Γεύμα με λαγοκέφαλο στο μενού; Θα μπορούσε, εάν το συγκεκριμένο ξενικό είδος ψαριού που μας έρχεται από τις νότιες θάλασσες – κυρίως μέσω της διώρυγας του Σουέζ – δεν εμπεριείχε μια επικίνδυνη για τον άνθρωπο νευροτοξίνη, την τετραοδοτοξίνη.
Μήπως όμως θα μπορούσαν τα ψάρια να γευματίσουν με λαγοκέφαλο; Αυτό ακριβώς σκέφτηκαν και οι ερευνητές του ΕΛΚΕΘΕ και του ΕΚΕΦΕ και μέσα από το ομώνυμο πρόγραμμα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων – με χρηματοδότηση ΕΣΠΑ – προχώρησαν σε τριετή έρευνα για την παραγωγή ιχθυάλευρου από τον λαγοκέφαλο που θα διοχετευθεί στις ιχθυοκαλλιέργειες.
Το κλειδί βρίσκεται στην απομάκρυνση της επίμαχης τοξίνης από τον λαγοκέφαλο. Μπορεί να συμβεί αυτό με ασφάλεια ώστε να μην εισχωρήσει η νευροτοξίνη στην διατροφική αλυσίδα και να φτάσει στο πιάτο μας;
«Βασική προϋπόθεση ήταν εξ αρχής να δοκιμαστούν τα επεξεργασμένα ιχθυάλευρα στη διατροφή των ψαριών. Μόνο όταν θα είναι εντελώς ελεύθερα από τοξίνες θα χρησιμοποιηθούν στα ιχθυοτροφεία ώστε να ενταχθούν στην διατροφική αλυσίδα» απαντά ο επικεφαλής του προγράμματος Lagomeal Γιάννης Νέγκας.
O ερευνητής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ Γιάννης Νέγκας
Μιλώντας στο Act For Earth του CNN Greece, ο κ. Νέγκας, επισημαίνει πως, στο πλαίσιο της υλοποίησης του έργου LagoMeal με τίτλο «Εναλλακτικός τρόπος αξιοποίησης των αλλόχθονων ιχθύων του γένους – Παραγωγή ιχθυάλευρου για χρήση στη διατροφή Μεσογειακών εκτρεφόμενων ειδών θαλασσοκαλλιέργειας», οι διατροφικές δοκιμές έγιναν σχολαστικά τόσο στα ιχθυάλευρα που είχαν ήδη υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία εκκαθάρισης, όσο και στα ίδια τα ψάρια που σιτίστηκαν με τα πειραματικά ιχθυάλευρα για ανίχνευση της συγκεκριμένης τοξίνης, τα οποία είχαν μηδενική τοξίνη στο τέλος της εκτροφής τους.
Ψαράδες σε απόγνωση
Τι είναι όμως αυτό που καθιστά αναγκαία την αλίευση των λαγοκέφαλων από τις ελληνικές θάλασσες; Οι ζημιές στα δίχτυα των ψαράδων αλλά και σε εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιέργειας είναι τεράστιες. Δεδομένης της εισροής στη Μεσόγειο από τον Ινδικό Ωκεανό λόγω της υπερθέρμανσης των ωκεανών, τα κοπάδια των λαγοκέφαλων ζουν και πολλαπλασιάζονται ανενόχλητα, καθώς οι ψαράδες έμαθαν από νωρίς πως είναι ακατάλληλα για κατανάλωση. Τα κοφτερά τους δόντια όμως καταστρέφουν τα εργαλεία της αλιείας.
«Τόσο στην Κρήτη όσο στα Δωδεκάνησα, το πρόβλημα είναι τεράστιο» λέει ο κ. Νέγκας και τονίζει: «Κάναμε πολλές συναντήσεις με τους ψαράδες– Είναι όλοι σε απόγνωση».
Η μεγάλη αύξηση παρουσίας του τοξικού ψαριού, στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή των Δωδεκανήσων, της Κρήτης, όλης της Νότιας Ελλάδας, καθιστά σχεδόν αδύνατη την αλιεία. Το πρόβλημα υπερθέρμανσης που προέκυψε από την κλιματική αλλαγή προκάλεσε την εισβολή του λαγοκέφαλου. Στον ινδικό ωκεανό όπου ζούσε, υπήρχαν φυσικοί αντίπαλοι και ισορροπούσαν οι πληθυσμοί. Εκει υπάρχουν τα μεγαλύτερα ψάρια που τρώνε τους λαγοκέφαλους. Τέτοια κήτη δεν υπάρχουν στην περιοχή μας με αποτέλεσμα οι λαγοκέφαλοι να πολλαπλασιάζονται συνεχώς και να καταστρέφουν αλιευτικά εργαλεία, παραγάδια και δίχτυα.
Επιθέσεις σε λουόμενους
«Οσον αφορά στις επιθέσεις σε λουόμενους, έχουν αναφερθεί λίγα περιστατικά μεμονωμένα, αλλά δεν είναι αυτό το μεγάλο πρόβλημα. Έχουμε ακούσει δύο, τρεις, πέντε περιπτώσεις…» επισημαίνει ο κ. Νέγκας, συμπληρώνοντας: «Δεν τίθεται θέμα να μην πάμε να κολυμπήσουμε κάπου γιατί θα μας επιτεθεί ο λαγοκέφαλος! Εάν θα αυξηθούν τα κρούσματα με την αύξηση του πληθυσμού, αυτό πραγματικά είναι ένα θέμα. Η μεγάλη ζημιά όμως είναι στα δίχτυα»
Ειδικά αλιευτικά εργαλεία
Πώς θα γίνει λοιπόν οργανωμένα και μαζικά η αλίευση λαγοκέφαλων, ώστε να προωθηθούν προς επεξεργασία και κατανάλωση;
«Πάντα τα ερευνητικά προγράμματα καταλήγουν σε κάποια συμπεράσματα τα οποία ορίζουν τα κριτήρια που θα μπουν για το επόμενο ερευνητικό πρότζεκτ. Αυτά που δεν λύσαμε. Προτεραιότητα λοιπόν για να αυξηθεί το αλιευμένο αυτό είδος είναι να φτιαχτούν ειδικά αλιευτικά εργαλεία» απαντά ο ερευνητής.
Όπως λέει στο Act For Earth του CNN Greece ο κ. Νέγκας, η ομάδα του Lagomeal, βασισμένη στα συμπεράσματα της τριετούς έρευνας, θα επιδιώξει νέα χρηματοδότηση από το Υπουργείο ώστε να καταστούν εφικτά τα εξής:
- Η ανάπτυξη ειδικών εργαλείων για να αυξηθεί η βιομάζα ώστε μία επιχείρηση που θα ξεκινήσει τη συγκεκριμένη επεξεργασία να είναι βιώσιμη οικονομικά.
- Πλήρης καταγραφή της βιομάζας: Πόσα και πού. Μέχρι στιγμής αυτά τα είδη δεν είναι υποχρεωτικό να καταγράφονται, οπότε δεν έχουμε πλήρη εικόνα του πληθυσμού. Άρα χρειαζόμαστε σωστή και ακριβή εικόνα των λαγοκέφαλων στις ελληνικές θάλασσες.
- Να προχωρήσουμε στην βελτιστοποίηση (optimization) της επεξεργασίας με μια διαδικασία ψυχρού πλάσματος. Στο τριετές πρόγραμμα η ομάδα χρησιμοποίησε ως επί το πλέιστον επεξεργασίες υψηλής θέρμανσης. «Εντοπίσαμε πως κάποια διατροφικά στοιχεία καταστρέφονται στο ιχθυάλευρο, μειώνοντας την διατροφική του αξία. Έτσι θα προχωρήσουμε σε πιο ήπια επεξεργασία για να προστατευθούν τα ιχθυάλευρα» λέει ο κ. Νέγκας.
- Να γίνει μια μεγάλη δοκιμή που θα αφορά σε όλη την παραγωγική περίοδο της ιχθυοκαλλιέργειας. «Μέχρι στιγμής δοκιμάσαμε 4 μήνες, τώρα θα πάμε στους 16 μήνες» συμπληρώνει ο ερευνητής.
Στόχος τα κίνητρα για δημιουργία μονάδων
Στόχος της έρευνας είναι η επικοινωνία της γνώσης ώστε να αξιοποιηθεί η πληροφορία στη βιομηχανία.
«Αυτός είναι και ο στόχος της χρηματοδότησης τέτοιων προγραμμάτων» επισημαίνει ο ερευνητής και καταλήγει: «Θέλουμε να φτάσει η γνώση στην κοινωνία, να την εκμεταλλευτούν ιδιώτες π.χ που θέλουν να επενδύσουν σε μια τέτοια μονάδα επεξεργασίας λαγοκέφαλων για την παραγωγή ιχθυάλευρου.
Πιο σημαντικό όμως για μας είναι να φτάσει στους ψαράδες, Σε συνδέσμους ψαράδων – αλιέων που θα σώσουν τα δίχτυα τους και θα εξασφαλίσουν ένα έξτρα εισόδημα. Πρωταρχικός στόχος είναι οι ψαράδες, οι οποίοι έχουν πρωτίστως πληγεί από τον λαγοκέφαλο».
- Στο project Lagomeal έργο συναντήθηκαν 2 από τα κορυφαία στο κλάδο τους ερευνητικά κέντρα της χώρας. To ΕΛΚΕΘΕ με το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) και το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων (ΙΘΑΒΙΠΕΥ) και το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» με το Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας (ΙΝΝ). Επίσης, συμμετείχε η εταιρεία ΝΑΥΣ η οποία θα έχει αναλάβει την εκπόνηση του Επιχειρησιακού Σχεδίου (Business Plan) για την ίδρυση ή επέκταση μονάδων παραγωγής ιχθυαλεύρου.
Στις ελληνικές θάλασσες υπάρχουν έξι καταγεγραμμένα είδη λαγοκέφαλου. Το είδος αυτό έρχεται από τον ινδικό ωκεανό και τη Διώρυγα του Σουέζ, δεν έχει πολλούς θηρευτές, εκτός από τη ζαργάνα, τον ξιφία, τον καρχαρία και κάποια είδη στα πελάγη που τρώνε μόνο τα νεογέννητα.
Ο λαγοκέφαλος «περιέχει στη σάρκα και τα εντόσθιά του μια νευροτοξίνη, την τετραοδοτοξίνη (ΤΤΧ) για την οποία δεν υπάρχει μέχρι σήμερα γνωστό αντίδοτο» έχει πει σε συνέντευξή της στο Act For Earth του CNN Greece, η Βιολόγος – Ιχθυολόγος, κύρια Ερευνήτρια ΕΛΚΕΘΕ, Παρασκευή Καραχλέ.
«Οι λαγοκέφαλοι έχουν στο δέρμα και το κρέας τους διάφορες θανατηφόρες -για τον άνθρωπο- τοξίνες και για αυτό δεν επιτρέπεται να καταναλωθεί γιατί μπορεί να επιφέρει ακόμα και το θάνατο.
«Φαίνονται ήρεμα ψάρια, αλλά όταν κάποιος τα πλησιάσει πολύ κοντά, μπορεί να επιτεθούν χωρίς λόγο. Επιτίθεται στα πάντα. Τον συναντάμε και στα ρηχά νερά, σε παραλίες με πολυκοσμία ή λιμανάκια. Αλλά επειδή προτιμάει τα ζεστά νερά τον εντοπίζουμε πιο συχνά στην Νότια Ελλάδα (π.χ. Κρήτη). Πλέον έχει εξαπλωθεί σε όλες τις ελληνικές θάλασσες, (το Αιγαίο και το Ιόνιο. Τα δόντια τους κόβουν μέχρι και μεταλλικά κουτάκια μπύρας ή αναψυκτικών και μπορούν να προκαλέσουν πολλά δερματικά προβλήματα», έχει δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του στο CNN Greece o Διαχειριστής του Ελληνικού Παρατηρίου Βιοποικιλότητας και Θαλάσσιος Βιολόγος, Χρήστος Τακλής.
Ψαράδες σε απόγνωση
Τι είναι όμως αυτό που καθιστά αναγκαία την αλίευση των λαγοκέφαλων από τις ελληνικές θάλασσες; Οι ζημιές στα δίχτυα των ψαράδων αλλά και σε εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιέργειας είναι τεράστιες. Δεδομένης της εισροής στη Μεσόγειο από τον Ινδικό Ωκεανό λόγω της υπερθέρμανσης των ωκεανών, τα κοπάδια των λαγοκέφαλων ζουν και πολλαπλασιάζονται ανενόχλητα, καθώς οι ψαράδες έμαθαν από νωρίς πως είναι ακατάλληλα για κατανάλωση. Τα κοφτερά τους δόντια όμως καταστρέφουν τα εργαλεία της αλιείας.
«Τόσο στην Κρήτη όσο στα Δωδεκάνησα, το πρόβλημα είναι τεράστιο» λέει ο κ. Νέγκας και τονίζει: «Κάναμε πολλές συναντήσεις με τους ψαράδες– Είναι όλοι σε απόγνωση».
Τα είδη λαγοκέφαλου που έχουμε στην Ελλάδα είναι τα εξής:
1. Κοινός Λαγοκέφαλος (Lagocephalus lagocephalus)
2. Λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus)
3. Καστανόραχος Λαγοκέφαλος (Lagocephalus spadiceus)
4. Λαγοκέφαλος του Σουέζ (Lagocephalus suezensis)
5. Νανολαγοκέφαλος (Torquigener flavimaculosus)
6. Βραχυκέφαλος τετραόδοντας (Sphoeroides pachygaster)
Δείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ.
