Της Ελευθερίας Καρνάβου
«Χρωστάς και δεν αποπληρώνεις;» Είσαι ανήθικος ή περίπου ανήθικος. Αυτή είναι μια βαθειά ριζωμένη αντίληψη / επιτυχία του κυρίαρχου συστήματος αξιών. Πείθει γιατί δεν βάζει ή βάζει ατελώς τα ερωτηματικά σχετικά με τους δυο πόλους: ποιός είναι ο δανειστής, ποιός ο δανειζόμενος; – άτομα, κράτη, μαφία, οικονομικοί δολοφόνοι; μεγάλο, μικρό ποσό δανείου, συνθήκες δανειοληψίας κρατών και ατόμων; Όλα εξομοιωμένα και στην αντίπερα όχθη η θεά ηθική.
Τούτου του γενικού λεχθέντος ας δούμε τα καθ’ ημάς. Ο κόσμος για ορισμένους Έλληνες χάνεται κυριολεκτικά οι υπουργοί από το άλλο μέρος, εν τη ‘αριστερή’ αμηχανία τους , λένε «διάφορα». Κορυφαίος μεταξύ αυτών (1), μαρξιστής, συναρμόδιος για τα κόκκινα δάνεια θέλοντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα και αναφερόμενος στο ποσοστό των κατοικιών που δεν θα καλυφτούν από τις ρυθμίσεις είπε κατά προσέγγιση τα ακόλουθα: Οι συγκεκριμένοι δανειολήπτες καλά θα είχαν κάνει να είχαν προσέξει που θα αγόραζαν κατοικία, όχι (πχ) στη Αγ. Παρασκευή αλλά ναι (πχ) στο Περιστέρι, ναι σε παρόμοιες περιοχές, εκεί που τέλος πάντων όφειλαν να επιλέγουν αυτοί με το χαμηλό εισόδημα, διπλά ,στους κοινωνικά ομοίους τους. Δεν το έκαναν. Έπρεπε να είναι σώφρονες. Αντ’ αυτού έγιναν έρμαιο αντιλήψεων νεοπλουτισμού (1) (αξιακή, ηθικολογική παρατήρηση).
Ηθικολογία εκεί που δεν ταιριάζει, πνευματική αλλοτρίωση, νέες διατυπώσεις, νέος λόγος αναντίστοιχος με τις αριστερές θεωρητικές παραδόσεις και τις προεκλογικές ρήσεις.
Θέλεις δεν θέλεις το μυαλό σου πάει στον Μαρξ: στην επιμονή του σε παράκαμψη / αποφυγή της ηθικολογίας, στην έννοια της ιδεολογίας ως διαστρεβλωτικής της πραγματικότητας, στη σύλληψη της ανθρωπίνων σχέσεων ως σχέσεων μεταξύ πραγμάτων, στη θέαση της κοινωνίας «ανάποδα» («Γερμανική Ιδεολογία» κ.α.) .
Ο Μαρξ τόνιζε, με πλήρη ηθική αποστασιοποίηση (2), την κοινωνική παραγωγή των αναγκών, των αποτιμήσεων, των αξιών. Για την ποιότητα της κατοικίας είπε μεταξύ των άλλων: Μια κατοικία μπορεί σήμερα να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του στεγαζομένου, αύριο όμως – και αν υψωθεί μια μεγάλη και επαρκέστερη κατοικία δίπλα της – η δική του κατοικία «συρρικνώνεται» , παύει να είναι το ίδιο επαρκής, δεν ικανοποιεί στο ίδιο με το προηγούμενο μέτρο τις ανάγκες του. Δεν κάνει βέβαια, όπως ακριβώς και εμείς, προαγωγή του καταναλωτισμού ούτε του άφρονα διαπροσωπικού ανταγωνισμού. Αρνείται εντούτοις τις ρηχές ηθικολογίες και τονίζει όσο περισσότερο γίνεται τον κοινωνικό χαρακτήρα της ανάγκης ο οποίος δεν θα έπρεπε ποτέ να μας διαφεύγει. Στις περίπου γονυκλινείς παροτρύνσεις των τραπεζών για χορήγηση δανείου – επειδή τότε τα λεφτά «τους περίσσευαν» – έχουμε κάνει αλλού και συχνά , μαζί με πολλούς άλλους, τις αρμόζουσες παρατηρήσεις.
Εν παρενθέσει καταθέτουμε – κάτι που σε ελάχιστους είναι γνωστό- ότι ο Μαρξ δεν βλέπει ούτε τους ίδιους τους καπιταλιστές με όρους ηθικολογίας .Βλέπει την εξαγωγή υπεραξίας (ως εκμεταλλευτική σχέση) που είναι δεδομένη στο καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και που πρέπει να εκλείψει όχι με την ηθική συμμόρφωση των καπιταλιστών αλλά με την υπέρβαση του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής που είναι ιστορικά πεπερασμένος. Το «Κεφάλαιο» είναι κάθε άλλο παρά ηθικολογική πραγματεία. Ο μεγάλος στοχαστής στο εννοιολογικό του πλαίσιο το αποφεύγει με τρόπο σαφή και ρητό παρά τα όσα «σέρνει» στους καπιταλιστές στο περιθώριο αυτού του πλαισίου.
Αλλά και κάθε αξιοπρόσεκτος εγχώριος αριστερός λόγος, ήταν /είναι απαλλαγμένος από ηθικολογίες αυτού του τύπου.
Αν πρέπει κανείς να περιορίζει την κατανάλωση είναι για άλλους σοβαρούς λόγους εντεταγμένους σε ένα ολιστικό πλαίσιο που αναπτύσσεται πριν και ανεξάρτητα από την τρέχουσα καπιταλιστική κρίση και τις περιοδικές της εκφάνσεις. Δεν αντιμετωπίζεται, στο πλαίσιο αυτό, μια δεδομένη κρίση αλλά, ει δυνατόν, κάθε κρίση με έξοδο από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Υπάρχει σήμερα βιβλιογραφία με σχετικές θεωρήσεις και πολύ μικρά, προς το παρόν, ακροατήρια Είναι οι θεωρήσεις ορισμένων οικολόγων και των θιασωτών της «από- ανάπτυξης» που έχουν πολιτικό και οικονομικό νόημα και εσωτερική λογική ανεξάρτητα από το αν συμφωνείς ή διαφωνείς μαζί τους. Είναι θεωρήσεις που μιλάνε για αντιδιαμετρικά πρότυπα παραγωγής, κατανάλωσης καθημερινότητας, αξιών ( και, ειρήσθω εν παρόδω αρνούνται την μαρξιστική αντίληψη της ανάπτυξης).
Ο ΣΥΡΙΖΑ, σε ολόκληρη την διαδρομή του, προεκλογική και παλιότερη, απείρως λιγότερο στην σημερινη του εκδοχη , δεν εχει θεωρητική και πολιτική συγγένεια με τα προαναφερθέντα.
Ο υπουργός (και όχι μόνο ο συγκεκριμένος) προσπαθεί να επιλύσει το ανεπίλυτο και πέφτει στις λακκούβες του. Μοιάζει να βρίσκεται σε κλουβί με πλασματικές πόρτες, χωρίς οδό διαφυγής με αποτέλεσμα την αμηχανία και τα άτοπα. Είναι μορφωμένος όσο και συμπαθής παρά το έργο που ανέλαβε. Ας προχωρήσει σε αυτά για τα οποία υπάρχει κάποιος τόπος. Είναι πολλά.
Έξι χρόνια ανέχεια (για πολλούς) και ηθικολογία – μείγμα ζοφερό – δεν αντέχονται.
Αν πάλι θέλουμε να μιλάμε δυνατά και καθαρά και με θεωρητική (μαρξιστική) και πολιτική βαρύτητα, μόνο μια διαπίστωση υπάρχει σχετικά με την κατάσχεση έστω και μίας κατοικίας. Το γεγονος εντάσσεται στο παγκόσμιο πλαίσιο μιας αναδιανομής κολοσσιαίων διαστάσεων : από τους φτωχούς και τα μεσαία στρώματα προς το κεφάλαιο : «καπιταλιστική συσσώρευση δια της εκπτώχευσης» (ή της αποκατοχής κατά David Harvey). Θυμίζει (παρά τις διαφορές) σε μέγεθος και αγριότητα «τη πρωτογενή συσσώρευση» των απαρχών του καπιταλισμού.
Σημειώσεις:
(1) Αναφέρεται σε παλιότερες δηλώσεις Τσακαλώτου.
(2) Θυμηθήκαμε με αφορμή τις πάσης φύσεως ηθικολογίες την περί λιτού βίου οδηγία του Γ. Βαρουφάκη – κατά την ανάληψη των καθηκόντων του το Ιανουάριο του 2015 – άκαιρη, α-θεωρητική και αμφίσημη (… θυμήθηκε να χρησιμοποιήσει τον όρο λιτός βίος με την θετική του έννοια, την εποχή του έξωθεν επιβαλλόμενου, καταναγκαστικού, βαθύτατα πολιτικού όσο και εξαθλιωτικού λιτού βίου των πολιτών. Να τονίσουμε εξάλλου ότι σε άλλο πλαίσιο και άλλο χρόνο θα συμφωνούσαμε μαζί του.