Της Κάλιας Πετσαλάκη
Οι πρώτες μελέτες για το έργο του Φράγματος Αποσελέμη στον Νομό Ηρακλείου ξεκίνησαν το 1972, σε μια περιοχή που τα προβλήματα λειψυδρίας αναζητούσαν λύση δίχως αναβολές. Χρειάστηκαν 43 ολόκληρα χρόνια και 230 εκατομμύρια ευρώ, προκειμένου το μεγαλόπνοο έργο να ολοκληρωθεί και να τροφοδοτήσει με νερό το Ηράκλειο και τον Άγιο Νικόλαο.
Όταν στις 15 Σεπτεμβρίου του 2015 το φράγμα άρχισε να τροφοδοτεί με νερό κάποιες από τις περιοχές του Δήμου Χερσονήσου, πολλοί χαρακτήρισαν την ημέρα ιστορική, και όχι άδικα.
Το Φράγμα της Κρήτης, που αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα έργα της χώρας και το μεγαλύτερο στο νησί, χρειάστηκε εκτός των άλλων να περάσει από τις «Συμπληγάδες» για να ολοκληρωθεί.
Μια διαδρομή που διήρκησε περισσότερα από 40 χρόνια και έκρυβε αντιδράσεις, δικαστικές διαφορές, σκάνδαλα με τις απαλλοτριώσεις και κυρίως οργή από αρκετούς κατοίκους της περιοχής που αναγκάστηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους, τα οποία με το γέμισμα του ταμιευτήρα του φράγματος, βρέθηκαν κάτω από το νερό.
Το ίδιο και μεγάλο μέρος των περιουσιών. Περισσότερα από 60 χιλιάδες ελαιόδεντρα της περίφημης Λαγκάδας, με ελιές δεκαετιών ή και εκατονταετιών, τα οποία «θυσιάστηκαν» στον βωμό της ανάπτυξης, για την υλοποίηση ενός έργου που έλαβε χαρακτηριστικά «γίγαντα» σε μια περιοχή όπως η Κρήτη, που πολλοί εξηγούν ότι μικρότερης κλίμακας φράγματα θα είχαν καλύτερη απόδοση.
Στοίχισε περίπου τα διπλάσια χρήματα από αυτά που είχαν αρχικά υπολογιστεί, αλλά με την έναρξη λειτουργίας του εδώ και μερικούς μήνες, υδροδοτώντας περιοχές του Ηρακλείου και του Αγίου Νικολάου, έχει δημιουργήσει ικανοποίηση και αισιοδοξία σε σχέση με την επίλυση των σημαντικών προβλημάτων λειψυδρίας, με την ποιότητα του νερού από τους ειδικούς να χαρακτηρίζεται εξαιρετική.
Κι όλα αυτά δίχως να λείπουν μέχρι σήμερα οι ανησυχίες ως προς την αποτελεσματικότητα του έργου, αλλά και τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων που περιλαμβάνει και την αντιστοιχία κόστους και οφέλους, αφού ήδη τα πρώτα παράπονα για το κόστος του νερού που φτάνει στις δύο μεγάλες πόλεις της ανατολικής Κρήτης, έχουν αρχίσει να διατυπώνονται.
Η ταυτότητα του έργου
Το έργο αποτελείται από το φράγμα ύψους 55 μέτρων, με ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 27 εκατομμυρίων κυβικών νερού, τα έργα ενίσχυσης ταμιευτήρα Αποσελέμη από το Οροπέδιο Λασιθίου, την εγκατάσταση επεξεργασίας νερού δυναμικότητας 110 χιλιάδων κυβικών ανά ημέρα, τον αγωγό μεταφοράς νερού από το φράγμα στο Ηράκλειο με αγωγό και σήραγγες και τον αγωγό μεταφοράς νερού από το διυλιστήριο στον Αγιο Νικόλαο με αγωγό και σήραγγα.
Στοίχισε περίπου τα διπλάσια χρήματα από αυτά που είχαν αρχικά υπολογιστεί, αλλά με την έναρξη λειτουργίας του εδώ και μερικούς μήνες, υδροδοτώντας περιοχές του Ηρακλείου και του Αγίου Νικολάου, έχει δημιουργήσει ικανοποίηση και αισιοδοξία
Η μέση ετήσια απολήψιμη ποσότητα για ύδρευση είναι 17 εκατομμύρια κυβικά. Μέχρι σήμερα, ακόμη δεν έχουν ολοκληρωθεί τα συνοδευτικά έργα που αφορούν στο Οροπέδιο Λασιθίου και σχετίζονται με την σφράγιση του χώνου, αλλά και εκείνα που απαιτούνται για να φτάνουν στο φράγμα στο σύνολό τους τα νερά από το Οροπέδιο Λασιθίου.
Έσβησε το Σφεντύλι
Οι εικόνες από το φράγμα Αποσελέμη κόβουν την ανάσα. Το έργο, που αποτέλεσε την πιο ακριβή επένδυση πάνω στην Κρήτη, με επίκεντρο τον οικισμό Σφεντύλι, που σαν μια άλλη Ατλαντίδα άρχισε να βυθίζεται στο νερό και συνιστά ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο του νησιού τον τελευταίο χρόνο.
Όσο η στάθμη του νερού στον ταμιευτήρα του φράγματος ανέβαινε, τόσο ο οικισμός εξαφανιζόταν. «Κομμάτια ζωής που χάθηκαν μέσα στο νερό» λένε οι κάτοικοι του οικισμού, που μέχρι και σήμερα αναρωτιούνται αν η δημιουργία του φράγματος το οποίο «έλυσε» το πρόβλημα του νερού, ήταν τελικά η καταλληλότερη επιλογή σε μια περιοχή με αγροτική οικονομία που αποψιλώθηκε για να δημιουργηθεί το μεγαλύτερο φράγμα της Κρήτης και ένα από τα μεγαλύτερα της χώρας.
Οι κάτοικοι του οικισμού Σφεντύλι έμειναν εκεί μέχρι το τέλος. Μέχρι να δουν τα σπίτια τους να βυθίζονται στα νερά. Ανάμεσά τους ηλικιωμένοι άνθρωποι που έζησαν μια ολόκληρη ζωή στον οικισμό, ο οποίος πλέον έχει εξαφανιστεί.
Το έργο, που αποτέλεσε την πιο ακριβή επένδυση πάνω στην Κρήτη, με επίκεντρο τον οικισμό Σφεντύλι, που σαν μια άλλη Ατλαντίδα άρχισε να βυθίζεται στο νερό και συνιστά ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο του νησιού τον τελευταίο χρόνο.
Τελευταία από το χωριό, τον Μάρτιο του 2015, απομακρύνθηκαν τα ιερά της εκκλησίας του Αγίου Θεόδωρου. Οι λιγοστοί κάτοικοι και ο ιερέας του οικισμού, με τις εικόνες στα χέρια και δάκρυα στα μάτια, αποχαιρέτισαν τις ζωές τους και τις αναμνήσεις τους, που πλέον, όπως είπαν, καμία εικόνα δεν θα μπορεί να τις ανασύρει από τις μνήμες τους.
Με την ολοκλήρωση των βασικών έργων του φράγματος και την έναρξη λειτουργίας του, ο περιφερειάρχης Κρήτης, Σταύρος Αρναουτάκης, εξέφρασε την ικανοποίηση του για την εξέλιξη, σημειώνοντας ότι πολλοί ήταν οι εκλεγμένοι αλλά και τοπικοί φορείς που έδωσαν μάχη για δεκαετίες προκειμένου να εξασφαλισθούν τα απαιτούμενα κονδύλια για ένα έργο πνοής, όπως αυτό της υδροδότησης του Ηρακλείου από το φράγμα Αποσελέμη. «Χωρίς τη συμβολή των χρημάτων από την Ευρώπη, δεν θα γινόταν το έργο, αλλά και χωρίς την προσπάθεια και πίεση των φορέων, βουλευτών, παραγόντων και δημάρχων δεν θα εξασφαλίζονταν οι απαραίτητοι εθνικοί πόροι» σημείωσε.
Η πολλή λιακάδα δημιουργεί έρημο
Το ίδιο και ο δήμαρχος Ηρακλείου, Βασίλης Λαμπρινός, που διευκρίνισε ότι η υδροδότηση του Ηρακλείου από τον Αποσελέμη, μαζί με την αξιοποίηση και άλλων δυνατοτήτων που έχει ο δήμος Ηρακλείου, θα λύσουν το μεγάλο πρόβλημα λειψυδρίας που ταλανίζει εδώ και αιώνες την πόλη.
Το φράγμα Αποσελέμη εδώ και μήνες έχει γίνει πόλος έλξης για ντόπιους και επισκέπτες, ενισχύοντας την άποψη φορέων της περιοχής ότι επιβάλλεται άμεσα να εκπονηθεί ένα τοπικό χωροταξικό για την ανάπτυξη της Λαγκάδας, της περιοχής που βρίσκεται το Φράγμα.
«Μόνο με ένα τοπικό χωροταξικό θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για ισόρροπη ανάπτυξη της περιοχής. Μιλάμε για ανάπτυξη που θα μπορεί να περιλαμβάνει από αναψυκτήρια μέχρι και μονάδες αγροτουρισμού» σημειώνει ο Επικεφαλής της Μείζονος Αντιπολίτευσης του Δήμου Χερσονήσου, κ. Γιάννης Σέγκος.
Δίχως νερό οι καλλιέργειες
Ένα από τα παράδοξα, πάντως, είναι και το γεγονός ότι μια ανάσα από το φράγμα, στο χωριό Ποταμιές, ειδικά τους μήνες του καλοκαιριού, οι καλλιέργειες «διψούν» και το πρόβλημα με την έλλειψη νερού προκαλεί νέο κύκλο αντιδράσεων.
«Με τις τσιμεντένιες βάσεις που έχουν γίνει, δεν επιτρέπεται η δίοδος του νερού κατάντη του φράγματος. Από την άλλη, επειδή ακόμη δεν έχει υπερχειλίσει το φράγμα, δεν έχει ενεργοποιηθεί ο υπερχειλιστής για να δίνει νερό. Αποτέλεσμα είναι, σε σημεία ακριβώς δίπλα στο φράγμα με τα εκατομμύρια κυβικά νερού, οι καλλιέργειες να κινδυνεύουν με ξηρασία, κυρίως το καλοκαίρι» επισήμανε ο κ. Σέγκο,ς που ζήτησε να δοθεί λύση στο πρόβλημα».
Ενστάσεις για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Από εκείνους που διατύπωναν, και μάλιστα δυναμικά, την ανησυχία τους για την ορθότητα της επιλογής του έργου ήταν ο πρώην δήμαρχος Χερσονήσου, κ. Σπύρος Δανέλης, που σήμερα είναι βουλευτής Ηρακλείου με το Ποτάμι.
«Είχαμε σημαντικές ανησυχίες και ενστάσεις για το κατά πόσο ένα τέτοιο έργο, με ένα τέτοιο μέγεθος, σε μια περιοχή όπως αυτή, ήταν η κατάλληλη λύση για το σοβαρό πρόβλημα της έλλειψη νερού. Ενστάσεις που σχετίζονταν τόσο με την περιβαλλοντική επιβάρυνση, αλλά και την κοινωνική και οικονομική ζωή των κατοίκων της περιοχής. Ο ορθολογισμός επέβαλε άλλες επιλογές, όπως για παράδειγμα την αξιοποίηση των νερών του Αλμυρού, που δίνουν ετησίως 200 εκατομμύρια κυβικά, τα οποία καταλήγουν στη θάλασσα. Το έργο προχώρησε όμως, και ακόμη και μέχρι σήμερα κανείς δεν μπορεί να μιλήσει με σιγουριά για τη σχέση κόστους –οφέλους, πολύ δε περισσότερο για την απόδοση που θα μπορεί ή όχι να καλύψει το γεγονός ότι από τον αρχικό προϋπολογισμό των 70 εκατομμυρίων ευρώ, εκτινάχθηκε στα 220 εκατομμύρια και χωρίς να έχει ολοκληρωθεί πλήρως. Όλα αυτά δίχως να ξεχνάμε ότι η μέγιστη απόδοσή του σε απολήψιμες ποσότητες δεν πρόκειται να ξεπεράσει τα 17 εκατομμύρια κυβικά νερού ετησίως, όταν η αρχική εκτίμηση έκανε λόγο για 27 εκατομμύρια κυβικά».