Του Στεφανή Λυραντωνάκη *
Τελέψανε τα γλέντια του θέρους και μολύβωσα τα παρατσάφαρα έτσα όπως τα πρεμάζωξα στο σεργιάνι μου στην ενδοχώρα των Χανιώ. Αριφνώ κιαμμία εκατοσταρέ τα γλέντια εις το Νομό, μονάχα από τσ’απαρχές του Συκολόγου έως τση Παναγίας για απολοήσιμα προϊόντα αλλά και για όνομις τοπικών ομάδων. Αναθιβάλω τα μιτσάτα μου, που οι άνθρωποι λογιάζανε τούτηνε την περίοδο ιερή ωσάν την Μεγάλη Βδομάδα, οι γυναίκες εφόρουναν μαύρα, ούλοι ενήστευαν και δεν χαροκοπούσαν. Οι καιροί αλλάξανε και εδά ξανοίγεις να γίνεται μαλιά με τσι συλλόγους, ποιος διοργανώνει την ασίλια γιορτή π.χ. καλιτσουνιού , σφακιανόπιτας γή στα ρεθεμνιώτικα του οφτού –αντικριστού. Με τούτονε το αίτιο κουγιούλντισα που επόρισα εις σε ένα χωριό στη γιαλιά σε γειτονική επαρχία των Σφακιών και όντε γεις από την μπαρονιά εγύρεψε μια σφακιανή πίτα στην μαγατζέ, η ξενομπάτισσα κοπελιά απού σέρβιρε και εμίλιε φαρσί ούλες τσι γλώσσες όξω τα ελληνικά, αποκρίθηκε πως έχομε αμοναχά σφακιανή κρέπα. Του λόγου μας παραξενευτήκαμε και γυρέψαμε το αφεντικό ,μολογώντας πως δεν κατέχαμε πως οι Σφακιανοί καταγίνονται και με τέτοια λογής εδέσματα, σάικα λησμονήσανε να τα περιλάβουνε οι λαογράφοι .Η απόκριση ήντονε πως οι κοπελιές που μαγερεύουνε δεν είναι ντόπιες και δεν νοιώθουνε να σιάζουνε πίτες ,η τιμή των κατεψυγμένων επήρε τον ανήφορο, οπότε ευρήκαμε τούτονε το τερτίπι και μασκαρεύουμε τσι τουρίστες. Έτσα, ενώ στη μια μπάντα φαωνόμαστε ποιος αρχίνιξε τη τάδε γιορτή , στην άλλη ξεγιβεντίζομε τα ίδια τα προϊόντα. Στα των γλεντιών ανέ τα ξεδιαλέξει κιανείς διακρίνει ελάχιστα ασίλια , κυρίως στα αορήτικα(Αποκόρωνα,Κεραμειά,Σφακιά, Κίσσαμο, κ.τ.λ.) με τα παραδοσιακά εδέσματα, κρασί και τσικουδιά, ενώ τα πλια πολλά αποδέλοιπα έχουνε μια αεριτζήδικη είσοδο, μέσα πουλούνε σουβλάκια, μπίρες, βότικες, ουίσκια και τα μαυροζούμια τση γνωστής πολυεθνικής .
Η ζυγιά των οργάνων δεν είναι μπλιο δυο νομάτοι αλλά τέσσερις-πέντε απού τζιριτούνε στο παίξιμο και χαλαμπαλίζουνε για να βγει ο κόσμος εις την όρεξη με την οχλαγωγία. Τα τελευταία χρόνια γροικούνται ούλο και πλια πολύ η ασκομπαντούρα με ήχο αλλαγμένο απού μπαντίδει σε γκάιντα αλλά και απολοήσιμα μπουγαριά-νταραμπούκες. Η εκλογή των οργάνων γίνεται με βάσει ποιος ημπορεί να μαζώξει τον πλια πολύ κόσμο και όχι να συντράμουνε τα νέα κοπέλια γή φτασμένους καλλιτέχνες τση περιοχήςς. Το λοιπός πχαίνεις εις το γλέντι και ημπορεί να μη γροικήσεις στον Αποκόρωνα Πλακιανό γή Χαρίλαο ,στα Κεραμειά Γαλαθιανό, και εις τα Σφακιά ένα ριζίτικο . Κατά αυτό μπορούν να γενούν και νταβαντούρια, απής και οι ξενοχωρίτες δεν κατέχουν το τερτίπι του τόπου, όπως οφέτος σε χωριό τση σφακιανής ρίζας, όντε Καστρινός οργανοπαίχτης αβίζαρε τσι χαροκόπους πως γλέντι και μπαλοτές δεν πχαίνουν ομμάδι και τσίμα τσίμα ξεστράλιξε μην τονέ σκαγιάσουν. Ανέ κουσκουτεύεις επάλι ακόμης βρίστεις χαροκοπιές απού σου φέρνουν στη θύμηση παλαιινές εποχές, όπως επάντηξε και η απατή μου εις σε μικιές μαζώξεις του Δυτικού Αποκορώνου και Ανατολικού Σελίνου και σε πανηγύρια τση Κισσάμου.
Εις το χοροστάσι θορείς μπλιο την πλια πολύ επιρροή από την μπατούλια των σχολών απού ντακάρανε τη δεκαετία του εβδομήντα και βγαρτίζουνε σε ούλο το νομό. Διασώσανε μαθές πολλά στοιχεία του πολιτισμού μας, αλλά εχάθηκε η ιδιαιτερότητα του κάθε τόπου. Θαρρώ οι επαρχίες Κισσάμου-Σελίνου βαστούνε ακόμης ένα διακριτό τρόπο χορού μπάρες μου στο σερτό, για τσι αποδέλοιπες επαρχίες η καμοσιά είναι τα χάμπετε μου με τσι Ρεθεμνιώτες, Καστρινούς και Λασιθιώτες . Το αντέτι εδά δεν είναι να είναι μπροστάρηδες οι γεροντότεροι όπως μασε ορμηνεύανε στα χαλίσικα αλλά τα κοπελούρια απού ντακάρουνε τα τσαλίμια, ο δεύτερος απού καλούνε αστάρι τονέ βαστά και ούλοι οι υπόλοιποι σταματούνε επί τόπου και παίζουνε κούρταλα. Το σχέδιο ετούτο δεν αλλάζει σε σερτό,πεντοζάλι γή καστρινό. Μιας κοπιανιάς προβάλλουνε και οι ντελίνες σε ζεύγη απού κάμουνε φιγούρες τάξε πως είναι μπαλαρίνες. Ο χορός εγίνηκε από μέσο έκφρασης τση κρητικής υπερηφάνιας και αδούλωτης ψυχής σε μέσο αυτοπροβολής, εγωισμού και υποτέλειας σε κάποιες περιπτώσεις. Αναστορούμαι μια βολά σε ένα μαγερειό απού το είχανε αγκαζάρει για τσουρίστες, είχανε καλεσμένο και ένα χορευτικό με μικιά ντελικανιδάκια, ένα πάνω στο ζόρε ντου για τσαλιμάκι, παίζει μια λακτέ στην τράπεζα και σφεντούριξε τα σκουτέλια και ότι κοίτουνταν επάνω με αποτέλεσμα να ξιπαστούνε οι ξενομπάτες απού γευματίζανε αμέριμνοι. Τα χάμπετε μου γίνονται και στα μέγαρα-ξενοδοχεία απού οι χορευτές παίζουνε κουλουμούντρια ωσάν τα αρκούδια για τα μπαξίσια. Εδά τελευταία προβάλλουνε κάποια συγκροτήματα απού ξεντώνουνε σαν ντριζοίνοι και φορούνε μιτανογίλεκα με χρυσά χάρτζα, θαρρείς πως είναι στρατιώτες και με μια χουβέ εκτελούνε τα παραγγέλματα και απόης πομένουνε ακούνητοι. Ετούτηνε την φορεσιά των ακολούθων του Ύπατου αρμοστή, των καβάσηδων, καθιερώθηκε ανιστόρητα γαμπριάτικη με ξαμάρι μία στολή απού δωρίσανε στο Μουσείο Μπενάκη, ηνάντια στην εμορφιά τσ’απλότητας απού εχαρακτήριζε τσι προγόνους μας.
Η τάβλα του γλεντιού ήντονε από την άλλη όι μόνο χώρος μάζωξης απού εθόριες τη δικολογιά και τσι μπαρήδες, έκαμες γνώρες αλλά εγροίκας και νάκλια για την Τουρκοκρατία,την Κατοχή, τον Εμφύλιο αλλά και τη δικτακτορία. Τούτηνε την εποχή, πάλι φουρκάσαι ούλοι πως πρεκατσάρονται να βγαρτίσουν τη σερμαγιά ντους με απολοήσιμα τερτίπια. Το λοιπόν γούζιονταν οι τερεζήδες και οι ταλιαδόροι πως δεν τονε συντράμουνε οι ντόπιοι, παρά μονάχα οι ομογενείς, που με τη λαχτάρα τση μάνας πατρίδας, δεν δειλιούνε να δώκουνε χίλια πεντακόσια φράγκα για ένα όργανο γή δυο χιλιάδες για τα σαλβάρια, μαθές οι ντόπιοι και να θένε δεν ημπορούν με τα μεροκάματα απού επιάσανε τον πάτο τση Ευρώπης. Γεις ήλεγε πως ήθελε να σιάξει ένα καμαράκι πάνω στη γιαλιά να το νοικιάσει, άλλος πεθυμούσε να τσιτώσει καμπόσες ομπρέλες γή να στελιώσει μια παράγκα που να πουλεί φαητά και πιοτά σε παραθεριστές. Μιας κοπανιάς εμπέστισα και αντισκάρωσα όντε γεις από την μπαρονιά καμωνότανε τον μαριόλακα πως θα επούλιε τα μούρκια ντου για να στέξουνε τσι ανεμογεννήτριες «Καλλιά έλεγε να «αναπτυχθούνε» στο αόρη, παρά να μου τα τρώνε οι βοσκοί για ένα τυρί» Εκειά πέρα τονε χερίκωσα πως με την κεφαλή που κουβαλεί όπως και οι άλλοι στο παρελθόν είναι οι υπαίτιοι πως οι ξένοι διαγουμίσανε τα πάντα και θα αναγκαστεί να αλλαξοτοπίσει με τη φαμίλια ντου απής και επά θα είναι καμίνι και δεν θα φυτρώνει πράμα από την λάβρα. Έτσα, εγίνηκε με το χτικιό και το θυροειδή απού θερίζει στον νομό με τις απολοήσιμες στρατιωτικές δραστηριότητες , απού τσι προβάλλανε τότεζας εις τους ντόπιους ιθαγενείς ως ευκαιρία πλουτισμού.
Από ούλα τα παραπάνω διακρίνει κιανείς πως ο πολιτισμός κλουθά τη στράτα της κοινωνίας, σήμερο ούλα τα μπαντέρνουμε με τσι παράδες και το νιτερέσο. Σάικα αλλαξοσυρίσαμε, το πρώτο πράμα που θορείς σαν φτάξεις εις το αεροδρόμιο των Χανιών είναι μια πινακίδα στα εγγλέζικα και κινέζικα απού καλεί τσι ξενομπάτες «επενδυτές» να αγοράσουνε παλτιά στην Κρήτη για να αποκτήσουνε ελευθέρας σε ούλη την Ευρώπη, την ίδια ώρα οι κυβερνήτες του τόπου κάμουνε ντουάδες εις τους διοικητές ξένων στρατιωτικών μονάδων. Στα θετικά είναι οι παραδοσιακές στράτες, που δίχως να έχουνε καμμία σχέση με το αντέτι του Νομού Χανίων, αλλά με τσι ανατολικές μπάντες του νησιού, όζει μια ουλιά παράδοσης στο τσουριστικό γίβεντο του Λιμανιού. Επάλι,οι νιοί πως γλεντίζονε με σκιας ξεβερουλιασμένη παραδοσιακή μουσική παρά να πχαίνουν στα ξενόφερτα ξενυχτάδικα λογιάζεται σαφί καλό. Το θέμα είναι να βαστούμε κάποιες αξίες , να αγαπούμε και να σεβόμαστε τον τόπο μας, ώστε να ημπορέσουμε να παραδώσουμε έναν πλια καλό κόσμο στο νομπέτι μας. Ευτυχώς, βρίστει ακόμης κιανείς στον τόπο μας ανθρώπες στυλοβάτες τση παράδοσης αλλά και εκδηλώσεις, όμως πρέπει να τσι γυρέψεις και να κοπιάσεις. Η εκλογή και η ευθύνη είναι του καθενιούς…
Στο μετερίζι τα’ανθρωπιάς και τση τιμής το χρέος,
εκειά θα στέκω αμοναχός και ας είμαι τελευταίος.
* Νομικός-Απόφοιτος Μεταπτυχιακού Ιστορίας και Ανθρωπολογίας Παν. Αιγαίου