Η πρόσφατη δήλωση του Μπενιαμίν Νετανιάχου ότι αισθάνεται «πολύ δεμένος» με το όραμα ενός Μεγάλου Ισραήλ, σε συνδυασμό με την αυτοπαρουσίασή του ως ανθρώπου με «ιστορική και πνευματική αποστολή», προκαλεί εύλογες συγκρίσεις.

Αν και η εξίσωση με τη ναζιστική ιδέα της Μεγάλης Γερμανίας δεν είναι ταυτόσημη, οι δομικές ομοιότητες είναι αρκετές ώστε να προβληματίσουν — τόσο πολιτικά όσο και ιστορικά.

Η Μεγάλη Γερμανία του ναζιστικού καθεστώτος σήμαινε την ένωση όλων των εθνοτικά Γερμανών και την εδαφική επέκταση σε γειτονικές χώρες, με το πρόσχημα μιας ιστορικής μοίρας.

Αντίστοιχα, η ρητορική του Νετανιάχου για το Μεγάλο Ισραήλ φαίνεται να βασίζεται σε μια βιβλική και ιστορική αφήγηση, η οποία σε ορισμένες ερμηνείες περιλαμβάνει εδάφη πέραν των σημερινών αναγνωρισμένων συνόρων.

Ιστορική και μυθική νομιμοποίηση

Οι ναζί αντλούσαν την ιδεολογική τους δύναμη από την επίκληση μιας «καθαρής» γερμανικής κληρονομιάς και μιας ιδανικής προγονικής ιστορίας για την διασφάλιση της κυριαρχίας της “Άριας Φυλής”.

Ο Νετανιάχου επικαλείται τη βιβλική «Γη της Επαγγελίας» και τη διαχρονική επιθυμία των Εβραίων να επιστρέψουν σε αυτήν, παρουσιάζοντας το όραμά του ως συνέχεια ενός ιστορικού και πνευματικού προορισμού του “περιούσιου λαού”.

Ο ηγέτης ως φορέας ιστορικής αποστολής

Ο Χίτλερ έβλεπε τον εαυτό του ως το πρόσωπο που θα υλοποιούσε το πεπρωμένο της Großdeutschland.

Ο Νετανιάχου παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον ηγέτη που φέρει την ευθύνη να κάνει πραγματικότητα τη Βιβλική Γη της Επαγγελίας, συνδέοντας την αποστολή του με γενιές παρελθόντων και μελλοντικών Ισραηλινών.

Διεθνές Δίκαιο και πολιτικές συγκρούσεις

Η ναζιστική Γερμανία απέρριψε ανοιχτά τις διεθνείς συμφωνίες μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το Ισραήλ, αν και μέλος του ΟΗΕ, έχει κατ’ επανάληψη αγνοήσει ή αμφισβητήσει αποφάσεις του Οργανισμού για το παλαιστινιακό ζήτημα. Ένα όραμα για «Μεγάλο Ισραήλ» που περιλαμβάνει εδαφική επέκταση θα έμπαινε σε ευθεία σύγκρουση με το διεθνές δίκαιο και τις ειρηνευτικές συμφωνίες.

Θρησκευτική έναντι εθνοφυλετικής θεμελίωσης

Η ναζιστική ιδεολογία στηριζόταν σε θεωρίες φυλετικής καθαρότητας.

Η αφήγηση του Νετανιάχου αντλεί από τη βιβλική διαθήκη, τον “περιούσιο λαό” και τη συνέχεια της εβραϊκής ιστορικής παρουσίας, στοιχείο που διαφοροποιεί την ιδεολογική αφετηρία, χωρίς όμως να αναιρεί τις συνέπειες που μπορεί να έχει μια πολιτική βασισμένη σε απόλυτες ιστορικές διεκδικήσεις.

Ο κίνδυνος των ιστορικών “μεγάλων” οραμάτων

Η άμεση ταύτιση των δύο περιπτώσεων θα ήταν υπεραπλούστευση. Ωστόσο, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι όταν ένας ηγέτης επικαλείται μια ανώτερη αποστολή και ένα μεγαλόπνοο όραμα για το έθνος, οι πολιτικές που ακολουθούν συχνά περιλαμβάνουν εδαφικές επεκτάσεις, εκτοπισμούς πληθυσμών και ανατροπή υπαρχόντων συνόρων.

Στην περίπτωση του Μεγάλου Ισραήλ, η επίκληση της βιβλικής κληρονομιάς μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο πολιτικής νομιμοποίησης, αλλά και ως καταλύτης νέων συγκρούσεων.

Η ιστορία μας διδάσκει ότι τα οράματα «Μεγάλων» εθνικών σχεδίων ενέχουν υψηλό ρίσκο για την ειρήνη και τη σταθερότητα. Οι αναλογίες με το παρελθόν δεν πρέπει να αγνοούνται.