Τις παραχωρήσεις στην Ελλάδα στο κείμενο της συμφωνίας στο Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου συγκριτικά με το απορριφθέν, από την ελληνική πλευρά, προσχέδιο της 16ης Φεβρουαρίου, εξετάζει σε κείμενο του ο οικονομικός αναλυτής και αρθρογράφος της γερμανικής εφημερίδας Handelsblatt, Norbert Häring
Στις 16 Φεβρουαρίου οι συζητήσεις στο Eurogroup απέτυχαν, αφού η Ελλάδα απέρριψε το προσχέδιο κοινής δήλωσης, για να της δοθεί στη συνέχεια διορία ώστε να ζητήσει επέκταση του υπάρχοντος προγράμματος πριν από τις 20 Φεβρουαρίου. Η Ελλάδα έστειλε το αίτημα και το Eurogroup συνεδρίασε εκ νέου στις 20 Φεβρουαρίου, συμφωνώντας σε μια κοινή δήλωση για τη χώρα. Είναι πολύ διδακτικό να δούμε τι άλλαξε μεταξύ της απορριφθείσας δήλωσης και αυτής που τελικά συμφωνήθηκε.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Το Eurogroup σημειώνει, στο πλαίσιο της υπάρχουσας διευθέτησης, το αίτημα των ελληνικών αρχών για την παράταση της Κύριας Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης (Master Financial Assistance Facility Agreement, MFFA), η οποία θεμελιώνεται σε ένα σύνολο δεσμεύσεων”.
Νόημα: Η Ελλάδα ζητάει επέκταση της οικονομικής στήριξης, η οποία χρειάζεται προκειμένου να μπορέσει να αποπληρώσει ομόλογα που λήγουν και πιστωτικές συμβάσεις. Το Eurogroup χρησιμοποιεί τον όρο “υπάρχουσα διευθέτηση”, έναν ασαφή όρο, αποφεύγοντας τον όρο “πρόγραμμα”, αφήνοντας όμως να εννοηθεί ότι -με κάποιο τρόπο- ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων είναι συνδεδεμένο με αυτήν την εν εξελίξει οικονομική στήριξη.
Αλλαγές: Στην απορριφθείσα δήλωση η Ελλάδα θα ζητούσε 6μηνη “τεχνική παράταση” του υπάρχοντος προγράμματος. Στη συμφωνημένη δήλωση, οι έξι μήνες αντικαθιστώνται από το “έως και τέσσερις μήνες”.
Τώρα πια δεν είναι μια “τεχνική” επέκταση του “προγράμματος”, αλλά μια επέκταση της χρηματοδοτικής διευθέτησης με ασαφείς προϋποθέσεις. Ο όρος “τεχνική” είθισται να χρησιμοποιείται σε επίπεδο εργασίας. Οπότε, (σ.μ. η απόρριψή του σημαίνει ότι) το ζήτημα έχει ανέβει σε ένα επίπεδο όπου πράγματα μπορούν να αποφασίζονται και να αλλάζουν, αντί απλά να εκτελούνται.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Ο σκοπός της παράτασης αυτής είναι η επιτυχής ολοκλήρωση της αξιολόγησης στη βάση των όρων της τρέχουσας διευθέτησης, με την καλύτερη δυνατή χρήση της δεδομένης ευελιξίας, η οποία θα εξετασθεί από κοινού με τις ελληνικές αρχές και τους θεσμούς. Αυτή η παράταση θα γεφυρώσει το χρόνο που θα απαιτηθεί για τις συζητήσεις για μια ενδεχόμενη διάδοχη διευθέτηση ανάμεσα στο Eurogroup, τους θεσμούς και την Ελλάδα”.
Νόημα: Ούτε το (σ.μ. προηγούμενο) πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων ούτε η αξιολόγησή του ολοκληρώθηκαν έγκαιρα, το οποίο θα σήμαινε, μεταξύ άλλων πραγμάτων, ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα σταματούσε τη χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών μετά τη λήξη του μη αξιολογημένου προγράμματος. Η “παράταση” αποτρέπει τέτοιες συνέπειες.
Αλλαγές: Δεν υπάρχει πια αναφορά σε “επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος”, ούτε στη λέξη “πρόγραμμα” εντός του κειμένου. Αντί αυτού, η επιτυχής ολοκλήρωση “στη βάση των όρων της τρέχουσας διευθέτησης” είναι η νέα προϋπόθεση. Αυτό επιτρέπει στην ελληνική κυβέρνηση να λέει ότι το παλιό πρόγραμμα δεν μπορούσε να είναι πετυχημένο. Επιτρέπει επίσης αλλαγές στο πρόγραμμα, αφού “οι όροι της τρέχουσας διευθέτησης” είναι εσκεμμένα πιο ασαφής.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Οι ελληνικές αρχές θα παρουσιάσουν έναν πρώτο κατάλογο μεταρρυθμιστικών μέτρων, επί τη βάσει της τρέχουσας διευθέτησης, ως το τέλος της Δευτέρας 23ης Φεβρουαρίου (2015). Οι θεσμοί θα εκφέρουν μια πρώτη άποψη για το εάν αυτή είναι επαρκώς περιεκτική ώστε να αποτελέσει ένα έγκυρο σημείο εκκίνησης για την επιτυχή ολοκλήρωση της αξιολόγησης. Ο κατάλογος αυτός θα διευκρινιστεί περαιτέρω και κατόπιν θα συμφωνηθεί με τους θεσμούς ως τα τέλη του Απριλίου”.
Νόημα: Τα μέτρα που είχαν συμφωνηθεί με την τρόικα και υπήρχαν ήδη στο πρόγραμμα δεν είναι πια θέσφατα. Η Αθήνα μπορεί να ετοιμάσει δική της λίστα, παίρνοντας την “τρέχουσα διευθέτηση” μόνο ως βάση. Η “διευθέτηση” δεν ισοδυναμεί με “πρόγραμμα”, αφού είναι πιο ασαφής όρος. Έτσι, η νέα ελληνική κυβέρνηση γίνεται αποδεκτή ως διαπραγματευτικός εταίρος, και όχι ως παθητικός εκτελεστής όλων των μέτρων που είχε συμφωνήσει η προηγούμενη κυβέρνηση. Είναι αποδεκτό ότι, αν αυτή η λίστα μέτρων (σ.μ. της νέας κυβέρνησης) θεωρηθεί επαρκής από τους “θεσμούς” μπορεί να είναι η βάση για την απαραίτητη επιτυχή ολοκλήρωση της αξιολόγησης. Ο όρος “θεσμοί”, αντί του όρου “τρόικα” σημαίνει -σύμφωνα με τις εξηγήσεις του Γ. Βαρουφάκη για το γιατί απέρριψε τον όρο “τρόικα”- ότι η ελληνική κυβέρνηση θα θέσει τις προτάσεις της και θα αξιολογηθεί κατευθείαν από τους θεσμούς (ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ) και όχι από την ομάδα απεσταλμένων που ονομαζόταν τρόικα. Το πρόγραμμα δεν χρειάζεται πια να ολοκληρωθεί, παρά μόνο η αξιολόγηση. Είναι η Αθήνα που προσδιορίζει περαιτέρω τη λίστα μέτρων, αφού αυτή εκτιμηθεί από τους θεσμούς και οι θεσμοί θα τη δεχθούν ή όχι στα τέλη Απριλίου, κάνοντας ξεκάθαρο ότι οι θεσμοί δεν συντάσσουν λίστα μέτρων.
Αλλαγές: Η απορριφθείσα δήλωση χρησιμοποιούσε εκτενώς τον “όρο” πρόγραμμα και επέτρεπε στην ελληνική κυβέρνηση να σχεδιάσει και να βάλει προτεραιότητες μόνο σχετικά με την εκτέλεση αυτού του προγράμματος, στο βαθμό που η “ενσωματωμένη ευελιξία” (σ.μ. του προγράμματος) επέτρεπε.
Έτσι, δεν υπήρχε καμία αναφορά του καταλόγου των μεταρρυθμιστικών μέτρων στο απορριφθέν σχέδιο, αφού μόνο τα προαποφασισμένα μέτρα προορίζονταν να εφαρμοστούν.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Μόνον η έγκριση της ολοκλήρωσης της αξιολόγησης της παραταθείσας διευθέτησης από τους θεσμούς θα επιτρέψει με τη σειρά του την οποιαδήποτε εκταμίευση της εναπομείνασας δόσης από το τρέχον πρόγραμμα του ΕΤΧΣ και τη μεταφορά των κερδών του 2014 από το πρόγραμμα SMP. Αμφότερες υπόκεινται στην έγκριση του Eurogroup”.
Νόημα: Το Eurogroup θα αποφασίσει, αλλά μόνο αφού οι “θεσμοί” έχουν δώσει, ή όχι, την έγκρισή τους.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Ενόψει της αξιολόγησης από τους θεσμούς, το Eurogroup συμφωνεί ότι τα κεφάλαια, τα οποία είναι ως τώρα διαθέσιμα στο ΤΧΣ, θα πρέπει να διακρατηθούν από τον ΕΤΧΣ, άνευ δικαιώματος τρίτων, για τη διάρκεια της παράτασης της MFFA. Τα κεφάλαια θα συνεχίσουν να είναι διαθέσιμα κατά τη διάρκεια της παράτασης της MFFA και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για τα κόστη ανακεφαλαιοποίησης και εκκαθάρισης τραπεζών. Θα μπορούν να εκταμιευθούν κατόπιν αιτήματος με απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού.”
Νόημα: Η Ελλάδα, όπως είχε ζητήσει, μπορεί να χρησιμοποιήσει τα εναπομείναντα κεφάλαια για να ενισχύσει τις τράπεζές της, αν χρειαστεί, αλλά η ΕΚΤ θα πρέπει να το θεωρήσει απαραίτητο, το οποίο δεν προβλέπεται να είναι μεγάλο εμπόδιο.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Υπό αυτό το φως καλωσορίζουμε τη δέσμευση των ελληνικών αρχών να συνεργαστούν στενά με τους ευρωπαϊκούς και τους διεθνείς θεσμούς και εταίρους. Σε αυτό το πλαίσιο, υπενθυμίζουμε την ανεξαρτησία της ΕΚΤ. Συμφωνήσαμε επίσης ότι το ΔΝΤ θα συνεχίσει να διαδραματίζει τον δικό του ρόλο”.
Νόημα: Το προφανές.
Αλλαγές: Στη συμφωνημένη δήλωση προστίθεται η αναφορά στην ανεξαρτησία της ΕΚΤ. Είναι αδιευκρίνιστο γιατί έχει προστεθεί αυτή η αναφορά στο συγκεκριμένο σημείο του κειμένου.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Οι ελληνικές αρχές εξέφρασαν τη σθεναρή δέσμευσή τους σε μια ευρύτερη και βαθύτερη διαδικασία εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα αποσκοπεί στη διαρκή βελτίωση των προοπτικών ανάπτυξης και απασχόλησης, τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα και της προαγωγής της κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι αρχές δεσμεύονται στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που έπρεπε να είχαν εφαρμοστεί εδώ και πολύ καιρό για την καταπολέμηση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημοσίου τομέα. Σε αυτό το πλαίσιο οι ελληνικές αρχές ανέλαβαν την ευθύνη να χρησιμοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τη συνεχιζόμενη παροχή τεχνικής βοήθειας”.
Νόημα: Το προφανές.
Αλλαγές: Έχει προστεθεί η “προαγωγή της κοινωνικής δικαιοσύνης”. Η “αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα” έχει αντικαταστήσει την “αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης”.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου
“Οι ελληνικές αρχές επαναλαμβάνουν την αδιαμφισβήτητη δέσμευσή τους να τιμήσουν τις οικονομικές υποχρεώσεις τους προς όλους τους πιστωτές τους πλήρως και εγκαίρως”.
Νόημα: Η Ελλάδα δεν θα ζητήσει κούρεμα χρέους. Όμως αυτές οι “οικονομικές υποχρεώσεις” μπορεί να αλλάξουν σύμφωνα με τη δήλωση του Eurogroup του Νοεμβρίου του 2012.
Αλλαγές: Το “πλήρως και εγκαίρως” έχει προστεθεί, κάνοντας τη δέσμευση ισχυρότερη.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Οι ελληνικές αρχές δεσμεύθηκαν επίσης να εγγυηθούν τα απαραίτητα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα ή τα έσοδα χρηματοδότησης που απαιτούνται για να εγγυηθούν τη βιωσιμότητα του χρέους, όπως όριζε το ανακοινωθέν του Eurogroup του Νοεμβρίου του 2012. Οι θεσμοί, σε ό,τι αφορά τον στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα το 2015, θα λάβουν υπ’ όψιν τους τις οικονομικές συνθήκες του 2015”.
Νόημα: Η κυβέρνηση θα διασφαλίσει ότι το πλεόνασμα των εσόδων έναντι των δαπανών, αφήνοντας απ’ έξω την εξυπηρέτηση του χρέους, θα είναι αρκετά υψηλό ώστε να επιτευχθεί η πτώση της αναλογίας του χρέους ως προς το ΑΕΠ, όπως είχε προβλεφθεί στη δήλωση του Νοεμβρίου του 2012. Αυτό ακούγεται σκληρό. Όμως, η δήλωση του 2012 υπόσχεται στην Αθήνα περαιτέρω παραχωρήσεις, όπως χαμηλότερα επιτόκια ή επιμηκύνσεις στην αποπληρωμή του χρέους, αν πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα, που το πέτυχε.
Ο Γ. Βαρουφάκης υποστηρίζει ότι τέτοιες παραχωρήσεις πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν, όταν υπολογίζεται το απαιτούμενο πρωτογενές πλεόνασμα για τη βιωσιμότητα του χρέους. Οι αλλαγές σε σχέση με την απορριφθείσα δήλωση υποδηλώνουν ότι το Eurogroup συμμερίζεται αυτή τη θέση, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Η τελευταία πρόταση κάνει ξεκάθαρο ότι η στόχευση για πρωτογενή πλεονάσματα είναι θεμιτή και θα πρέπει να επιχειρείται μόνο στο βαθμό που δεν γίνεται αυτοκαταστροφική, διαλύοντας την οικονομία και αυξάνοντας ως συνέπεια την αναλογία χρέους ως προς το ΑΕΠ, αντί να τη μειώνει.
Αλλαγές: Η απορριφθείσα δήλωση έλεγε “και τη χρηματοδότηση”, η τωρινή λέει “ή τα έσοδα χρηματοδότησης”, μια σημαντική αλλαγή. Το “ή” σημαίνει ότι αν επιτευχθούν έσοδα που δεν βελτιώνουν το πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά βελτιώνουν τη βιωσιμότητα του χρέους, π.χ. χαμηλότερα επιτόκια, αυτό θα είναι αρκετό. Είναι αδιευκρίνιστο σε αυτό το σημείο τι σημαίνει η αλλαγή από “χρηματοδότηση” σε “έσοδα χρηματοδότησης”, αλλά πιθανώς κάτι σημαίνει.
Η πιο σημαντική αλλαγή σε όλο το κείμενο: Η πρόσθεση ότι “οι θεσμοί, σε ό,τι αφορά το στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα το 2015, θα λάβουν υπ’ όψιν τους τις οικονομικές συνθήκες του 2015”. Η εκτεταμένη, αυτοκαταστροφική λιτότητα είναι εκτός. Μόνο ο στόχος για το 2015 αναφέρεται, αφού οτιδήποτε περαιτέρω θα πρέπει να είναι κομμάτι μιας νέας διευθέτησης, αντικείμενο μελλοντικής διαπραγμάτευσης.
Το κομμάτι που απορρίφθηκε: “Επιπλέον, οποιαδήποτε νέα μέτρα θα πρέπει να χρηματοδοτούνται και να μη θέτουν σε κίνδυνο τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα”. Πιθανώς η φράση κρίθηκε αχρείαστη, αφού, όπως αναφέρεται προηγουμένως, οι θεσμοί θα πρέπει να δώσουν την έγκρισή τους στα μέτρα που θα προτείνει η Αθήνα.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Με δεδομένες αυτές τις δεσμεύσεις, καλωσορίζουμε το ότι σε έναν αριθμό πεδίων, οι ελληνικές πολιτικές προτεραιότητες μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση και την καλύτερη εφαρμογή της τρέχουσας διευθέτησης. Οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται να απόσχουν από την ακύρωση μέτρων και από μονομερείς αλλαγές των πολιτικών και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα επηρέαζαν αρνητικά τους δημοσιονομικούς στόχους, την ανάκαμψη της οικονομίας ή τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, όπως αυτά αξιολογούνται από τους θεσμούς”.
Νόημα: Το Eurogroup παραδέχεται ότι η Αθήνα έχει ένα δίκιο όταν υποστηρίζει ότι κάποια μέτρα των προγραμμάτων ήταν αντιπαραγωγικά και ότι σημαντικά μέτρα δεν είχαν συμπεριληφθεί.
Αλλαγές: Οι μονομερείς ενέργειες ήταν απαγορευμένες στην απορριφθείσα δήλωση. Τώρα (σ.μ. στη συμφωνημένη δήλωση), ακύρωση μέτρων και “μονομερείς αλλαγές των πολιτικών και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων” επιτρέπονται, αν δεν επηρεάζουν αρνητικά τους δημοσιονομικούς στόχους, την ανάκαμψη της οικονομίας ή τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Αυτό είναι ένα τεράστιο κέρδος πολιτικής αρμοδιότητας (σ.μ. policy authority) της Αθήνας. Στο ίδιο πνεύμα, η φράση: “θα συνεργαστούν σε στενή συνεννόηση με τους ευρωπαίους και διεθνείς εταίρους, ειδικά στους τομείς της φορολογικής πολιτικής, των ιδιωτικοποιήσεων, και των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, στο χρηματοπιστωτικό τομέα και στο συνταξιοδοτικό” απορρίφθηκε από το κείμενο συμφωνίας, αφήνοντας στην κυβέρνηση το δικαίωμα να αποφασίσει μόνη της γι’ αυτά τα καυτά ζητήματα, εφόσον τηρούνται οι προαναφερθέντες όροι.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Βάσει του αιτήματος, των δεσμεύσεων των ελληνικών αρχών, των γνωμοδοτήσεων των θεσμών και τη σημερινή συμφωνία, θα ξεκινήσουμε τις εθνικές διαδικασίες με σκοπό να καταλήξουμε σε μια οριστική απόφαση για την παράταση της τρέχουσας Κύριας Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης του ΕΤΧΣ για έως και τέσσερις μήνες από το διοικητικό συμβούλιο του ΕΤΧΣ. Επίσης καλούμε τους θεσμούς και τις ελληνικές αρχές να ξαναρχίσουν αμέσως το έργο τους που θα επιτρέψει την επιτυχή ολοκλήρωση της αξιολόγησης”.
Νόημα: Τα κοινοβούλια της Φινλανδίας, της Γερμανίας και κάποιων ακόμα χωρών θα κληθούν να ψηφίσουν επί της συμφωνίας.
Από τη δήλωση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου:
“Παραμένουμε δεσμευμένοι στη χορήγηση επαρκούς στήριξης στην Ελλάδα ωσότου ανακτήσει πλήρη πρόσβαση στις αγορές, εφόσον τηρήσει τις δεσμεύσεις εντός του συμφωνημένου πλαισίου”.
Νόημα: Χωρίς έγκριση, δεν δίνονται χρήματα.
Συνοπτική αποτίμηση:
Άξιζε την ταλαιπωρία η απόρριψη από την Ελλάδα του κειμένου της 16ης Φεβρουαρίου, απλά για να δεχθεί τη νέα δήλωση τέσσερις ημέρες μετά; Για την Αθήνα ασφαλώς άξιζε! Πήρε την υπόσχεση ότι θα πάψει να της ζητείται αυτοκαταστροφική, εκτεταμένη λιτότητα, αλλά και τη διαβεβαίωση ότι θα μπορεί να σχεδιάζει τις δικές της οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές, αρκεί αυτές να μην επιδρούν αρνητικά στα συμφέροντα των εταίρων της. Αυτά αντί του απλώς να εκτελεί και να διατηρεί μέτρα που είχε συμφωνήσει η προηγούμενη κυβέρνηση και απέρριψαν κατηγορηματικά οι πολίτες. Αυτές είναι τεράστιες βελτιώσεις για την Αθήνα (σ.μ. στο κείμενο της συμφωνίας), χωρίς σημαντικές παραχωρήσεις από μέρους της σε σχέση με το απορριφθέν προσχέδιο της 16ης Φεβρουαρίου.