Το 2009, όταν η κρίση στην Ελλάδα ακόμα δεν είχε φουντώσει, μία ομάδα πρωτοβουλιών πολιτών στα Χανιά στα πλαίσια ενός κινήματος που διαμορφωνόταν σε σχέση με την ελεύθερη κατασκήνωση αποφάσισε να εκδώσει έναν Οδηγό «Ελεύθερης και Υπεύθυνης Κατασκήνωσης» που και σήμερα, 10 χρόνια μετά (αλλά ακόμα βαθιά μέσα στην κρίση) παραμένει πολύ χρήσιμος και θα πρέπει κάθε κατασκηνωτής που παίρνει σοβαρά τον εαυτό του να έχει διαβάσει και να τηρεί.
Με αφορμή και με τα γεγονότα στη Γαύδο όπου ιδιώτης “καβάτζωσε” τις καβάτζες και μετά τις νοίκιαζε σε πελάτες του, αλλά και παρόμοιες τακτικές που έχουν παρατηρηθεί σε Σούγια αλλά και Κεδρόδασος με ανθρώπους που είτε για εμπορικούς λόγους είτε επειδή θέλουν να διατηρούν χώρο ανεξαρτήτως αν βρίσκονται εκεί αφήνουν μόνιμα σκηνές σε σημεία, διαβάστε τον «Οδηγό» που δημιούργησαν η Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων, το Κοινωνικό Στέκι – Στέκι Μεταναστών, οι Ποδηλάτρεις, οι ∆ηµιουργικές Γέφυρες, η Terra Verde – Οµάδα για το Εναλλακτικό και Αλληλέγγυο Εµπόριο, η Επιτροπή Ενάντια στο Ξεπούληµα των Αγίων Αποστόλων, η Πρωτοβουλία Χανιωτών για το Στρατόπεδο Μαρκοπούλου που πέραν των συμβουλών καλής κατασκήνωσης, καταρρίπτει μύθους ενώ δίνει και νομικές συμβουλές.
Διαβάστε τι αναφέρει, πριν ξεκινήσετε για τις διακοπές σας:
Έτοιµος για διακοπές; Η ελεύθερη κατασκήνωση είναι σίγουρα ο καλύτερος τρόπος να ξεκουραστείς και να έρθεις σε επαφή µε τη φύση. Όµως η σχετική νοµοθεσία και οι µύθοι γύρω από αυτό, όπως και η έλλειψη πληροφόρησης περιπλέκουν λίγο την κατάσταση.
Πριν ξεκινήσεις ρίξε µια µατιά σε αυτόν τον οδηγό ειδικά αν είναι η πρώτη φορά πουξεκινάς να κατασκηνώσεις ελεύθερα. Ακόµα καλύτερα, πάρεαυτόν τον οδηγό µαζί σου.
Θα σε βοηθήσει σε πρακτικά και νοµικά θέµατα ώστε να απολαµβάνεις τη φύση ελεύθερα καιυπεύθυνα. Η ελεύθερη κατασκήνωση είναι δικαίωµά σου!
Οι µύθοι της ελεύθερης κατασκήνωσης
Μύθος 1. Η ελεύθερη κατασκήνωση βλάπτει το περιβάλλον.
Ο πολίτης που σέβεται τη φύση και ξέρει πώς να την διαχειρίζεται δεν µετατρέπεται ξαφνικά σε µικρό περιβαλλοντικό εγκληµατία όταν πηγαίνει για κάµπινγκ. Αυτό που βλάπτει το περιβάλλον, είναι η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης και παιδείας.
Μακριά από τη φύση και εγκλωβισµένοι µέσα σε πόλεις και κτίρια, είναι δύσκολο να την αποκτήσουµε. Γνωρίζοντας και απολαµβάνοντας τον φυσικό πλούτοµιας περιοχής αποκτούµε και κίνητρο να τον προστατέψουµε.
Μύθος 2. Όσοι κάνουν κάµπινγκ είναι περιθωριακοί.
Ελεύθερη κατασκήνωση κάνει οποιοσδήποτε θέλει να περάσει ποιοτικό χρόνο µε την παρέα του ή µε την οικογένειά του,απολαµβάνοντας τη φύση και απλοποιώντας τις ανάγκες του.
Το ίδιο ισχύει και για πολλές οικογένειες που βρίσκουν την ευκαιρία να βάλουντις σωστές βάσεις για τη σχέση που θα αποκτήσουν τα παιδιά τους µε τη φύση.
Η προσπάθεια περιθωριοποίησης αυτών που προτιµούν να κοιτούν µε την παρέα τους τα αστέρια αντί µόνοι τους µια οθόνη, είναι τουλάχιστον παράλογη.
Μύθος 3. Η ελεύθερη κατασκήνωση είναι κακός τουρισµός
Γελιέται όποιος νοµίζει ότι αν διωχτούν οι κατασκηνωτές θα πάνε σε δωµάτια και ξενοδοχεία, αφού αυτό που αναζητούν είναι ένα τελείως διαφορετικό είδος διακοπών.
Ο ελεύθερος κατασκηνωτής που διώχνεται δεν θα πάει στο ενοικιαζόµενο δωµάτιο ή στο ξενοδοχείο,αλλά σε άλλο µέρος.
Μύθος 4. Το ελεύθερο κάµπινγκ είναι ταλαιπωρία.
Όχι αν είσαι οργανωµένος.
Καλές πρακτικές για υπεύθυνο ελεύθερο κάµπινγκ
Ποιο είναι το ιδανικό µέρος για να κατασκηνώσω;
Μπορείς να πάρεις καλές πληροφορίες από φίλους και από οδηγούς για διαδροµές µε µηχανές ή για πεζοπορία, ακόµα και από το Google earth.
Τα κριτήριά σου για να αποφασίσεις είναι η πρόσβαση, αν υπάρχει κοντά νερό, σκιά, και αν η περιοχή είναι πολυσύχναστη τηνσυγκεκριµένη περίοδο.
Τι να πάρω µαζί µου;
Πρώτα από όλα σκηνή.
Οι φτηνές και κακής ποιότητας σκηνές µπορεί να σπάσουν µε τον πρώτο δυνατό αέρα. Οι λίγο πιο ακριβές και καλύτερης ποιότητας µπορούν να αντέξουν για πολλά χρόνια αν συντηρούνται σωστά και ξεπλένονται από το αλάτι.
Ο αριθµός των ατόµων που αναγράφεται είναι συνήθως µεγαλύτερος από την πραγµατικότητα.Θα σου χρειαστεί σίγουρα σκοινί για να στερεώσεις τη σκηνή σου, για να δηµιουργήσεις σκιά, για να δέσεις το φουσκωτό σου στρώµασε µια πέτρα.
∆εν πρέπει να ξεχάσεις φακό και µπαταρίες, λάµπα,sleeping bag και υπόστρωµα. Προαιρετικά ένα µικρό σκουπάκι και φαρασάκι διευκολύνουν να αποµακρύνεις την άµµο από τη σκηνή.
Μαζί θα χρειαστείς φυτικά αντικουνουπικά, στικ για τα τσιµπήµατα, υγρά µαντηλάκια, άνετα ρούχα και πιο ζεστά για το βραδάκι, καπέλο, παρεό για όλες τις χρήσεις.
Αν δεν πάρεις µαζί ψυγειάκι, θα χρειαστείς οπωσδήποτε νερό και θερµός για να το κρατήσεις δροσερό, ξηρά τροφή, και µόνο ότι µπορείς να συντηρήσεις.
Γκαζάκι και ένα βολικό µαγειρικό σκεύος είναι απαραίτητα αν θες να µαγειρέψεις, και ένα κοφτερό µαχαίρι ή ένας σουγιάς είναι πάντα απαραίτητα.
Ένας χάρτης της περιοχής θα σε βοηθήσει να προσανατολιστείς, ένα βιβλίο ή κάποιο µουσικό όργανο είναι καλή παρέα. Μην ξεχάσεις να πάρεις µαζί σου σακούλες για τα σκουπίδια σου!
Πού να στήσω;
Το στήσιµο σκηνής παίρνει το χρόνο του, οπότε φρόντισε να φτάσεις στο χώρο της κατασκήνωσης όσο ακόµα έχει φως. ∆ιάλεξε ένα σηµείο όπου να µην ενοχλείς τους κατασκηνωτές που έχουν έρθει πριν από σένα, και µείνε περίπου στα 15 µέτρα από τη θάλασσα για να µην εµποδίζεις την πρόσβαση, αλλά και από λίµνες και ποτάµια που εκτός από εµάς προσελκύουν και έντοµα.
Ρώτα από πού ανατέλλει ο ήλιος,ώστε να επιλέξεις ένα σηµείο που να έχει σκιά το πρωί.
Το έδαφος χρειάζεται να είναι στεγνό και ίσιο και πριν να στήσεις φρόντισε να αποµακρύνεις πέτρες ή οτιδήποτε άλλο µπορεί να σε ενοχλήσει όταν ξαπλώσεις.
Μην ξεχάσεις να στερεώσεις τη σκηνή καλά µε τα πασαλάκια, δένοντάς την ή και τοποθετώντας πέτρες στις εσωτερικές γωνίες, γιατί στην Ελλάδα το καλοκαίρι ο ξαφνικός δυνατός αέρας δεν είναι σπάνιος.
Πώς συνυπάρχω αρµονικά µε τους άλλους κατασκηνωτές και µε την ίδια τη φύση;
Απέναντι στον οργανωµένο περιορισµό του ζωτικού µας χώρου και στην περιθωριοποίηση του φυσικού τρόπου ζωής, είναι σηµαντικό για τους κατασκηνωτές να µάθουµε τουλάχιστον να συνυπάρχουµε ακολουθώντας κάποιους κοινούς κανόνες και συνήθειες:
Παρκάρουµε τα αυτοκίνητα πιο πέρα, µακριά από την παραλία και τους αµµόλοφους και δεν εµποδίζουµε την πρόσβαση στην παραλία.
Χρησιµοποιούµε σακούλες για τα απορρίµµατα, συµπεριλαµβανοµένων των χαρτιών υγείας που ξεθάβονται από ζώα, και δεν τις παρατάµε δίπλα σε παραγεµισµένους κάδους. Ανείναι δυνατόν ανακυκλώνουµε.
Εκτός από τα δικά µας σκουπίδια, µαζεύουµε και τα υπόλοιπα που βρίσκουµε. Η βλάβη που προκαλούν δεν εξαρτάται από το αν τα πετάξαµε εµείς ή άλλοι. Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε γάντια µιας χρήσης ή µια σακούλα φορεµένη στο χέρι µας για νακάνουµε τη διαδικασία λιγότερο δυσάρεστη.
Καθορίζουµε πού είναι η «τουαλέτα» και σκάβουµε λάκκους τουλάχιστον 15 εκ. κάθε φορά. Αποφέυγουµε τη χρήση έστω και βιοδιασπώµενων σαµπουάν και σαπουνιών γιατί έτσι ρυπαίνουµετη θάλασσα, τη λίµνη, ή το ποτάµι.
Προστατευόµαστε από τον ήλιο µε παχιά σκιά, ή µε ελαφριά και άνετα ρούχα. Αν χρειαστούµε αντηλιακό, ας είναι φυτικό.
Σεβόµαστε τη βλάστηση, και την πανίδα της περιοχής και ενηµερωνόµαστε σχετικά. Για παράδειγµα σε περιοχές όπουφωλιάζει η καρέττα καρέττα, η φωτιά µπορεί να αποπροσανατολίσει χελώνες και χελωνάκια.
Στήνουµε τη σκηνή αρκετά µέτρα µακριά από το κύµα ώστε να µην εµποδίζουµε τους υπόλοιπους κατασκηνωτές αλλά κυρίως να µην ενοχλούµε καβούρια, χελώνες, πουλιά.
Τα έντοµα είναι κάτοικοι της περιοχής, εµείς είµαστε οιεπισκέπτες. Τα αποφεύγουµε µε φυσικά εντοµοαπωθητικά, καιµε το να κρατάµε κλειστή τη σήτα της σκηνής όλη µέρα.
Φέρνουµε µαζί ή κατασκευάζουµε αυτοσχέδια τασάκια για τις γόπες µας.
Αφήνουµε την παραλία όπως τη βρήκαµε, και αν γίνεται,καλύτερη.
Διαχέουμε τη γνώση. Επικοινωνούμε με τους υπόλοιπους κατασκηνωτές της περιοχής, τους ενημερώνουμε για τις αρχές της υπεύθυνης κατασκήνωσης διότι κατανοούμε ότι δεν γνωρίζουν από πριν πως να διαμένουν υπεύθυνα στη φύση, μοιραζόμαστε και δημιουργούμε στο μέτρο του επιθυμητού συνθήκες συλλογικής διαβίωσης, ανταλλάσσουμε απόψεις για το πως μπορούμε να διαφυλάξουμε την περιοχή και να προασπίσουμε συλλογικά και ατομικά το δικαίωμά μας για ελεύθερη διαβίωση σε αυτή. Σε περίπτωση καταστολής, ενωνόμαστε, εκφράζουμε συλλογική αλληλεγγύη, και απαντάμε στις προκλήσεις όλοι μαζί.
Και ο Νόµος;
Κι ενώ κάνεις φιλήσυχα τις διακοπές του, ξαφνικά εµφανίζονταιένοπλοι αστυνοµικοί και σου ανακοινώνουν ότι είσαι παράνοµος. Πώςκατάφερες να παρανοµήσεις ενώ δεν έχεις πειράξει κανέναν;
Ο νόµος392 του 1976 (αρ.10, παρ. 2, ΦΕΚ 89Α) προβλέπει ότι «απαγορεύεται ηεγκατάσταση σκηνών ή η στάθµευση τροχόσπιτων σε αρχαιολογικούς χώρους, αιγιαλούς, παρυφές δηµόσιων δασών, δάση και εν γένεικοινόχρηστους χώρους».
Η νοµιµοποίηση του παραλόγου συνεχίζεταιµε τον 2160/1993 που προσθέτει στους απαγορευµένους χώρους τιςπαραλίες και απαγορεύει στους ιδιώτες και τους καταστηµατάρχες ναφιλοξενήσουν στον δικό τους χώρο πάνω από ένα τροχόσπιτο.
Για τους παραβάτες-κατασκηνωτές προβλέπεται η διαδικασία του αυτόφωρου,φυλάκιση µέχρι τρεις µήνες και χρηµατική ποινή 150 ευρώ(N.2741/1999). Στο µεταξύ, οι διακοπές σου µαζί µε τη φιλόξενη φήµητου τόπου έχουν πάει περίπατο.
Στο επόμενο τμήμα θα βρεις ποια είναι τα δικαιώµατά σου µε βάση την Οικουµενική ∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, το Σύνταγµα, αλλά και σύµφωνα µε δικαστικέςαποφάσεις. Με βάση τα παραπάνω ο νόµος για την ελεύθερηκατασκήνωση είναι αντισυνταγµατικός και προσβάλει τα δικαιώµατά σου. Μελέτησέ τις και αν τα πράγµατα φτάσουν ως εκεί δείξε τις στο δικαστήριο. Πολλές φορές ο δικαστής µπορεί να έχει την πρόθεση να σε αθωώσει αρκεί να βρει ένα νοµικόπάτηµα.
Απέναντι στους νόµους που απαγορεύουν το ελεύθερο κάµπινγκ µπορούµε να απαντήσουµε τα εξής:
1.Έχουµε δικαίωµα να χρησιµοποιούµε τους κοινόχρηστους χώρους
Ο Νόµος 392/76 (Αρ.10/2) και αργότερα ο Ν. 2160/1993 (Αρ.4/12)απαγορεύουν την εγκατάσταση σκηνών σε παραλίες, αιγιαλούς και γενικάκοινόχρηστους χώρους. Βάσει νοµολογίας, ΜΠρΑθ. 10691/1997 και τωνάρθρων 966-968 ΑΚ ως κοινόχρηστα ορίζονται εκείνα τα πράγµατα που δενµπορούν να είναι αντικείµενο συναλλαγής ή να ανήκουν σε κάποιον. Μπορείόµως ο καθένας να τα χρησιµοποιήσει. Το δικαίωµα αυτό χρήσης έχειιδιόρρυθµο χαρακτήρα και απορρέει από την προσωπικότητα του κάθεατόµου.
2.Πώς παρανοµούµε όταν δεν βλάπτουµε κανέναν;
Σύµφωνα µε την Οικουµενική ∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Άρ. 13) καθένας έχει το δικαίωµα να κυκλοφορεί ελεύθερα και να επιλέγει τον τόπο διαµονής του στο εσωτερικό ενός κράτους
Προς την ίδια κατεύθυνση, το ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα (Ν. 2462/1997, Άρ. 12/1) ορίζει ότι οποιοσδήποτεβρίσκεται νόµιµα στο έδαφος ενός Κράτους έχει δικαίωµα ελεύθερης µετακίνησης και ελεύθερης επιλογής κατοικίας στο έδαφος αυτού τουΚράτους και ότι αυτά τα δικαιώµατα δεν υπόκεινται σε περιορισµούς, µε την εξαίρεση όσων περιορισµών προβλέπει ο νόµος και οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, της δηµόσιαςτάξης, της δηµόσιας υγείας, των χρηστών ηθών ή των δικαιωµάτων και τωνελευθεριών των άλλων (Αρ.12/3). Η µη ύπαρξη κάποιου από τουςαναφερόµενους αυτούς λόγους καθιστά παράνοµη την απαγόρευση χρήσηςτων κοινόχρηστων πραγµάτων, η οποία απαγόρευση συνιστά προσβολή τηςπροσωπικότητας.Η προσωπικότητα ορίζεται σαν το σύνολο αξιών του κάθε προσώπουπου έχει σωµατική, ψυχική, πνευµατική και κοινωνική ατοµικότητα. (Αρ.5Σ,57 ΑΚ). Στα απόλυτα προστατευόµενα αγαθά που απαρτίζουν τηνπροσωπικότητα είναι η σωµατική και πνευµατική υγεία όπως και ηελευθερία.
Το ελεύθερο camping συνδέεται άµεσα µε τα αυτά τα δικαιώµατα, αφού οι κάθε είδους διακοπές αποτελούν τρόπο εξασφάλισης σωµατικής και ψυχικής ελευθερίας.
Συνεπώς η ελεύθερη επιλογή της τοποθεσίας αποτελεί ελεύθερη έκφραση των εκάστοτε ατοµικώναναγκών και φυσικά αναφαίρετο δικαίωµα ως συνδεόµενο µε τηνπροσωπικότητα.
3.Έχουµε δικαίωµα να απολαµβάνουµε και να προστατεύουµε τηφύση
Το δικαίωµα χρήσης των κοινόχρηστων πραγµάτων αποτελεί επίσηςέκφανση του συνταγµατικού δικαιώµατος στο περιβάλλον. Το άρθρο 24 τουΣυντάγµατος ορίζει ότι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντοςαποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωµα του καθενός
. Η µεαριθ.106921/1997 απόφαση του Μον. Πρωτοδικείου Αθηνών, συνεχίζονταςτην παράδοση της νοµολογίας, δέχεται ότι η προστασία της χρήσης τωνπεριβαλλοντικών αγαθών που στηρίζεται στον ΑΚ 57, περιλαµβάνει όχι µόνοτο δικαίωµα χρήσεως στην στενή του έννοια αλλά και το δικαίωµα διάσωσης και απόλαυσης των περιβαλλοντικών αγαθών. Προς την ίδια κατεύθυνση γιατην προστασία του δικαιώµατος χρήσης κοινών σε όλους ή κοινόχρηστωνπραγµάτων ως περιβαλλοντικών αγαθών κινείται ένα σύνολο δικαστικώναποφάσεων. Ενδεικτικά: ΜΠρΝαξ 58/1989, ΜΠρΒολ. 1097/1989 ,ΜΠρΝαυπλ. 163/1991, ΜΠρΘεσ. 117/1993, ΜπρΑθ. 14316/1995,ΜΠρΙωαννίνων 471/1996. Η κοινή ωφέλεια των περιβαλλοντικών αγαθώνέχει κοινωνικό χαρακτήρα σύµφωνα και µε τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης(κυρίως µέσω του ΑΚ 281).
4.Ελεύθερη κατασκήνωση δεν σηµαίνει ρύπανση.
Σύµφωνα µε το άρθρο 25 του Συντάγµατος, οι κάθε είδους περιορισµοί που µπορούν να επιβληθούν στα δικαιώµατα πρέπει να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας, να είναι δηλαδή κατάλληλοι,αναγκαίοι και αναλογικοί.
Έτσι και η απαγόρευση της ελεύθερης κατασκήνωσης είναι παράλογη και µη νόµιµη αφού αποτελεί υπέρµετρο περιορισµό του δικαιώµατος της προσωπικότητας στο όνοµα µιας µόνο πιθανότητας πρόκλησης αρνητικών επιπτώσεωνστις κοινωνικές σχέσεις ή στις περιβαλλοντικές συνθήκες. Απαράδεκτος είναι ο απόλυτος αποκλεισµός των συνταγµατικών αυτώνδικαιωµάτων, όπως γίνεται στην περίπτωση της πλήρους απαγόρευσης τηςελεύθερης κατασκήνωσης.
5.Το δικαίωµα για διακοπές είναι ανεξάρτητο από την τσέπη µας.
Η ελεύθερη κατασκήνωση, πέρα από το ότι αποτελεί τρόπο διακοπώνµε όποιες ευεργετικές συνέπειες οι διακοπές επιφέρουν στην σωµατική καιψυχική ισορροπία, αποτελεί και οικονοµική επιλογή. Οι οικονοµικέςδυνατότητες και ο τρόπος διαχείρισης των οικονοµικών µέσων που διαθέτει οκαθένας αποτελούν έκφανση του δικαιώµατος της προσωπικότητάς του.
Ο αποκλεισµός της δυνατότητας της ελεύθερης κατασκήνωσης συνιστά αποκλεισµό για τους µη διαθέτοντες τα οικονοµικά µέσα που απαιτούνται γιαάλλου είδους διακοπές ή ακόµα και οργανωµένες κατασκηνώσεις, αν καιυπάρχει εναλλακτική λύση.
Έτσι στην ουσία παραβιάζεται η αρχή της ισότητας του Συντάγµατος που προβλέπει ισότητα δικαιωµάτων και υποχρεώσεων (Αρ.4/2).Ισότητα σε αυτήν την περίπτωση σηµαίνει να έχουν όλοι δυνατότητααναψυχής και ανάπαυσης αναλογικά πάντα µε τις δυνατότητές τους. Ηαναγόρευση της οικονοµικής άνεσης σε κριτήριο απόλαυσης ή όχι ατοµικώνκαι κοινωνικών δικαιωµάτων αποτελεί διάκριση. Άλλωστε οι οικονοµικέςδυνατότητες συνδέονται άµεσα µε την προσωπικότητα κι έτσι οποιαδήποτεάνιση µεταχείριση της τελευταίας βάσει των εκάστοτε οικονοµικών µέσωναποτελεί σηµαντική προσβολή.
Η παράνοµη προσβολή του δικαιώµατος της προσωπικότητας γεννά αξίωση για άρση της προσβολής και παράλειψης αυτής στο µέλλον, η οποίαµπορεί να είναι και αντικείµενο προσωρινής δικαστικής προστασίας, ότανσυντρέχουν οι προβλεπόµενες για τη λήψη ασφαλιστικών µέτρων προϋποθέσεις.
Για τις νοµικές συµβουλές ευχαριστούµε πολύ τους Κώστα ∆ιάκο, Μπενία Ιωάννακαι ∆ηµήτρη Στασινόπουλο, δικηγόρους