«Γητειές- Λαϊκή θεραπευτική της Κρήτης». Ένα βιβλίο για τα μαγικο-θρησκευτικά λόγια που συνοδεύουν την αυτοσχέδια ιατρική που «θεραπεύει» ενήλικες, μωρά, ζώα, δέντρα και φυτά, κυκλοφόρησε ο εκπαιδευτικός και θεολόγος Σταύρος Χριστοδουλάκης, από τις εκδόσεις Μπατσιούλας.
«Λόγο αλεξιφάρμακο» χαρακτηρίζει το πόνημα των 375 σελίδων ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Νικόλαος Παπαδογιαννάκης, προλογίζοντας την ερευνητική αυτή εργασία, που καταγράφει και διασώζει πάνω από 100 γητειές … πάσης φύσεως: Για τις αμυγδαλές και την αιμορραγία, μέχρι την ηλίαση και την προστασία του παιδιού από τα ξωτικά. Για τον πονοκέφαλο και το σκάσιμο των χεριών μέχρι τη …γλωσσοφαγιά και την προστασία της σοδειάς του μεταξιού.
Προσοχή: δεν μιλάμε για συνταγολόγιο. Μιλάμε για εργασία που συνδυάζει λαογραφία, πολιτισμικό υπόβαθρο, αγάπη για τη γλώσσα και σεβασμό στον ψυχισμό των ανθρώπων μιας άλλης εποχής, λιγότερο ορθολογιστικής, αλλά με περίσσευμα καρδιάς. Και πού; Στην Κρήτη, σε έναν τόπο με στοιχεία αρχαϊκά που αντιστέκονται ακόμη στην τηλεοπτική μαζικοποίηση.
Είναι ευχές του γητευτή, του μύστη της γειτονιάς, ενός ταπεινού «θεουργού», ο οποίος, χωρίς να διεκδικεί ανταμοιβή, πιστεύει ότι λειτουργεί θεραπευτικά «δια πάσαν νόσον»… Είναι μικρά ποιητικά μορφώματα στα οποία ενυπάρχει η παγανιστική προαιώνια επίκληση του θείου, με τη χριστιανική πίστη στους θεραπευτές Αγίους. Με «ειδικούς» που επιστράτευαν λάδι, ξίδι, αλάτι, νερό, ύφασμα, μικρούς λίθους, ξύλα ακόμα και μαχαίρι μαυρομάνικο.
Δεν πρόκειται για θαύματα. Πρόκειται για τα αποτελέσματα της υποβολής και της αυθυποβολής. Πρόκειται για μια ίαση κατά την έννοια του Ιπποκράτη, ο οποίος γράφει ότι μερικά νοσήματα «ιώνται αυτομάτως».
Ο συγγραφέας αρχίζει με την ιστορική προσέγγιση του θέματος, ξεκινώντας από την ετυμολογία της λέξης. Θεωρεί ως επικρατούσα άποψη ότι προέρχεται από το ρήμα «γητεύω», δηλαδή «γοητεύω» και όχι από το «γιατρεύω». Διότι με τα λόγια της γητειάς γοητεύονται οι μυστηριώδεις δυνάμεις. Υποτάσσονται στη γητεύτρα και γενικά σε θεοσεβείς που ασκούν τη διαμεσολάβηση, ώστε να αποκατασταθεί η βλάβη στον παθόντα της κοινότητας.
Επισημαίνει ότι είναι αρκετά δυσδιάκριτη η διαφορά μεταξύ γητείας, μαγικής πράξης και εξορκισμού, καθώς και για τις τρεις αυτές μεταφυσικές διαδικασίες χρησιμοποιούνται παραπλήσιες φράσεις και λέξεις- κλειδιά. Και βέβαια η εκκλησία δεν αποδέχεται αυτού του είδους την προσέγγιση, αλλά ο μελετητής εξηγεί πως η μαγική σκέψη, όπως έχει αποδειχθεί από τις επιστήμες της Κοινωνιολογίας και της Θεολογίας, αποτελεί το προοίμιο της θρησκείας και το πρωταρχικό στάδιο για τη δημιουργία της πίστης κατά τη σταδιακή μετάβασή από τον πολυθεϊσμό στον μονοθεϊσμό.
Αλλά και για τα φυλαχτά υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά στο βιβλίο, αφού στην Κρήτη συνεχίζεται η αρχαιοελληνική παράδοση, η οποία ξεκινάει από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Πλούταρχο, στα έργα των οποίων βρίσκονται αποσπάσματα για τα «περίαπτα» που χρησιμοποιούνταν για την αποτροπή των νοσημάτων. ‘Αλλωστε, η αρχαιοελληνική μαγεία εθεωρείτο ισχυρότερη από τη χαλδαϊκή και την αιγυπτιακή.
Ιδού η πιο ποιητική γητεία για τον «βραχνά». Ως βραχνάς νοείται ο εφιάλτης, που δημιουργεί στον άνθρωπο τρομαχτικά όνειρα, κάνοντάς τον να αγωνιά και να φωνάζει. Οι Κρητικοί πίστευαν ότι ο βραχνάς ήταν άνθρωπος και μάλιστα άσχημος σαν τον διάβολο:
“όντεν έρχεσαι βραχνά/ κάτσε στην ανηφορά/ Μέτρα τ’ άστρα τ’ ουρανού/ και τα φύλλα του δεντρού/ Και τη θάλασσα κουπιές/ και τον άμμο χαχαλιές/ Έχω άγγελο προστάτη/ το Δεσπότη το Χριστό/ και τον Τίμιο Σταυρό”.
Το βιβλίο κλείνει με μια πλούσια βιβλιογραφία και ένα βασικό κρητικό γλωσσάρι, ώστε να ξέρει ο αναγνώστης ότι ο «δαίτης» είναι ο διάβολος, το «κατσίβερι» η ανεμοβλογιά, το «φταρμίζω» ματιάζω και το «ψακώνω» δηλητηριάζω … Και πολλά άλλα αποθησαυρισμένα κρητικά ιδιόλεκτα, που σιγοψιθύριζαν ευλαβικά ξεματιάστρες και ψυχοθεραπεύτριες … άνευ πτυχίου.
Express.gr
