Εκατοντάδες συγγράμματα ξένα και ελληνικά έχουν αποτυπώσει τη Μάχη της Κρήτης από 20 έως 30 Μαΐου 1941 με επικούς χαρακτηρισμούς, χάρις και στην απρόσμενη για τους εισβολείς, μαζική φονική αντεπίθεση του μη ενταγμένου στη στρατιωτική δομή Κρητικού μαχητή.

Η κατάκτηση του νησιού τελικά, έφερε -νομοτελιακά- κριτικές για το αν υπήρξε αντικειμενική αδυναμία να ‘’κρατηθεί’’ η Κρήτη ή …όχι.

Οι Έλληνες αναλυτές και ιστορικοί κατά πλειονότητα αποδίδουν ευθύνες για την απώλεια περισσότερο στη συμμαχική πλευρά.

Με την παρούσα προσέγγιση, χωρίς να παραβλέπω τις υπαρκτές και σοβαρές συμμαχικές ευθύνες για τη μη αποτροπή, εστιάζω -κριτικά-, για λόγους εθνικής αυτογνωσίας, στις ευθύνες της ελληνικής πλευράς.

Η Κυβέρνηση αρνείται να οργανώσει εφεδρικές μονάδες, παρά την ισχνότητα του ενεργού Ελληνικού Στρατού στο νησί.

Αμέσως μετά την Ιταλική εισβολή στις 28 Οκτωβρίου 1940, η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά, παρέδωσε την  ευθύνη της άμυνας της Κρήτης αποκλειστικά σε βρετανική διοίκηση, λόγω της επιστράτευσης της V Μεραρχίας Κρητών για το αλβανικό μέτωπο.

Στο νησί υπήρχε μικρή μόνο ενεργή Ελληνική στρατιωτική δύναμη στα κέντρα κατάταξης και η ντόπια αστυνομική δύναμη. Από την ηπειρωτική Ελλάδα τον Απρίλιο 1941 στάλθηκαν 10.500 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, εντελώς ανεκπαίδευτοι και ανεπαρκώς εξοπλισμένοι, δόκιμοι χωροφύλακες και επί πλέον έφτασαν  με δική τους πρωτοβουλία 300 πρωτοετείς  Ευέλπιδες με ανεπαρκή εκπαίδευση και λίγα πυρομαχικά.

Η  έλλειψη οργανωμένου αξιόμαχου Ελληνικού Στρατού στο νησί, έχει καταγραφεί στην επίσημη Ιστορία του Ελληνικού  Γενικού  Επιτελείου  Εθνικής  Άμυνας ως εξής: ’Ή ύπαρξις  συγκεκροτημένης Ελληνικής δυνάμεως, θα συνέβαλλε άποφασιστικώς είς τήν άμυναν τής Κρήτης’’ ¹.

Το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο Στρατού, με παρότρυνση του Βρετανού στρατιωτικού διοικητή της Κρήτης, σχεδίασε το Δεκέμβριο του 1940 τη συγκρότηση  ένοπλης Πολιτοφυλακής 3 χιλ. ανδρών. Το θέμα ‘’σερνόταν’’ για ένα 4μηνο, μέχρι που ο Υπουργός Στρατιωτικών, την κατάργησε εντελώς με διάταγμα, μόλις ένα μήνα πριν τη γερμανική επίθεση. Στα ίδια ‘’αζήτητα’’ κατέληξε και η πρόταση του Τσώρτσιλ από τον Νοέμβριο 1940 να επιστρατευτεί  εφεδρική μεραρχία στην Κρήτη².  Οι λόγοι της απραξίας στο θέμα ήταν καθαρά πολιτικοί, όπως συμπεραίνεται  στη συνέχεια.

Ο δικτάτορας Μεταξάς πέθανε τον Ιανουάριο 1941 και ο τότε βασιλιάς Γεώργιος Β΄ διατήρησε την κυβέρνησή με τους ίδιους μεταξικούς υπουργούς

Τη συγκεκριμένη περίοδο η πλειονότητα των Κρητικών ήταν πολιτικά αντίθετη με την ελληνική ηγεσία. Διατηρούνταν ακόμη ισχυρά κατάλοιπα των πολιτικών παθών από το Μεγάλο Διχασμό του 1915 ανάμεσα στον Ελευθέριο Βενιζέλο και  στο βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄(πατέρα του Γεωργίου Β΄) αλλά υπήρχε και ισχυρή αντίθεση  προς το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά.

Τον Απρίλιο του 1941, με επικείμενη τη γερμανική επίθεση στα βόρεια σύνορα, τα ανάκτορα και οι μεταξικοί υπουργοί, όρισαν τα Χανιά, ως ενδιάμεσο σταθμό στο δρομολόγιο μετάβασης τους από την Αθήνα προς Μέση Ανατολή.

Οι φοβίες της εν λόγω ηγεσίας για πιθανές αντιδράσεις  -για τις οποίες  δεν υπήρχε απολύτως καμία πληροφορία– την οδήγησαν παρά την εμφανώς επερχόμενη γερμανική απειλή κατά της Κρήτης να αρνηθεί την οργάνωση ένοπλων μονάδων πολιτοφυλακής ή εφεδρείας με Κρητικούς Β’ σειράς εφεδρείας.  

Οι συμμαχικές δυνάμεις στην Κρήτη και ο ρόλος τους.

Αποτελούνταν κυρίως από βρετανικό στρατό, πλαισιωμένο από διάφορα αποικιακά στρατεύματα (ΑΝΖΑC κλπ), που εκκενώθηκαν από την ηπειρωτική Ελλάδα. Αριθμούσε περί τους 32 χιλ, αλλά οι  πραγματικά αξιόμαχοι ήταν λιγότεροι από 10 χιλ.

Η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στον Χίτλερ τον Σεπτέμβριο 1939, θέτοντας εξαρχής κύριο στρατηγικό στόχο την ήττα της ναζιστικής εξουσίας ως εγκληματική πολιτική ιδεολογία και ως στρατηγική ανελέητου στρατιωτικού επεκτατισμού.

Παρά τις καταστροφές στρατιωτικών υποδομών και αποθεμάτων της από τους γερμανικούς  βομβαρδισμούς στη ‘’Μάχη της Αγγλίας’’ το καλοκαίρι του 1940, η πολιτική που εφάρμοσε ήταν ενεργή στρατιωτική παρουσία και υποστήριξη στα διάφορα μέτωπα του πολέμου, με σταθερή επιδίωξη να εξασφαλίσει παράλληλα στις χώρες που εμπλεκόταν πολιτική επιρροή  -πάντα ‘’Βρετανικώ τω τρόπω’’- την επόμενη μέρα του πολέμου.

Τα σχέδια των Βρετανών για την άμυνα της Κρήτης ήταν ασαφή. Στην καλύτερη περίπτωση εξαντλούνταν στην κατά το δυνατό διατήρηση των αεροδρομίων και λιμανιών Χανίων και Ηρακλείου ως βάσεων ανεφοδιασμού, στηριζόμενοι για την άμυνα κυρίως στη ναυτική τους ισχύ στην περιοχή.

Σημείο καμπής που αποσαφηνίστηκαν οι στόχοι άμυνας της Βρετανίας, ήταν η 26  Απριλίου 1941, όταν αποκρυπτογράφησαν το γερμανικό σχέδιο επίθεσης εναντίον της Κρήτης. Το σχέδιο, τους έφερε ξανά αντιμέτωπους με την αιχμή του δόρατος των γερμανικών αεροπορικών δυνάμεων, την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών.  Δύναμη – φόβητρο, από την εμπειρία τους ένα χρόνο πριν σε Νορβηγία και Ολλανδία.

Ο Τσώρτσιλ, άδραξε αμέσως την ευκαιρία να επιχειρήσει την εξουδετέρωσή των αλεξιπτωτιστών. Διέταξε να σταματήσει στο νησί η Μεραρχία Νεοζηλανδών που βρισκόταν στις 30 Απριλίου σε κίνηση εκκένωσης από Ελλάδα για Μέση Ανατολή και ο διοικητής της  στρατηγός  Freyberg, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυνάμεων της Κρήτης (ως συμμαχικών δυνάμεων πλέον) και να θέσει ως στόχο την  ‘’πάση θυσία’’ καταστροφή των αλεξιπτωτιστών.  Φυσικά γνώριζε  ότι και οι Κρητικοί, θα συμβάλαν σ’ αυτό, γιατί θα πολεμούσαν -με όποιο όπλο και όποιο τρόπο- για τον τόπο τους (οι Γερμανοί εκτιμούσαν το ακριβώς αντίθετο).

Από επιχειρησιακής πλευράς το συμμαχικό στρατηγείο είχε αδύνατο επιτελείο συμμάχων αξιωματικών ενώ αρκετές από τις μονάδες της έφταναν στην Κρήτη από την ηπειρωτική Ελλάδα εν μέσω γερμανικών βομβαρδισμών ήταν καταπονημένες και με ελλείψεις. Η Ελληνική ηγεσία που ήταν παρούσα σ’ αυτές τις εξελίξεις, όχι μόνο αρνούνταν να οργανώσει μονάδες με εφέδρους κρητικούς, αλλά ούτε καν απαίτησε να πλαισιώσει το στρατηγείο του Freyberg και με Έλληνες επιτελείς, γνώστες των ιδιαιτεροτήτων της Κρήτης.

Οι Κρητικοί από πλευράς τους ζητούν εναγωνίως όπλα.  Η κυβέρνηση τους παραπέμπει στους Βρεττανούς, οι Βρετανοί απαντούν -υποκριτικά- ότι δεν έχουν διαθέσιμα όπλα και τους στέλνουν  πίσω στην Ελληνική Κυβέρνηση. 

Σαφώς οι Βρετανοί είχαν κάποια  όπλα να διανείμουν αλλά το απέφευγαν  λόγω της έκδηλης απροθυμίας της Ελληνικής ηγεσίας, πράγμα που επιβεβαιώνεται από το εξής:

Το χάραμα της  20 Μαΐου 1941, βρίσκει τα Χανιά:   Χωρίς τον βασιλιά και τους μεταξικούς υπουργούς οι οποίοι είχαν αναχωρήσει την νύχτα για Μέση  Ανατολή και τους Βρετανούς να μοιράζουν όπλα στους ανοργάνωτους Κρητικούς από αποθήκες τους στη Σούδα και αλλού, για να αποκρούσουν τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές  που εισέβαλαν ακάθεκτοι.

Αεροδρόμιο του Μάλεμε :  Η  ‘’κερκόπορτα’’ της κατάληψης, ποιος και πως θα μπορούσε να την ‘’σφραγίσει’’;

Οι Γερμανοί, από το πρώτο βράδυ κατάφεραν να αγγιστρωθούν και να δημιουργήσουν  θύλακα στον Ταυρωνίτη κοντά στο δυτικό άκρο του αεροδρομίου Μάλεμε, έχοντας από την επόμενη το πρωί μερικό έλεγχο του αεροδιαδρόμου. Η  ‘’κερκόπορτα’’ για την κατάκτηση της Κρήτης είχε ανοίξει.

Οι ευθύνες γι’ αυτό σύμφωνα με πολλές ξένες και εγχώριες κριτικές ανήκουν στη συμμαχική στρατιωτική ηγεσία. Έχουν καταγραφεί παραλήψεις αλλά και διαδοχικές λανθασμένες αποφάσεις στην επιχειρησιακή χρησιμοποίηση των συμμαχικών δυνάμεις στο πεδίο της μάχης.

Η εξάλειψη την ίδια νύχτα του αρχικού αδύνατου γερμανικού θύλακα Ταυρωνίτη  ήταν καθοριστικής σημασίας για να αποτραπεί η καταστροφική συνέχεια. Τούτο, επισημαίνεται τόσο στην έκθεση του ΓΕΕΘΑ για τη Μάχη της Κρήτης³,  αλλά και από τον  ίδιο τον διοικητή των αλεξιπτωτιστών Γερμανό πτέραρχο Στούντεντ, ο οποίος στα απομνημονεύματά του ‘’Kurt Student: Erinnerungen’’ διατυπώνει την ανησυχία που τον κατείχε, ότι αν εκδηλωνόταν  αντεπίθεση στο Μάλεμε τη νύκτα της 20ης προς την 21ην, ίσως το καταπονημένο Σύνταγμα αλεξιπτωτιστών, πιθανόν  να είχε εξουδετερωθεί και η όλη επιχείρηση να αποτύχει.  

Γιατί όμως δεν πραγματοποιήθηκε αυτή η αυτονόητη στρατιωτικά και κρίσιμη νυκτερινή αντεπίθεση;

Οι συμμαχικές δυνάμεις δεν είχαν αντικειμενικά τη δυνατότητα να διεξάγουν από μόνες τους νυχτερινές επιχειρήσεις. Δικαιολογημένο, γιατί μόλις είχαν φτάσει στο άγνωστο έδαφος της Κρήτης, καταπονημένες και με πολλές ελλείψεις. Η αδυναμία, επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι δεν πραγματοποίησαν -παρ’ ότι θεωρητικά σχεδίαζαν- καμία ουσιαστική νυχτερινή αντεπίθεση, ενώ πολύ περιορισμένα εκτέλεσαν στην υπόλοιπη Κρήτη π.χ. μόνον πρώτες βραδινές ώρες στο Ηράκλειο και όχι μόνοι τους.

Κρίσιμο ερώτημα: Υπήρχαν άραγε  στην Κρήτη διαθέσιμοί ικανοί μαχητές για να εκτελέσουν αυτή την κρίσιμη νυκτερινή επιχείρηση;  Απάντηση, ναι υπήρχαν.  Ήταν οι ψυχωμένοι και εμπειροπόλεμοι, από τους βαλκανικούς πολέμους και τη μικρασιατική εκστρατεία Κρητικοί Β΄ σειράς εφεδρείας 40-50 ετών περίπου που ήταν παρόντες στο νησί. Όμως για τους λόγους που προαναφέρθηκαν η ελληνική ηγεσία  τους άφησε έξω από τις οργανωμένες συμμαχικές στρατιωτικές  μονάδες  άμυνας.

Ήταν οι μόνοι μαχητές, εξ όλων, στο νησί που εκτός του εμπειροπόλεμου,  γνώριζαν άριστα το πεδίο της μάχης -ημέρα και νύχτα-  πλεονέκτημα το οποίο δεν  είχαν τα συμμαχικά στρατεύματα, αλλά και ακόμη χειρότερα οι Γερμανοί, που μόλις είχαν προσγειωθεί και  βρισκόταν σχεδόν στα ‘’τυφλά’’.

Η απουσία από την άμυνα του νησιού μονάδων με τέτοιους μαχητές αποδείχτηκε  καταστροφική. Ιδιαίτερα στο Μάλεμε, μόνο τέτοια μονάδα ήταν ικανή να αντεπιτεθεί τη νύχτα βάσει σχεδίου και σε συντονισμό με τη συμμαχική διοίκηση, να συσφίξει ως λαβίδα και να εξαλείψει τον ισχνό -ακόμη-  γερμανικό θύλακα του Ταυρωνίτη – Αεροδρομίου κλείνοντας  έγκαιρα την ‘’κερκόπορτα’’ εισβολής στην Κρήτη.

Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα

Σύμφωνα με σοβαρές στρατιωτικές αναλύσεις, η Κρήτη δεν μπορούσε να καταληφθεί  αποκλειστικά με αλεξιπτωτιστές, χωρίς να μεταφερθεί όγκος χερσαίων δυνάμεων και βαρέων όπλων σε αεροδρόμιο, πράγμα που οι Γερμανοί πέτυχαν με την κατάληψη του αεροδρόμιου του Μάλεμε.

Ο στρατηγικός στόχος του Τσώρτσιλ να καταστραφεί η 7η γερμανική μεραρχία  αλεξιπτωτιστών επιτεύχθηκε με μεγάλες θυσίες τόσο των συμμάχων όσο και των Κρητικών μαχητών, αλλά δυστυχώς η Κρήτη τελικά καταλήφθηκε.

Το γεγονός, ότι η μάχη που εξολόθρευσε τους αλεξιπτωτιστές κράτησε 4-5 ημέρες νικηφόρα σ΄ όλη την Κρήτη (πλην περιοχής αεροδρομίου Μάλεμε), οδηγεί στη διαπίστωση ότι το αδύνατο σημείο της άμυνας του νησιού δεν ήταν τα -πράγματι- περιορισμένα όπλα και πυρομαχικά στις μονάδες των συμμάχων όσο και στα χέρια των ανοργάνωτων μαχητών πολιτών.  

Η κρίσιμη έλλειψη στην άμυνα του νησιού, ήταν η απουσία συγκροτημένων μονάδων με έφεδρους εμπειροπόλεμους Κρητικούς του νησιού, που θα ήταν οι μόνες ικανές  να εκτελέσουν κρίσιμα αναγκαίες νυκτερινές επιχειρήσεις, όπως αυτή του αεροδρομίου του Μάλεμε.

Η ευθύνη γι’ αυτήν την καταστροφική έλλειψη βαρύνει αποκλειστικά τα ανάκτορα και την κυβέρνηση των μεταξικών υπουργών.

Οι ηρωικοί αυτοί μαχητές  αμύνθηκαν τελικά του πατρίου εδάφους ως σκόρπιοι και ανοργάνωτοι πολίτες ελεύθεροι σκοπευτές, βορά στη συνέχεια των εγκληματικών αντιποίνων των Γερμανών κατακτητών.

Η μεγάλη προσφορά αίματος της Κρήτης στο συνολικό αντιναζιστικό αγώνα των συμμάχων του Β’ΠΠ, ήταν η αχρήστευση της κρίσιμης γερμανικής μεραρχίας αλεξιπτωτιστών αλλά και ο μετέπειτα αντιστασιακός αγώνας των Κρητικών.

Πέρα και ανεξάρτητα από τα παραπάνω, όλοι οι μαχητές της Κρήτης: στρατιωτικοί, ευέλπιδες και αγωνιστές πολίτες άνδρες και γυναίκες αλλά και οι χιλιάδες σύμμαχοι που θυσιάστηκαν στον αγώνα, είναι παρόντες σε κάθε εκδήλωση τιμής και μνήμης, που εμείς οφείλουμε και εκείνοι δικαιούνται.

*   Ο Στέφανος  Ανδριάνης είναι

Αντισ/γος ε.α , Πολιτ. Μηχανικός

Προσωπική ιστοσελίδα: www.aksiokratia.gr

Σημειώσεις:

1. https://geetha.mil.gr › 2019/11 › maxi-kritis-1941, Παρ.13ζ,
2. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης, σελ. 78, Whiston Churchill  προς C.I.G.S. 7 Νοε 1940    
3. .https://geetha.mil.gr › 2019/11 › maxi-kritis-1941, Παρ. 14

Άλλες Κύριες Πηγές

Antony Beevor,                                                     ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Ιωσήφ Μιχ. Παπαγιαννάκης                                 Μάχη της Κρήτης:   έπος και τραγωδία

Ηλίας Α. Φιλιππίδης  Κρήτη 1941 :                      Η παράδοσή της από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ

Σπύρος Λιναρδάτος                                             Ο Πόλεμος 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης

Στρατιωτική Ιστορία  ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ             Μάχη της Κρήτης