομπή του Μανώλη Αργυράκη, με αφορμή τα νεκρά ψάρια στις εκβολές του ποταμού Αποσελέμη, εξέλιξη που “σήμανε” συναγερμό χθες στην περιοχή, όπως έγραψε το ekriti..
Ο κ. Καθάριος επισήμανε ότι πρόκειται για ιχθυοτοξικά μικροφύκια με την ονομασία “σατονέλα” που παράγουν τοξίνες οι οποίες ευθύνονται για τους νεκρούς πληθυσμούς ψαριών.
Ο ίδιος διαβεβαίωσε πάντως ότι το πρόβλημα περιορίστηκε εντός του κόλπου στις εκβολές του Αποσελέμη και δεν έχει επεκταθεί στη θάλασσα, κάνοντας λόγο για φαινόμενο τοπικής έκτασης.
“Πρέπει να υπάρξει παρακολούθηση, αλλά οφείλουμε να είμαστε ψύχραιμοι. Έχει παρατηρηθεί και σε άλλες περιοχές της χώρας. Όπως παλαιότερα και στον Μαλιακό. Είναι φαινόμενο γνωστό ως “ερυθρά παλίρροια” και είναι ενδημικό. Όμως η απότομη αύξηση του φύκους αυτού όμως δημιουργεί πρόβλημα. Εμποδίζεται η σωστή αναπνοή των ψαριών και δεν ανανεώνεται το νερό, η τοξίνη που παράγεται σκοτώνει κι έτσι έχουμε τα νεκρά ψάρια και το σκούρο χρώμα που παρατηρήθηκε”, εξήγησε ο ερευνητής.
Πρόσθεσε δε ότι τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται αλλά και οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης ευνοούν την έξαρση του είδους, επίσης τον δικό τους ρόλο παίζουν οι τοπικές συνθήκες, η θερμοκρασία και τα θρεπτικά άλατα, μεταξύ άλλων.
Από την πλευρά του, ο Αντιπεριφερειάρχης Περιβάλλοντος, Νίκος Ξυλούρης με δηλώσεις του στο “Ράδιο Κρήτη”, επισήμανε ότι τώρα ξεκινά έρευνα, αφού ελήφθησαν δείγματα από νεκρά ψάρια στον υγροβιότοπο.
“Από την πρώτη στιγμή ενημερώσαμε το ΕΛΚΕΘΕ και οι επιστήμονες πήραν δείγματα. Αμέσως λάβαμε την απάντηση. Βρέθηκαν κέφαλοι σε όλα τα μεγέθη”, τόνισε ο κ. Ξυλούρης.
Τι είναι η “ερυθρά παλίρροια”
Ερυθρά παλίρροια είναι η κοινή ονομασία ενός φαινομένου γνωστού ως άνθιση φυτοπλαγκτού (μεγάλη συγκέντρωση υδρόβιων μικροοργανισμών) όταν αυτή προκαλείται από μερικά είδη δινομαστιγωτών και έχει κοκκινωπό έως καφετί χρώμα. Οι ερυθρές παλίρροιες είναι φαινόμενα ταχείας συσσώρευσης φυτοπλαγκτού, των αλμυρών, γλυκών και μικτών νερών, στη στήλη του νερού με αποτέλεσμα τον χρωματισμό των επιφανειακών νερών. Συνήθως συμβαίνει σε παράκτιες περιοχές.
Οι μικροοργανισμοί των οποίων η έξαρση προκαλεί τις ερυθρές παλίρροιες είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν την πλευστότητά τους και να σχηματίζουν πυκνές, εμφανείς κηλίδες κοντά στην υδάτινη επιφάνεια. Ορισμένα είδη δινομαστιγωτών περιέχουν φωτοσυνθετικές χρωστικές οι οποίες ποικίλουν χρωματικά από πράσινες έως καφετιές και κόκκινες.
Όταν οι φυτοπλαγκτικοί αυτοί οργανισμοί παρουσιάζουν μεγάλες συγκεντρώσεις, προκαλούν χρωματισμό των νερών τα οποία ποικίλλουν χρωματικά από μωβ μέχρι σχεδόν ροζ. Δεν είναι όλες οι ανθίσεις φυτοπλαγκτού αρκετά πυκνές και έντονες, ώστε να προκαλέσουν χρωματισμό των υδάτων, όπως επίσης και όλοι οι χρωματισμοί των υδάτων οι οποίοι σχετίζονται με την άνθιση φυτοπλαγκτού δεν έχουν κοκκινωπό χρώμα.
Επιπλέον, οι ερυθρές παλίρροιες δεν σχετίζονται άμεσα με την παλιρροϊκή κίνηση των νερών και ως εκ τούτου οι επιστήμονες προτιμούν να χρησιμοποιούν τον όρο άνθιση φυτοπλαγκτού έναντι του όρου ερυθρά παλιρροια.
Μερικές ερυθρές παλίρροιες σχετίζονται με την παραγωγή βιοτοξινών, την εξάντληση του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου, ενώ άλλες βλαβερές επιπτώσεις και γενικά τέτοιες εξάρσεις στην άνθιση του φυτοπλαγκτού περιγράφονται ως επιβλαβείς ανθίσεις φυτοπλαγκτού). Οι πιο εμφανείς επιπτώσεις αυτών των ειδών ερυθρών παλιρροιών σχετίζονται με τη θνησιμότητα της ιχθυοπανίδας, πελαγικής και παράκτιας, της ορνιθοπανίδας, των υδρόβιων θηλαστικών και άλλων οργανισμών.
Περιστατικά ερυθρών παλιρροιών σε κάποιες περιοχές φαίνεται να είναι εντελώς φυσικά (αποτέλεσμα των παράκτιων ανέμων ή της κίνησης ορισμένων υδάτινων ρευμάτων) ενώ σε άλλες περιοχές φαίνεται είναι αποτέλεσμα της αύξησης των θρεπτικών συστατικών λόγω ανθρώπινης δραστηριότητας. Η πληθυσμιακή αύξηση του θαλάσσιου φυτοπλαγκτού, γενικά, περιορίζεται από τη διαθεσιμότητα των νιτρικών και φωσφορικών, τα οποία μπορούν να αφθονούν κοντά σε αγροτικές καλλιέργειες. Η ρύπανση των παράκτιων και εσωτερικών νερών από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και η συστηματική αύξηση των θαλασσινών νερών είναι παράγοντες που συνεισφέρουν στην παρουσία ερυθρών παλιρροιών.
Είναι ακόμη αβέβαιο το τι πυροδοτεί αυτές τις εξάρσεις και ποια η αναλογία επιρροής του ανθρώπου και των διεργασιών του φυσικού περιβάλλοντος στις ερυθρές παλίρροιες. Ακόμη, υπό συζήτηση τίθεται και το αν η εμφανής αύξηση των περιπτώσεων φυτοπλαγκτικών ανθίσεων, σε συχνότητα και σοβαρότητα, σε διάφορα μέρη του κόσμου είναι στην πραγματικότητα μια αληθινή αύξηση ή αν οφείλεται στην συστηματικότερη παρακολούθηση και στις περισσότερο ανεπτυγμένες μεθόδους αναγνώρισης των ειδών σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Σε παγκόσμιο επίπεδο γνωστές περιπτώσεις ερυθρών παλιρροιών έχουν υπάρξει, με διάφορες εντάσεις και επιπτώσεις, στη Φλόριντα, την Μοντάνα, το Ρόουντ Άιλαντ των Η.Π.Α., τον κόλπο του Μεξικού, το Μπελίζ και πολλές άλλες περιοχές.
Στην Ελλάδα το πιο γνωστό παράδειγμα ερυθράς παλίρροιας είναι αυτό της Θεσσαλονίκης και πιο συγκεκριμένα του Θερμαϊκού κόλπου, με πρώτη εμφάνιση το 1988 και πιο πρόσφατη αυτή του Μαΐου του 2011.
Τα αίτια που προκάλεσαν την ερυθρά παλίρροια στον Θερμαϊκό κόλπο είναι κυρίως ανθρωπογενή. Αστικά λύματα και γεωργικά λιπάσματα που καταλήγουν, ακόμη και χωρίς να έχουν υποστεί επεξεργασία, στη θάλασσα είναι οι κύριοι λόγοι που προκαλούν εύτροφο περιβάλλον, όπου οι μικροοργανισμοί βρίσκουν πλεόνασμα τροφής, και σε συνδυασμό με άλλες ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες (ζέστη, ηλιοφάνεια) και φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής (μικρό βάθος, μικρός ρυθμός ανανέωσης νερού), πληρούνται ικανές προϋποθέσεις για να υπάρξει φυτοπλαγκτική άνθιση.
Η μετέπειτα αποσύνθεση του φυτοπλαγκτού δημιούργησε υποξικές συνθήκες στα νερά του κόλπου με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ιχθυοπανίδα της περιοχής καθώς και οι κοντινές καλλιέργειες μυδιών.
Αυτουργοί της υπόθεσης των ερυθρών παλιρροιών στον Θερμαϊκό κόλπο είναι μερικά είδη τριών γενών δινομαστιγωτών, του Noctiluca, του Prorocentrum κι του Dinophysis, με το τελευταίο μάλιστα να παράγει τοξίνες που στο παρελθόν έχουν δράσει επιβλαβώς σε βάρος ζωϊκών οργανισμών.
(φωτογραφίες: Giannis Tsigenis)