Καθώς η δημόσια συζήτηση για τη μετανάστευση στην Ελλάδα και την Ευρώπη αποκτά όλο και πιο έντονο χαρακτήρα, ένας όρος επανέρχεται με ολοένα αυξανόμενη ένταση στον δημόσιο λόγο: «εισβολή».

Πρόκειται για μια λέξη με ισχυρό ιδεολογικό φορτίο και συγκεκριμένο ιστορικό περιεχόμενο, η οποία, όταν χρησιμοποιείται για να περιγράψει μεταναστευτικά ή προσφυγικά ρεύματα, αλλοιώνει πλήρως τη φύση του φαινομένου και δηλητηριάζει την κοινωνική αντίληψη.

Τι σημαίνει πραγματικά ο όρος «εισβολή»

Σύμφωνα με τη διεθνή νομική και λεξικογραφική ορολογία, εισβολή είναι η βίαιη και επιθετική είσοδος σε έναν ξένο τόπο, συνήθως με στρατιωτικά μέσα και με σκοπό την κατάληψη, υποταγή ή καταστροφή.

Η έννοια αυτή συνδέεται με πράξεις οργανωμένης βίας, στρατηγικής πρόθεσης και γεωπολιτικού σχεδίου. Όπως η εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων στην Πολωνία το 1939 ή πιο πρόσφατα, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022.

Καμία από αυτές τις προϋποθέσεις δεν πληροίται στην περίπτωση ανθρώπων που εγκαταλείπουν πολέμους, φτώχεια ή πολιτική καταπίεση, και αναζητούν καταφύγιο ή ευκαιρίες σε άλλες χώρες.

Πώς και γιατί χρησιμοποιεί η ακροδεξιά τον όρο

Ο χαρακτηρισμός των μεταναστών και προσφύγων ως «εισβολείς» αποτελεί πυρήνα της ρητορικής ακροδεξιών κομμάτων και κινημάτων σε όλη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα, αυτή η γλώσσα υιοθετείται όλο και πιο συχνά σε δηλώσεις πολιτικών, σε αφίσες κινητοποιήσεων και σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στόχος δεν είναι η περιγραφή της πραγματικότητας, αλλά η δημιουργία ενός αφηγήματος απειλής. Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται όχι ως θύματα, αλλά ως στρατιώτες σε ένα αόρατο σχέδιο αντικατάστασης πληθυσμού. Η κοινωνία καλείται να αντιδράσει «αμυντικά», να αποκλείσει, να απελάσει, να ποινικοποιήσει την ίδια την ανάγκη για σωτηρία.

Αυτή η γλώσσα νομιμοποιεί πολιτικές αποτροπής και βίας στα σύνορα (pushbacks, κράτηση, καταστολή), διευκολύνει τη στοχοποίηση ανθρωπιστικών οργανώσεων και υπερασπιστών δικαιωμάτων, διαμορφώνει ένα πολεμικό πλαίσιο σκέψης, όπου «εμείς» πολιορκούμαστε από «άλλους» που μας απειλούν.

Μπορούν οι μετανάστες να θεωρηθούν «εισβολείς»;

Όχι, βάσει του διεθνούς δικαίου και του πραγματικού περιεχομένου του όρου.

Οι πρόσφυγες και μετανάστες:

• Δεν φέρουν όπλα.

• Δεν έχουν στρατηγικό σχέδιο κατάληψης εδαφών.

• Δεν ενεργούν στο πλαίσιο στρατιωτικής ή οργανωμένης βίας.

• Αναζητούν ασφάλεια, εργασία ή καλύτερες συνθήκες ζωής.

Ακόμη και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, όσο πιεστικές κι αν είναι για μια κοινωνία, δεν συνιστούν εισβολή. Ο ΟΗΕ, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες και όλα τα διεθνή νομικά κείμενα κάνουν αυστηρή διάκριση μεταξύ μετανάστευσης και στρατιωτικής επιθετικότητας.

Γιατί είναι επικίνδυνη αυτή η ρητορική;

Η χρήση της λέξης «εισβολή» για ανθρώπους που μεταναστεύουν υποδαυλίζει ρατσιστικό και ξενοφοβικό μίσος, ανοίγει τον δρόμο για εγκλήματα μίσους και βία, δημιουργεί ψευδείς εντυπώσεις περί απειλής, που δεν στηρίζονται σε δεδομένα, υπονομεύει τον διάλογο και τις λύσεις για βιώσιμη μεταναστευτική πολιτική.

Ο χαρακτηρισμός των μεταναστών ως «εισβολέων» είναι πολιτικά φορτισμένος και νομικά ανακριβής. Δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα αλλά χρησιμοποιείται για να καλλιεργήσει φόβο, εθνικιστική κινητοποίηση και να επιβάλει αυταρχικές πολιτικές. Η κοινωνία οφείλει να αναγνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στη νόμιμη ανησυχία για τη διαχείριση των ροών και στην προπαγάνδα που στοχοποιεί ανθρώπινες ζωές.