Ποτέ ξανά…
Σημαντικές σελίδες της αντίστασης των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη κατά της Χούντας ξετυλίγει στο συγκλονιστικό αφήγημα του ο γνωστός αγωνιστής δικηγόρος των Χανίων Γιάννης Ντερμανάκης στον Αγώνα της Κρήτης.
Οι ιδιαιτερότητες του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη αποκαλύπτονται μπροστά μας μέσα από την γλαφυρή αφήγηση ενός από τους πρωτεργατους του. Η περιγραφή των συγκλονιστικών γεγονότων που δημοσιοποιείται παραμονές της τραγικής επετείου της 21ης Απριλίου έρχεται να μας βάλει όλους ενώπιων των ευθυνών μας και εν όψει των επικείμενων βουλευτικών εκλογών.
Στη Θεσσαλονίκη υπήρχε ένα ισχυρό αντιδικτατορικό κίνημα στο οποίο πρωτεργάτες ήταν φοιτητές, πολλοί εξ αυτών από την Κρήτη. Φοιτητές οδηγήθηκαν σε στρατοδικεία και από εκεί στην αποβολή δια παντός από τις σχολές τους.
Στη Θεσσαλονίκη είχαμε και την αυτοπυρπόληση έξω από τη Θεολογική σχολή του Κρητικού φοιτητή της οδοντιατρικής Νίκου Ρουκουνάκη.
Όπως αφηγείται ο Γιάννης Ντερμανάκης ο Ρουκουνάκης “αφού φώναξε συνθήματα, το βράδυ της 30ης Απριλίου κατά της χούντας, αυτοπυρπολήθηκε, αφήνοντας στο χώρο σημείωμα, που το εξαφάνισαν. Σημείωμα όμοιο με τον Κερκυραίο Γεωργάκη που αυτοπυρπολήθηκε με τον ίδιο τρόπο στην Νεάπολη Ιταλίας”.
Άγνωστο γεγονός σε πολλούς στην Κρήτη παραμένει και η “βιαιότατη επίθεση” που δέχθηκε ο Εισαγγελέας Θεσσαλονίκης Χριστόφορος Τζανακάκης, γιός του Χανιώτη γενναίου Στρατηγού Τζανακάκη επειδή έσπευσε να προστατεύσει τους δημοκρατικούς φοιτητές που δεχόταν επίθεση από τους χουντικούς.
Ο Γιάννης Ντερμανάκης υπήρξε και κορυφαίο στέλεχος του Συλλόγου Κρητών Φοιτητών ο οποίος έγινε το επίκεντρο για όλους τους Κρήτες αλλά και τους μη Κρήτες φοιτητές. Ως ο πιο ενεργός σύλλογος ανέλαβε την πρωτοβουλία για υπογραφές για να διεξαχθούν ελεύθερες εκλογές στα Πανεπιστήμια, μέσα σε καθεστώς Χούντας!
Το αποτέλεσμα ήταν η σύλληψη και ο εγκλεισμών πολλών σε απομόνωση στα υπόγεια κρατητήρια του κολαστηρίου της οδού Βαλαωρίτου λίγο πριν τα γεγονότα της 22ας Φεβρουαρίου 1973 “από τα σημαντικότερα και μαζικότερα που έγιναν στην διάρκεια της επταετίας”, τότε που δόθηκε η εντολή να σκοτωθεί ο Γιάννης Ντερμανάκης, γεγονότα που έμειναν άγνωστα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό αφού με εντολή του ίδιου του Παπαδόπουλου αλλά και του Παττακού απαγορεύτηκε κάθε δημοσίευση.
Διαβάστε το κείμενο – ιστορικό ντοκουμέντο του Γιάννη Ντερμανάκη για “τα άγνωστα γεγονότα και τις ιδιαιτερότητες του φοιτητικού – αντιδικτατορικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη” *:
Στην Θεσσαλονίκη, το βίαιο παρακράτος, είχε Προϊστορία βαριά.
Είχε αναπτύξει ήδη πολλά χρόνια πριν την 21η Απριλίου 1967, σκληρή και εγκληματική δραστηριότητα. Κορύφωση η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μάιο του 1963. Οι ομάδες αυτές του παρακράτους, κυριάρχησαν στην διάρκεια της επταετίας, σε όλους τους κοινωνικούς χώρους, ιδιαίτερα στον χώρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου.
Η Θεσσαλονίκη ήταν απομονωμένη από κάθε δυνατότητα για δημοσιότητα. Η Αθήνα είχε ειδησεογραφικά πρακτορεία, ανταποκριτές, πρεσβείες. Η απομόνωση της Θεσσαλονίκης ήταν πλήρης, γι’ αυτό σημαντικά και πολλές φορές δραματικά γεγονότα δεν είχαν καμιά δημοσιότητα. Ακόμα και δολοφονίες που διέπραξε αυτό το παρακράτος, όπως του νεαρού αγωνιστή Χαλκίδη, καθώς και πλήθος άλλων πράξεων ακραίας βαρβαρότητας έμειναν στο σκοτάδι.
Το βίαιο αυτό παρακράτος είχε ευθεία διασύνδεση με την διαβόητη ΚΥΠ Βόρειας Ελλάδας. Διοικητής ο σκληρός και παντοδύναμος Καραμπέρης. Είχε επίσης σύνδεση με την φασιστική Εθνική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, που την επάνδρωναν οι βασανιστές:
Σταματόπουλος Δημήτριος,
ΚολοβόςΠαναγιώτης,
Παπαγιαννόπουλος Επαμεινώνδας,
Τετραδάκος Νικόλαος ( που καταδικάστηκε για τη δολοφονία πολιτικού
κρατουμένου),
Μπουζιάνης Βασίλειος,
Δίπλας Τιμολέων,
Αντωνίου Παντελής,
Τσούτας Περικλής και
Βασίλειος Μήτσου γιός του καταδικασθέντος Στρατηγού Μήτσου για την δολοφονία Λαμπράκη.
Αυτό το ασφυκτικό κράτος παρακράτος κυριαρχούσε στην Θεσσαλονίκη. Είχε υπό τον στυγνό έλεγχο του όλες τις κρατικές δομές και λειτουργίες. Είχε πλήρη έλεγχο ιδιαίτερα στην Δικαιοσύνη και στα έκτακτα Στρατοδικεία. Ο Πρόεδρος των Στρατοδικείων, ο ανελέητος Καραπάνος ήταν όργανο δικό τους.
Τα έκτακτα Στρατοδικεία με ποινές βαρβαρότητας και αυθαίρετες και ανόητες διαδικασίες καταδίκασαν πολλούς φοιτητές σε βαρύτατες ποινές.
Κατά σχολή οι φοιτητές που καταδικάστηκαν είναι :
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ:
Τριαντάφυλλος Μηταφίδης ( ισόβια),
Αντώνης Λιάκος ( ισόβια),
Θεοδώρα Κουλμαδά ( 7 χρόνια κάθειρξη),
Νίκος Χλωρός (5,5),
Γεωργία Σαρηγιαννίδου (3,5 χρόνια φυλάκιση).
ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ :
Μιχάλης Σπυριδάκης (16,5 χρόνια κάθειρξη),
Ισμήνη Τσούτσια ( 8,5)
Κωνσταντίνος Τόμτσης ( 8,5),
Γεώργιος Αναστασίου (8)
Γεώργιος Δρανδάκης ( 5 χρ),
Γαφέρης Δελίγκας (3).
ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ:
Χαράλαμπος Ζιώγας ( 8 χρόνια κάθειρξη),
Λάκης (Απόστολος) Προγκίδης ( 6 χρόνια),
Αναστασία Γεωργούλια (4,5 χρ. Φυλάκιση).
Θωμάς Βασιλειάδης (4)
Νίκος Αικατερινάρης (4 χρόνια )
Στέφανος Ιωακειμίδης ( 4 χρόνια εκτόπιση).
ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ:
Τάσος Δαρβέρης (ισόβια),
Στέργιος Κατσαρός ( ισόβια),
Ιωάννης Γρηγοριάδης( 15,5 χρόνια κάθειρξη),
Τσιακμάκης Σωτήρης (10),
Γιάννης Γκιρκούδης (7 χρόνια)
Χρήστος Σιδηρόπουλος (5 χρόνια φυλάκιση).
NOE:
Θεόδωρος Καζέλλης ( 20 χρόνια κάθειρξη)
Ρούσος Βρανάς 18 χρόνια, 5 μήνες και 24 ημέρες, όσο ακριβώς η ηλικία του για
παραδειγματισμό όπως είπε ο πρόεδρος του Στρατοδικείου,
Παναγιώτης Καισίδης (10 χρόνια κάθειρξη ),
Αναστάσιος Τάντσης (5,5),
Μιχάλης Ακριβόπουλος (5),
Θανάσης Κρατερός ( 4 χρ. Φυλάκιση),
Ελευθέριος Καπώνης (2,5) με εκτόπιση,
Θωμάς Οικονόμου 92,5).
Ο δικηγόρος Σπύρος Σακέτας ορκίστηκε στο πτυχίο του προφυλακισμένος για τη συμμετοχή στην αντιστασιακή οργάνωση του ΠΑΜ για την οποία καταδικάστηκε τον Νοέμβρη του 1967 σε φυλάκιση 5 χρόνων.
ΓΕΩΠΟΝΟΝΟΔΑΣΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ:
Ηλίας Οικονόμου ( 18,5 χρόνια κάθειρξη).
ΑΝΩΤΑΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ( ΠΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ)
Νάντης ( Φερδινάνδος),
Χατζηγιάννης ( 20 χρόνια κάθειρξη),
Πολυδ. Βοιτσίδης ( 11,5 χρ.).
ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ «ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ» :
Ιωάννης Λαζαρίδης ( 18 χρόνια κάθειρξη)
Γεώργιος Κισσας (15)
Κων. Παπαδόπουλος (12)
Επαμεινώνδας Όχουνος ( 4,5 χρ. Φυλάκιση)
Ανδρέας Βροχάρης (2,5),
Κων. Γεωργόπουλος ( 2 χρόνια με εκτόπιση.
ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» :
Μανώλης Μητσιάς ( ένα χρόνο),
ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΘΒΕ :
Αντώνης Γούλας ( 18,5 χρ. Κάθειρξη).
Όλοι οι καταδικασθέντες με τον αναγκαστικό νόμο 509/1957 από τα στρατοδικεία φοιτητές αποβάλλονταν δια παντός από τις σχολές τους μετά την κοινοποίηση της καταδίκης και την αποστολή του αστυνομικού τους φακέλου από την ασφάλεια ή το έκτακτο στρατοδικείο στη σχολή και την πρυτανεία του Πανεπιστημίου.
Μια ηρωική και δραματική πράξη, που και αυτή έμεινε στο σκοτάδι από πλευράς δημοσιότητας, ήταν όμως γνωστή σε όλους τους φοιτητές ιδιαίτερα τους Κρήτες, ήταν η αυτοπυρπόληση έξω από την Θεολογική σχολή του φίλου συμπατριώτη μας φοιτητή της οδοντιατρικής Νίκου Ρουκουνάκη, καταγόμενου από Λασίθι. Ο Ρουκουνάκης αφού φώναξε συνθήματα, το βράδυ της 30ης Απριλίου, κατά της χούντας, αυτοπυρπολήθηκε, αφήνοντας στο χώρο σημείωμα, που το εξαφάνισαν. Σημείωμα όμοιο με τον Κερκυραίο Γεωργάκη που αυτοπυρπολήθηκε με τον ίδιο τρόπο στην Νεάπολη Ιταλίας.
Ένα άλλο άγνωστο γεγονός δηλωτικό από πολλές πλευρές είναι η επίθεση η βιαιότατη που δέχθηκε ο Εισαγγελέας Θεσσαλονίκης Χριστόφορος Τζανακάκης, γιός του Χανιώτη γενναίου Στρατηγού Τζανακάκη.
Ο Τζανακάκης έσπευσε, κληθείς από τον πρόεδρο των Στερεοελλαδιτών φοιτητών, να προστατεύσει τους δημοκρατικούς φοιτητές, εναντίον των οποίων ομάδα σκληρών χουντικών βιαιοπραγούσε. Μόλις ο Εισαγγελέας προσήλθε στο χώρο δέχεται βιαιότατη επίθεση με σωματική βία.
Αναγκάστηκε για να προστατευθεί να τραβήξει το περίστροφο του και να πυροβολήσει, τραυματίσας χωρίς να το θέλει ένα από τους παρακρατικούς.
Το περιστατικό απεκρύβει και το βήμα δημοσίευσε μεταγενέστερα παραποιημένη την είδηση.
Επιγραμματικά πρέπει να αναφερθώ στην ίδρυση και σημαντική δράση του Συλλόγου Κρητών φοιτητών. Ο σύλλογος εν τοις πράγμασι άρχισε να υπάρχει άτυπα από τον Μάρτιο του 1970. Άρχισε να δραστηριοποιείται συγκαλυμμένα από τότε μετά από μια συνέλευση. Με τον καιρό έγινε το επίκεντρο για τους Κρήτες αλλά και για τους μη Κρήτες φοιτητές. Ακόμα και όταν ιδρύθηκαν πλήθος συλλόγων, όπως Στερεοελλαδιτών, Ηπειρωτών, Θρακικών, Πελλοπονησίων, Δωδεκανησίων, ο σύλλογος Κρητών ήταν το επίκεντρο όλων των συλλόγων.
Είναι δηλωτικό ότι ο σύλλογος είχε την πρωτοβουλία για το πρώτο εγχείρημα, δύσκολο και από την 21η Απριλίου 1972, για τις υπογραφές για ελεύθερες εκλογές στα Πανεπιστήμια.
Διαβάζω ονόματα με την σειρά, όπως τα καταχώρησε η εφημερίδα Μακεδονία :
Ντερμανάκης Ιωάννης,
Μανουσάκης Γεώργιος,
Αποστολάκης Γεώργιος
Δρυμάκης Μανώλης,
Μετζιδάκης Μιχάλης,
Τζανουδάκη Μαρία,
Παπαδάκης Αντώνης,
Αλεβιζάκης Μανώλης,
Χατζηκοκολάκη Ελένη,
Στρατουδάκης Γεώργιος,
Μαυρακάκης Γιάννης,
Νταγκουνάκης Μανώλης,
Αντωνογιαννάκης Νίκος,
Μαρκάκης Γιάννης,
Μαραγκάκης Γιάννης
Σταθάκης Γιάννης,
Η αντίδραση της Ασφάλειας για τις υπογραφές ήταν η σύλληψη και ο εγκλεισμός πολλών σε απομόνωση στα υπόγεια κρατητήρια του κολαστηρίου της οδού Βαλαωρίτου.
Επιγραμματικά πρέπει να αναφερθώ στα σημαντικά γεγονότα της 22ας Φεβρουαρίου 1973.
Αυτά τα γεγονότα από τα σημαντικότερα και μαζικότερα που έγιναν στην διάρκεια της επταετίας, έμειναν άγνωστα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό. Με εντολή του ίδιου του Παπαδόπουλου αλλά και του Παττακού απαγορεύτηκε κάθε δημοσίευση.
Ο Σπύρος Μαρκεζίνης γράφει στα απομνημονεύματα του «τα γεγονότα στην Θεσσαλονίκη την 22α Φεβρουαρίου 1973, απρόσμενα, δημιούργησαν ανησυχία στην επανάσταση, λόγω της έντασης των γεγονότων και της συμμετοχής χιλιάδων φοιτητών, αντιφρονούντων».
Πράγματι όπως τα γεγονότα περιγράφονται από τον δημοσιογράφο Χρήστο Ζαφείρη, στο βιβλίο του υπήρξε τόλμημα, ιδιαίτερα για τις συνθήκες της Θεσσαλονίκης. Με πρωτοβουλία και Κρητών φοιτητών από καιρό προετοιμάζαμε αυτήν την μαζική συγκέντρωση.
Είχαμε αισιόδοξα εκτιμήσει ότι αν και οι δυσκολίες ήταν μεγάλες, ότι μπορούσαμε να συγκεντρωθούμε διακόσιοι φοιτητές στο χημείο, στην πλατεία. Ορίσαμε την 22α Φεβρουαρίου 1973. Πολλοί δούλεψαν για αυτό το τόλμημα, όμως και αυτό είναι αλήθεια πρωτοστάτησαν πολλοί Κρήτες. Η άλλη πλευρά τα πληροφορείται και οργανώνει δική της συγκέντρωση την αυτή ημέρα και ώρα 3:30. Υπήρξαμε προνοητικοί και ορίσαμε την δική μας συγκέντρωση δύο ώρες ενωρίτερα. Όπως γράφει στο βιβλίο πάλι ο Χρίστος Ζαφέρης μία ώρα πριν γέμισε η πλατεία του χημείου από τρείς χιλιάδες φοιτητές. Καταλαμβάνομε το αμφιθέατρο της φυσικομαθηματικής. Η άλλη πλευρά αιφνιδιάζεται. Είχε παρατάξει εκατοντάδες αστυνομικούς με τα περίστροφα των ανά χείρας καθ’ όλο το μήκος της οδού, είχε παρατάξει τους φοιτητές των στρατιωτικών σχολών, όλες τις παρακρατικές ομάδες οπλισμένες με λοστούς και σιδερόβεργες, την πυροσβεστική Θεσσαλονίκης. Ακόμα είχε παρατάξει ένα λόχο πάνοπλο των ΛΟΚ.
Η στιγμή της σύγκρουσης ερχόταν. Η απροσδόκητη μεγάλη και μαχητική παρουσία χιλιάδων φοιτητών δημιούργησε στην άλλη πλευρά αμηχανία.
Η εντολή για την επίθεση δίδεται από τον Βασίλειο Μήτσου. Τα όπλα τα πολεμικά στρέφονται εναντίον μας. Όμως οι φοιτητές μένουν ακίνητοι, σταθεροί, άφοβοι, ασάλευτοι.
Η σιωπή η απόλυτη και η ψυχωμένη ματιά των φοιτητών τους πάγωσε. Οι φοιτητές δεν φεύγουν δεν φοβούνται. Μέσα στο αμφιθέατρο η απόλυτη σιωπή. Η αστυνομία σβήνει τα φώτα. Σκοτάδι και σιωπή. Τότε όπως γράφει η συμφοιτήτρια Αικατερίνη Μπέζα- Τσουρουπάκη νιώσαμε να σταματάει μέσα στο σκοτάδι και στη σιωπή ο χρόνος. Τότε ακούγεται η φωνή του συμφοιτητή μας, του Γιάννη Ντερμανάκη (εναντίον του οποίου είχαν στρέψει τα όπλα με πρώτο τον βασανιστή Μήτσου που έφερε το περίστροφο στο χέρι), «μην φοβάστε. Οι άνθρωποι του σκότους φέραν το σκοτάδι στο Πανεπιστήμιο και στην Πατρίδα. Με τον αγώνα θα έλθει το φως, θα έλθει η αυγή» . Ήταν όπως γράφει η Αικατερίνα Μπέζα η φωνή της ελευθερίας η φωνή όλης μας της συνείδησης». Αυτή ήταν η σπίθα. Οι επιθέσεις υπήρξαν αιματηρές, δεκάδες πολλές φοιτητών στα Νοσοκομεία. Τραυματίες γεμάτοι αίματα και όμως έμειναν εκεί με τα συνθήματα για ελευθερία, δημοκρατία. Ολόκληρο το κέντρο της Θεσσαλονίκης το δονούσαν οι φωνές των ελεύθερων πια φοιτητών.
Το αίμα έβαφε το χώρο του αμφιθέατρου και το χώρο της πλατείας του χημείου.
Τότε ο αρχιχουντικός Μήτσου ακούγεται να δίδει εντολή σκοτώστε τον τώρα. Χτυπούν με σιδερόβεργες και γκλόπς τον στοχοποιημένο φοιτητή Γιάννη Ντερμανάκη όπως γράφει στο βιβλίο του ο Χρίστος Ζαφείρης, που μέσα στο αμφιθέατρο είχε πρωτοστατήσει όπως γράφει πάλι ο Χρίστος Ζαφείρης τον χτυπούν τόσο που όλοι πίστεψαν ότι πέθανε. Γεμάτος αίματα με κάταγμα στην σπονδυλική στήλη χωρίς αισθήσεις.. όμως ένας θαρραλέος και έξυπνος φοιτητής ο Α. Μανουράς, από τα Ανώγεια, τους είπε πέθανε, πέθανε μην τον κτυπάτε. Αυτός ο σπουδαίος και σήμερα καθηγητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον φυγάδευσε αναίσθητο και έτσι ζει και σήμερα. Στο φάκελο που ένα μέρος δημοσιεύτηκε έχει γράψει η τότε χουντική ασφάλεια… «ο φοιτητής…… την 22 Φεβρουαρίου 1973 υπήρξε Εκ των πρωτοστατησάντων, υπήρξε υποκινητής και εκ των οργανωτών της εξέγερσης…».
Για αυτά τα γεγονότα ο δικτάτορας Παπαδόπουλος την επομένη ημέρα 23 Φεβρουαρίου συγκέντρωσε τους συγκλητικούς όλων των πανεπιστημίων και όπως το μετέδωσε η τότε τηλεόραση, έξαλλος και με οργή είπε : «Απαιτώ όπως ο λοχαγός την ώρα της μάχης θα εξάγει το περίστροφον και με μια βολή εις την κεφαλή θα σπάσει το κεφάλι του αντιπάλου στρατιώτη, το ίδιο να κάνετε και εσείς, να σπάσετε τα κεφάλια των φοιτητών».
Αγαπητοί φίλοι, προσπάθησα να σεβαστώ τον χρόνο, να βάλλω επιγραμματικά τα γεγονότα και τις μνήμες σε τάξη και να δώσω όσο μπορούσα πιστότερα και αυθεντικότερα, την κατάθεση μου αυτή Ενώπιον Σας. Δεν ήταν καθόλου εύκολο. Ήταν η πρώτη φορά, που θέλησα να μιλήσω για τα πικρά χρόνια, που μας σημάδεψαν και προκάλεσαν τόσα δεινά στην πατρίδα μας. Για ένα πράγμα όμως οφείλω να σας βεβαιώσω ότι απευθύνθηκα σήμερα σε σας, με σεβασμό και δέος, γεμάτος φόρτιση από το βάρος συναισθημάτων, που μας πλήγωσαν όλους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΕΡΜΑΝΑΚΗΣ
* Σημειώνουμε ότι η μαρτυρία του Γιάννη Ντερμανάκη δόθηκε και ως ομιλία στο Ίδρυμα της Βουλής το 2019