Του Γιάννη Αγγελάκη
Ήταν 26 Σεπτεμβρίου 2014. Έντεκα χρόνια πριν, στις 26 Σεπτεμβρίου 2014 στα Χανιά, συνάντησα ένα κορίτσι 19 ετών. Τη λένε Ντοά Αλ Ζαμέλ. Θα μπορούσε να είναι ένα συνηθισμένο κορίτσι. Όμως δεν ήταν. Γιατί είχε επιζήσει από κάτι που δεν θα έπρεπε να είχε συμβεί ποτέ.
Η Ντοά ήταν μία από τους μόλις έντεκα ανθρώπους που σώθηκαν από το ναυάγιο ενός σαπιοκάραβου στα ανοιχτά της Μάλτας, το οποίο μετέφερε 500 ψυχές. Οι 490 πνίγηκαν. Τα πτώματά τους ξεβράζονταν στις ιταλικές ακτές — σώματα που ποτέ δεν αναγνωρίστηκε η ιστορία τους, δεν αναζητήθηκε το όνομα τους, δεν απέκτησαν φωνή.
Τέσσερις ημέρες στη θάλασσα, δύο βρέφη στα χέρια
Η Ντοά πέρασε τέσσερις μέρες και τρεις νύχτες στον ωκεανό. Χωρίς τροφή, χωρίς νερό, χωρίς βοήθεια. Κρατούσε στην αγκαλιά της δύο μωρά. Το ένα δεν τα κατάφερε. Το άλλο —ένα κοριτσάκι 17 μηνών— σώθηκε. Η μικρή Νάντια, όπως την αποκάλεσαν, έγινε το πρόσωπο της ελπίδας μέσα στην τραγωδία. Ένα έμβλημα αθωότητας, μια σταγόνα ζωής μέσα σε μια θάλασσα θανάτου.
Η Νάντια χρωστά τη ζωή της στη Ντοά. Και οι ζωές τους, από εκείνο το σημείο και μετά, δέθηκαν για πάντα.
Από τη Νταράα στην Αίγυπτο, κι από εκεί στην κόλαση
Η Ντοά μεγάλωσε στη Συρία. Γεννήθηκε στην Νταράα — την πόλη όπου σπαράχτηκε από τον εμφύλιο πόλεμο. Σε ηλικία 16 ετών, η οικογένειά της αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σπίτι τους λόγω των βομβαρδισμών. Κατέληξαν στην Αίγυπτο. Όμως ούτε εκεί ήταν ασφαλείς. Οι συνθήκες χειροτέρευαν διαρκώς.
Με τη συγκατάθεση της οικογένειάς της και μαζί με τον αρραβωνιαστικό της, αποφάσισε να αναζητήσει μια νέα ζωή στην Ευρώπη. Στόχος: η Σουηδία. Διέξοδος: μέσω Ιταλίας, με ένα σάπιο πλοιάριο.
Το σκάφος βυθίστηκε. Ο αγαπημένος της τής έδωσε ένα παιδικό σωσίβιο. Η Ντοά σώθηκε. Εκείνος πνίγηκε. Η Ντοά και η Μάσα —όπως ήταν το πραγματικό όνομα της μικρής Νάντιας— επιβίωσαν.
Η ηρωίδα που κανείς δεν αναγνώρισε – Η Νάντια συγκίνησε την Ελλάδα. Όμως η Ντοά ξεχάστηκε
Οι περισσότεροι από όσους επέζησαν κατάφεραν, με κάποιον τρόπο, να συνεχίσουν τη ζωή τους. Η Ντοά, όμως, δεν είχε τίποτα και κανέναν. Βρέθηκε στα Χανιά μόνη. Χωρίς χαρτιά. Χωρίς χρήματα. Χωρίς στήριξη. Φιλοξενήθηκε προσωρινά από ανθρώπους που συγκινήθηκαν και προσφέρθηκαν να τη βοηθήσουν.
Το έγκλημα —γιατί περί εγκλήματος πρόκειται— με τους 490 νεκρούς απασχόλησε τα μέσα ενημέρωσης για ελάχιστες ημέρες. Ίσως να μην είχε απασχολήσει καθόλου, αν δεν υπήρχε η ιστορία της μικρής Νάντιας. Και ακόμα και τότε, σε πολλά δημοσιεύματα, δεν γινόταν σαφές ποιο ναυάγιο ήταν αυτό, γιατί η Νάντια βρέθηκε τέσσερις ημέρες στη θάλασσα, ποιοι άλλοι πέθαναν δίπλα της.
Λες και ο θάνατος 490 ανθρώπων μπορούσε να σβηστεί, για να μείνει μόνο ένα μωρό —με ένα «δυτικότροπο» όνομα— που επέζησε.
Προσπαθώντας να καταλάβω τι έζησε
Μετά την πρώτη συνομιλία μας είχα αναρωτηθεί: Αν ήμουν εγώ, εκεί. Μέσα στον ωκεανό, νύχτα, χωρίς φως, μόνο με το φως των αστεριών, δίχως να διαφαίνεται πουθενά στεριά; Πεινασμένος, διψασμένος, χωρίς δύναμη; Κρατώντας δύο μωρά, γνωρίζοντας ότι ο ύπνος σημαίνει θάνατος; Να κολυμπάω, και κάθε τόσο οι παλάμες μου να αγγίζουν νεκρά κορμιά που επιπλέουν δίπλα μου;
Αυτά έζησε η Ντοά.
Ήταν μόλις 19 χρονών.
Εγκλωβισμένη στην Κρήτη, με μια άδεια έξι μηνών
Η Ντοά δεν ήθελε να μείνει στην Ελλάδα. Εγκλωβίστηκε στην Κρήτη. Τη φιλοξένησε ο πρόεδρος του Συλλόγου Αιγυπτίων Χανίων, Ασράφ Καμπάρα. Το ελληνικό κράτος, παρά την τραγωδία και την ηρωική της στάση, της χορήγησε απλώς μια προσωρινή άδεια παραμονής έξι μηνών.
Ήταν η κοινωνία των πολιτών και η δύναμη της δημοσιότητας που κινητοποίησαν φορείς και ανθρώπους. Τελικά, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ανέλαβε την υπόθεση και η Ντοά κατάφερε να φτάσει στη Σουηδία.
Μια γυναίκα, ένα βιβλίο, μια μνήμη που αντιστέκεται
Σήμερα, έντεκα χρόνια μετά, η Ντοά Αλ Ζαμέλ είναι 30 ετών. Πατά γερά στα πόδια της. Το 2017 εκδόθηκε η ιστορία της σε βιβλίο με τίτλο: “A Hope Stronger Than the Sea” — «Μια ελπίδα δυνατότερη από τη θάλασσα». Το βιβλίο το οποίο έγραψε η Melissa Flemming περιγράφει την ιστορία της αλλά και την ιστορία όλων των επιβατών του εγκληματικού ναυαγίου.
Είναι η ιστορία της. Είναι και η ιστορία όσων χάθηκαν και κανείς δεν θυμάται. Είναι ένα ντοκουμέντο, μια πράξη αντίστασης απέναντι στη λήθη. Ένα βλέμμα πίσω σε μια θάλασσα που έγινε τάφος — αλλά και μήτρα ελπίδας.
Τα δικαιώματα του βιβλίου έχουν αγοραστεί από τον Στήβεν Σπίλμπεργκ.
Ακολουθεί η συνέντευξη που μου έδωσε η Ντοά Αλ Ζαμέλ.
«Η Ευρώπη δεν είναι επιλογή για διακοπές· είναι προσπάθεια επιβίωσης»
ΕΡ: Μετά την αναγνώριση για την πράξη σου γενναιότητας, χρειάστηκε να αντέξεις ένα ακόμη μακρύ και δύσκολο ταξίδι για να φύγεις από την Ελλάδα και να φτάσεις στον προορισμό που είχες επιλέξει: τη Σουηδία. Ο δικός σου αγώνας αντικατοπτρίζει αυτόν χιλιάδων άλλων προσφύγων που προσπαθούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους πέρα από την Ελλάδα. Σήμερα, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο για μετανάστες και πρόσφυγες να φτάσουν στην Ευρώπη. Γιατί, κατά τη γνώμη σου, τόσοι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να ρισκάρουν τη ζωή τους για να έρθουν εδώ; Ποια είναι η άποψή σου για τα μέτρα που εφαρμόζουν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ώστε να αποτρέψουν την άφιξη αυτών των ανθρώπων;
Ντοά: Πολλοί άνθρωποι ρισκάρουν τη ζωή τους για να φτάσουν στην Ευρώπη για σύνθετους λόγους —ανθρωπιστικούς, οικονομικούς και λόγους ασφαλείας— που συνδέονται τόσο με τις προσωπικές τους ιστορίες όσο και με τις καταστάσεις στις πατρίδες τους και τον κόσμο γύρω τους. Η Ευρώπη δεν είναι επιλογή για διακοπές· είναι μια προσπάθεια επιβίωσης, μια αναζήτηση ασφάλειας και σταθερότητας. Σε πολλές χώρες δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας, δεν υπάρχει σωστή εκπαίδευση, ούτε καν στοιχειώδεις υπηρεσίες. Για κάποιους, το να ρισκάρουν τη ζωή τους στη θάλασσα είναι προτιμότερο από το να ζουν χωρίς ελπίδα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η απόγνωση είναι ο μεγαλύτερος κινητήρας· όταν η ελπίδα χάνεται στην πατρίδα, το ρίσκο του θανάτου γίνεται μονοπάτι προς την πιθανότητα επιβίωσης.
Οι κυβερνήσεις που κλείνουν τις πόρτες τους στους κατατρεγμένους ξεχνούν ότι η ανθρωπότητα δεν ορίζεται από τα διαβατήρια
ΕΡ.: Τελικά τα κατάφερες και έφτασες στη Σουηδία. Βρήκες εκεί αυτό που έψαχνες; Όπως και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έτσι και στη Σουηδία παρατηρείται σημαντική άνοδος ακροδεξιών πολιτικών κινημάτων που στοχοποιούν συχνά μετανάστες και πρόσφυγες. Γιατί πιστεύεις ότι συμβαίνει αυτό;
Ντοά: Όταν έφτασα στη Σουηδία, ένιωσα ανακούφιση. Επιτέλους ήμουν σε έναν ασφαλή τόπο, μακριά από τον φόβο και τον πόλεμο. Όμως σύντομα κατάλαβα ότι η ασφάλεια δεν σημαίνει απαραίτητα ευτυχία. Μου έλειπε η πατρίδα μου, οι φίλοι μου, όλα όσα είχα αφήσει πίσω. Η καρδιά μου ακόμη ψάχνει ένα αίσθημα του ανήκειν.
Πιστεύω ότι η ρίζα του προβλήματος είναι ο φόβος και η άγνοια. Κάποιοι φοβούνται την αλλαγή και θεωρούν ότι οι μετανάστες απειλούν τον τρόπο ζωής τους, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Όμως η αλήθεια είναι ότι οι μετανάστες αναζητούν απλώς ασφάλεια και αξιοπρέπεια, και ο φόβος δεν πρέπει ποτέ να μετατρέπεται σε μίσος.
Δυστυχώς, τα τελευταία δύο χρόνια δεν νιώθω πια ασφαλής στη Σουηδία. Ο ρατσισμός έχει αυξηθεί ανησυχητικά. Γι’ αυτό και σήμερα λέμε με μία φωνή:
Φτάνει με τον ρατσισμό. Φτάνει με την αδικία. Κανένας δεν είναι ανώτερος από έναν άλλον λόγω του χρώματος, της καταγωγής ή της γλώσσας του. Οι κυβερνήσεις που κλείνουν τις πόρτες τους στους κατατρεγμένους ξεχνούν ότι η ανθρωπότητα δεν ορίζεται από τα διαβατήρια. Είμαστε όλοι άνθρωποι. Και όλοι αξίζουμε σεβασμό, ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Ο φόβος δεν χτίζει το μέλλον — το μέλλον το χτίζει η δικαιοσύνη, η κατανόηση και η αγάπη.
«Η ελπίδα ήταν το μόνο που με κράτησε ζωντανή»
ΕΡ.: Πρόσφατα κυκλοφόρησες το βιβλίο σου με τίτλο “A Hope More Powerful Than the Sea” («Μια ελπίδα δυνατότερη από τη θάλασσα»), το οποίο αφηγείται την προσωπική σου ιστορία και τον αγώνα σου. Τι σημαίνει για σένα αυτή η “ελπίδα”; Τι περιγράφει το βιβλίο σου — και πού μπορούν να το βρουν οι αναγνώστες;
Ντοά: Για μένα, η ελπίδα ήταν το μόνο που με κράτησε ζωντανή όταν όλα έμοιαζαν αδύνατα. Είναι η πίστη ότι μετά από κάθε σκοτάδι έρχεται φως — και μετά από κάθε κύμα, υπάρχει μια ακτή που μας περιμένει.
Το βιβλίο μου, “Hope Stronger Than the Sea”, αφηγείται τη διαδρομή μου ως πρόσφυγας — από τον φόβο και τον πόνο, στη δύναμη και την απόφαση να ζήσω. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που δεν τα παρατά, όσο μεγάλος κι αν είναι ο πόνος.
Οι αναγνώστες μπορούν να το βρουν σε μεγάλα βιβλιοπωλεία ή online σε διεθνείς πλατφόρμες πώλησης βιβλίων. Μπορούν επίσης να επικοινωνήσουν μαζί μου μέσω Instagram: Doaa AlZamel.
Αυτό το βιβλίο είναι ένα μήνυμα για όσους έχουν χάσει την ελπίδα: Μη τα παρατάτε. Η ελπίδα μπορεί να σας σώσει.
Το μήνυμα στους ανθρώπους από την Κρήτη που βοήθησαν
ΕΡ.: Θυμάσαι κάποιους από τους ανθρώπους στην Κρήτη που σε βοήθησαν όσο βρισκόσουν στην Ελλάδα; Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος στον οποίο θα ήθελες να στείλεις ένα μήνυμα μέσω της εφημερίδας μας;
Ντοά: Φυσικά και θυμάμαι πολλούς ανθρώπους από την Κρήτη, που εκείνες τις δύσκολες στιγμές ήταν για μένα σαν οικογένεια. Θυμάμαι ιδιαίτερα μια οικογένεια από την Αίγυπτο, που παρόλο που δεν με ήξεραν, άνοιξαν το σπίτι τους και μου προσέφεραν φαγητό, ζεστασιά και ασφάλεια.
Θα ήθελα να τους στείλω ένα μήνυμα μέσα από την εφημερίδα σας:
«Θείε Άσραφ και θεία Ιμάν, δεν θα ξεχάσω ποτέ την καλοσύνη σας. Ήσασταν μια αχτίδα φωτός στο σκοτάδι της ζωής μου και θα είστε για πάντα μέρος της ιστορίας μου. Σας ευχαριστώ»
Δεν μπορούν όλοι να πληρώσουν. Και το σεβόμαστε.
Αν βρίσκεσαι σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, συνέχισε να μας διαβάζεις δωρεάν. Η ενημέρωση πρέπει να παραμένει προσβάσιμη για όλους.
Αν όμως μπορείς, στήριξέ μας σήμερα. Ορίστε δύο καλοί λόγοι για να το κάνεις:
- Η στήριξή σου ενισχύει άμεσα την ποιότητα και την ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας μας.
- Κοστίζει λιγότερο από έναν καφέ και η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από 1 λεπτό.
Επίλεξε σήμερα να γίνεις συνδρομητής ή δωρητής.
Σας ευχαριστούμε θερμά.
