του Σταύρο Φωτάκη *
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, ο κρητικός λαός αντιστάθηκε με κάθε τρόπο και μέσο για την ανάκτηση της ελευθερίας του. Για το λόγο αυτό δημιουργηθήκανε πολλές αντιστασιακές οργανώσεις σε όλη την Κρήτη, με κοινό όραμα την αντίσταση κατά του καταχτητή και την απελευθέρωση. Το συντονισμό της δράσης αυτών των οργανώσεων είχανε ορισμένα πρόσωπα και πρωταγωνιστήσανε στο σχεδιασμό και στον εφοδιασμό των αντάρτικων ομάδων, αλλά και στις επιθέσεις εναντίων των καταχτητών. Σ’ αυτούς τους ρόλους πρωταγωνίστησε και ο «παππούς της αντίστασης», ο Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης, ο οποίος τόσο στην Κρήτη όσο και από τη Μέση Ανατολή όπου πήγε, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στον αγώνα, για αντίσταση και λευτεριά. Ο Άϊ Γιάννης Αμαρίου Ρεθύμνου υπήρξε το Στρατηγείο της αντίστασης και της φιλοξενίας των συμμαχικών δυνάμεων [1], [2].
1.Ο Μανώλης Παπαδογιάννης, γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνης το έτος 1889 [3], [4], [5], [6], [7], [8], [9]. Το 1941 κατετάγη εθελοντής σε ηλικία 52 ετών και πολέμησε με τον βαθμό του εφ. Λοχαγού στη Μάχη της Κρήτης (περιοχής Σκινέ Κυδωνίας) και εν συνεχεία στα βουνά της Κρήτης μέχρι αποστρατείας το 1945. Η αντιστασιακή δράση του άρχισε σχεδόν αμέσως (1941) και πάντως μόλις άρχισε η συγκρότηση των ανταρτικών ομάδων και οργανώσεων. Υπήρξε δάσκαλος-καθοδηγητής, έχοντας την πείρα του Αλβανικού μετώπου, έτοιμος πάντα για νέους αγώνες. Ξεχωριστή και μεγάλη προσωπικότητα του Άϊ Γιάννη αντιλήφθηκε αμέσως την κρισιμότητα της κατάστασης και την ανάγκη οργάνωσης του πληθυσμού.
Έθεσε αμέσως τον εαυτό του στη διάθεση του αγώνα, καθοδηγών και καθοδηγούμενος, από τις μυστικές αποστολές του Συμμαχικού Στρατηγείου και της Ελληνικής εξόριστης Κυβέρνησης. Παλιός πολιτικός, μπήκε αμέσως στην πατριωτική παρανομία και στην οργανωμένη Φιλική Εταιρία. Υπήρξε ίσως ο πρώτος πολιτικός σ’ ολόκληρη την Ελλάδα που βγήκε στο κλαδί (βουνό), ενάντια στον εχθρό, αμέσως από τον πόλεμο του 1941. Διάλεξε το δρόμο της τιμής, ενώ άλλοι πολιτικοί υπήρξαν δειλοί και μείνανε στην απραξία, ορισμένοι μάλιστα συνεργαστήκανε με τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
Όλη η περιοχή της Αμπαδιάς και όχι μόνο στάθηκε δίπλα του και προστάτευσε τον ίδιο, τους Εγγλέζους συνεργάτες του και τους συνοδοιπόρους αντάρτες του. Διάλεξε τον αγώνα καθοδηγώντας γνωστούς ηλικιωμένους και νέους. Περιφρόνησε ανέσεις και οφίτσια που του προσφερθήκανε, προκειμένου να συνεργαστεί με τον εχθρό, με κίνδυνο τη ζωή του και της οικογένειάς του. Αρνήθηκε να γίνει Νομάρχης Ρεθύμνου και διάλεξε τον αγώνα για την λευτεριά, γι αυτό και οι εχθρικές μυστικές υπηρεσίες έκαναν πολλές απόπειρες να τον συλλάβουνe, αλλά αποτύγχαναν, γιατί είχε την έγκαιρη ενημέρωση και προστασία από πολλούς πατριώτες.
Τον Νοέμβριο του 1941 συμμετείχε σε μεγάλη σύσκεψη αντιστασιακών ομάδων στη Μεσαρά. Τους πρώτους μήνες του 1942 εξελέγη και συμμετείχε στην πρώτη Νομαρχιακή Επιτροπή του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) στο Ρέθυμνο. Τον Απρίλιο του 1943 προάγεται στο βαθμό του εφ. Λοχαγού ως μέλος ανταρτικού σώματος. Στις αρχές του 1944, ήρθε στην Κρήτη από το Κάιρο όπου βρισκότανε, σαν εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης του Καΐρου και μετέφερε φορτίο οπλισμού για τον εξοπλισμό των πυρήνων των νέων ανταρτικών ομάδων. Παρά το μεγάλο της ηλικίας του «Παππού της Αντίστασης», όπως είχε ονοματιστεί, αποδείχτηκε μεγάλος πατριώτης, γιατί άφησε την ησυχία του μα και την οικογένειά του, που βρισκότανε στο Κάϊρο και ήρθε για να μπει στη φωθιά της Κρήτης και να πολεμήσει, δείχνοντας σε κάποιους άλλους βολεμένους πως, πάνω από την ζωή είναι το καθήκον προς την πατρίδα.
2.Οι αδερφές του Μανώλη Παπαδογιάννη : Καλλιόπη Παραδεισανού και Ευαγγελια Δανδουλάκη και ο σύζυγος της Καλλιόπης Στέφανος Παραδεισανός, τον αποκρύψανε και το πληρώσανε με τη ζωή τους.
Οι Γερμανοί ήτανε γνώστες όλης της δραστηριότητας του Μανώλη Παπαδογιάννη γι αυτό επιδιώκανε με κάθε τρόπο τη σύλληψη και την εξόντωσή του. Παρά τις κατ’ επανάληψη έρευνες και αιφνιδιαστικές κυκλώσεις του Άϊ Γιάννη, δεν καταφέρανε να τον εντοπίσουνε και να τον συλλάβουνε. Σκεφτήκανε λοιπόν και σχεδιάσανε τη σύλληψη των δύο αδερφάδων του, της Καλλιόπης συζύγου του Στέφανου Παραδεισανού, που γεννήθηκε το έτος 1883 και της Ευαγγελίας συζύγου του Μιχ. Δανδουλάκη, που γεννήθηκε το έτος 1892, προκειμένου με αυτό τον τρόπο να τον αναγκάσουνε να παραδοθεί.
Σύμφωνα με ηχογραφημένη, από το έτος 1978, αφήγηση της μητέρας μου Μαρίας, που γεννήθηκε το έτος 1907, συζύγου Εμμανουήλ Φωτάκη, κόρης του Στέφανου και Καλλιόπης Παραδεισανού το πρωϊνό της 14ης Ιουλίου 1943, προτού ξημερώσει, οι Γερμανοί κυκλώσανε τον Άϊ Γιάννη, προκειμένου μετά από ανακρίσεις και έρευνες να μάθουνε, πού είναι οι Άγγλοι με τους ασυρμάτους και τους αντάρτες και κυρίως πού βρίσκεται ο Παπαδογιάννης.
Συγκεντρώσανε όλους τους άνδρες και τις γυναίκες, στη δυτική πλευρά της εκκλησίας των Τεσσάρων Μαρτύρων και τους στήσανε στον τοίχο, προκειμένου να εντοπίσουνε τις δύο αδελφές του Μανώλη Παπαδογιάννη, να τις συλλάβουνε και να τις αναγκάσουνε να μαρτυρήσουνε. Στη συνέχεια σε απόσταση 15 μέτρων περίπου, όπου βρίσκεται το πατρικό μου σπίτι, τοποθετήσανε μέσα και πίσω από την παλιά ξύλινη πόρτα, κάποιον Γερμανόφιλο προδότη, που τον λέγανε Kυπαρίση, ο οποίος γνώριζε και υπέδειξε τις αναζητούμενες από την κλειδαρότρυπα της πόρτας. Οι Γερμανοί τις συλλάβανε αμέσως και αφήσανε ελεύθερους όλους τους άλλους Αϊγιαννιώτες. Ο σύζυγος της Καλλιόπης, Στέφανος Παραδεισανός (παππούς) πλησίασε, αλλά οι Γερμανοί του είπανε πως, δεν τον θέλουνε, να φύγει. Εκείνος όμως αρνήθηκε κι απάντησε πως : «έκεια ’που θα πάει η γυναίκα μου θα πάω κι εγώ».
Οι τρεις συλληφθέντες οδηγηθήκανε στο Ρέθυμνο, όπου παραμείνανε υπό αυστηρή επιτήρηση και βασανιστήρια στη Φορτέτζα, επί 2μηνο περίπου. Στη συνέχεια, μεταφερθήκανε στις φυλακές της Αγιάς στα Χανιά, όπου και εκεί συνεχιστήκανε τα βασανιστήρια και παραμείνανε υπό αυστηρή επιτήρηση, επί 3μηνο περίπου. Αφού παρά τα όσα υποφέρανε δεν μαρτυρήσανε, καταδικασθήκανε δις εις θάνατο και παραμείνανε, ώσπου να μεταφερθούνε στα κολαστήρια της Γερμανίας. Υπόψη ότι, οι συλληφθέντες Στέφανος και Καλλιόπη Παραδεισανού ήσανε και οι γονείς του Αριστείδη Παραδεισανού, αντάρτη ασυρματιστή του Αρχηγού της Συμμαχικής αποστολής Τομ Νταμπάμπιν.
Πράγματι, τον Νοέμβριο του έτους 1943 οι Γερμανοί φορτώσανε στο πλοίο Α/Π «Petrella» [10], [11] που ήτανε αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σούδας πυρομαχικά και για καμουφλάζ επιβιβάσανε Ιταλούς αιχμαλώτους, στρατιώτες, αλλά και πολλούς Κρήτες ομήρους αντάρτες, μεταξύ των οποίων ήτανε και οι προαναφερόμενοι τρεις συλληφθέντες από τον Άϊ Γιάννη.. Δυστυχώς ένα Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε το πλοίο με αποτέλεσμα οι επιβαίνοντες να πνιγούνε. Δυστυχώς, το ίδιο έγινε και βυθίστηκε και το Α/Π «Sinfra», στο οποίο εκτός από βόμβες επέβαιναν 2.000 Ιταλοί στρατιώτες αιχμάλωτοι και αρκετοί Κρητικοί αντάρτες.
Από τη βύθιση των δύο πλοίων η Βόρεια παραλία, από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο, γέμισε πτώματα. Πριν λίγα χρόνια στον Εθνικό δρόμο στο ύψος της Γεωργιούπολης, τοποθετήθηκε μια Ελληνο-ιταλική επιγραφή που γράφει : «Στη μνήμη των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων, που ενωμένοι από τη θλιβερή μοίρα χάθηκαν κατά την βύθιση των Α/Π «Sinfra» και «Petrella» το 1943».
Είναι επομένως σαφές ότι, οι προαναφερόμενοι υπήρξανε θύματα της Γερμανοκατοχής και δίκαια αναγνωριστήκανε από την πολιτεία, ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Πιστεύω πως, πρέπει να καθιερωθεί ως : Ημέρα μνήμης, τιμής και αντίστασης, η 14η Ιουλίου του 1943, για τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου Ρεθύμνου.
3.Σημαντική μορφή της Αντίστασης υπήρξε και ο Αντώνης Ζωϊδάκης που γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου το έτος 1909 και υπηρετούσε χωροφύλακας στον Σταθμό Χωροφυλακής Καμπανού Χανίων, το έτος 1941. Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης εγκατέλειψε το Σταθμό χωροφυλακής, για να πολεμήσει τους επιδρομείς καταχτητές της Κρήτης. Βγήκε στο βουνό αντάρτης και έλαβε μέρος σε πολλές μυστικές αποστολές, μέχρι τον Νοέμβριο του 1943. Στη συνέχεια έφυγε για την Αίγυπτο για εκπαίδευση μαζί με άλλους αγωνιστές. Στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην Χάϊφα εκπαιδεύτηκε στη Σχολή Σαμποτάζ, μαζί με τον Αριστείδη Στεφ. Παραδεισανό και κατόπιν επέστρεψε στην Κρήτη.
Ο Αντώνης Ζωϊδάκης [12], [13], [14], [15], [16], [17], [18], [19], [20], [21] ήτανε ένας από τους έντεκα (11) Κρήτες πρωταγωνιστές της απαγωγής του Στρατηγού Κράϊπε, που έγινε στις 26 Απριλίου 1944. Υπήρξε από την πρώτη στιγμή ενεργό μέλος της ομάδας των απαγωγέων. Είναι γνωστό ότι, επικεφαλής του σχεδίου απαγωγής ήτανε ο Βρετανός ταγματάρχης Πάτρικ Λη Φέρμορ, γνωστός στους Κρητικούς ως «Μιχάλης» η «Φιλεντέμ». Υπαρχηγός της ομάδας ήτανε ο Βρετανός λοχαγός Ουίλιαμς Στάνλεϋ Μος. Στενοί συνεργάτες τους, πρωταγωνιστές της απαγωγής ήτανε οι Κρητικοί : ο χωροφύλακας Μανώλης Πατεράκης, ο Γιώργος Τυράκης,, ο χωροφύλακας Στρατής Σαβιολάκης, ο Ηλίας Αθανασάκης, ο Δημήτρης Τζατζαδάκης, ο Μιχάλης Ακουμιανάκης, ο Παύλος Ζωγραφιστός, ο Αντώνης Παπαλεωνίδας, ο Γρηγόρης Χναράκης, ο Νίκος Κόμης και ο χωροφύλακας Αντώνης Ζωϊδάκης.
Μετά την εκτέλεση του σοφέρ οι απαγωγείς συνεχίσανε για τη Νίδα. Η πορεία συνεχίστηκε με ανάβαση στον Ψηλορείτη και κατάβαση στις δύσβατες κατωφέρειες της δυτικής πλευράς του Ψηλορείτη, για να φθάσουνε σε μια σπηλιά πάνω από τη Νίθαυρη Αμαρίου στη «Βορεινή Τρύπα» κοντά στου «Καλλικά» και στη συνέχεια σε ρεματιές της Αγίας Παρασκευής και του Άϊ Γιάννη, με άκρα μυστικότητα. Στις 2 του Μάη τη νύχτα η ομάδα απαγωγής με τον Κράϊπε μετακινηθήκανε στον «Ασπαλαθόκαμπο», ανάμεσα Αποδούλου και Αγίας Παρασκευής, 500 μέτρα περίπου από την Αγία Παρασκευή. Το βράδυ της 3ης Μαϊου μετακινούνε την ομάδα και τον Κράϊπε σ’ ένα άλλο κρυψώνα στο χωριό Άγιος Ιωάννης. Στις 4 Μαΐου, περιμένανε νέα από τον Αντώνη Ζωϊδάκη, που είχε συνδεθεί με τον ασυρματιστή Αριστείδη Παραδεισανό για να τους μεταφέρει οδηγίες του Στρατηγείου του Καΐρου. Δυστυχώς ο ασύρματος χάλασε και ο Αριστείδης Παραδεισανός δεν κατάφερε να φθάσει στον εφεδρικό ασύρματο της «Φανερωμένης» στην πλαγιά του Κέντρους. Ο Αντώνης Ζωϊδάκης και Αριστείδης Παραδεισανός, με τη συνεργασία κατοίκων οργανώνουνε τον τρόπο τροφοδοσίας των ανταρτών και των απαγωγέων, που κρύβονται σε μια ρεματιά του Άϊ Γιάννη. Στις δύσκολες αυτές στιγμές η Ειρήνη Ζωϊδάκη, αδελφή του Αντώνη Ζωϊδάκη, η Μαρία Φωτάκη και Αναστασία Μπριλλάκη αδελφές του Αριστείδη Παραδεισανού συνέδραμαν με κίνδυνο της ζωής τους στην φροντίδα των απαγωγέων και άλλων πατριωτών αγωνιστών.
Ιδιαίτερα σημαντικές και πλέον αξιόπιστες πρέπει να θεωρούνται οι πληροφορίες που καταγράφονται στο Βιβλίο – Ημερολόγιο του Γουϊλιαμ Στάνλεϊ Μος (Μπίλι) 1921-1965, Άγγλου Λοχαγού, Υπαρχηγού της ομάδας των απαγωγέων, με τίτλο : «Κακό φεγγαραντάμωμα». Στις σελίδες 102-103 αναφέρεται η ένταξη στην ομάδα και ο θάνατος του Αντώνη Ζωϊδάκη ως εξής : «Η τύχη μας βοήθησε να συμπληρώσουμε ένα από τα κενά, μια που μάθαμε από το Μίκη (Ακουμιανάκης) ότι ένας έμπειρος μαχητής της αντίστασης έμενε στο σπίτι κάποιου φίλου εκεί κοντά.
Ο Πάντι (Λη Φέρμορ) έστειλε αμέσως έναν αγγελιοφόρο με μια επιστολή, λέγοντάς του ότι χρειαζόμασταν τη βοήθειά του και ζητώντας του να έρθει να μας βρει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Μερικές ώρες αργότερα έφτασε ο ίδιος ο άντρας με μεγάλο ενθουσιασμό και ενοχλημένος στη σκέψη ότι παραλίγο να μείνει εκτός του πανηγυριού. Λέγεται Αντώνης Ζωϊδάκης, είναι χωροφύλακας από το χωριό Άϊ Γιάννης στο Αμάρι. Έχει έξυπνα, διαπεραστικά μάτια, έναν αέρα σοβαρότητας και επαγγελματισμού και είναι, μου λένε, πολύ γενναίος άνθρωπος. Σε αντίθεση με πολλούς κρητικούς, που μιλούνε χωρίς να λένε τίποτα, ο Αντώνης πολύ σπάνια λέει κάτι που δεν είναι απολύτως εύστοχο.
Αυτό το τελευταίο τον ανεβάζει αφάνταστα στην εκτίμησή μου. Μερικούς μήνες μετά τη συνάντηση αυτή ο Αντώνης σκοτώθηκε. Περνούσε από τα περίχωρα ενός χωριού μαζί με έναν βρετανό αξιωματικό και δύο άλλους κρητικούς, όλοι τους με πολιτικά ρούχα, μια που ήταν μέρα μεσημέρι και συνάντησαν δύο Γερμανούς που μάζευαν σταφύλια σε έναν αμπελώνα. Πέρασαν και χαιρέτησαν και χωρίς να υποψιάζονται τίποτα οι Γερμανοί ανταπέδωσαν το χαιρετισμό. Καθώς πέρασε ο Αντώνης όμως, οι Γερμανοί πρέπει να παρατήρησαν το όπλο, που φαινόταν κάτω από το σακάκι του, γιατί μόλις τους προσπέρασαν τον πυροβόλησαν στην πλάτη. Έπεσε στο έδαφος, αλλά κατάφερε και πάλι να τραβήξει το όπλο του και να πυροβολήσει, σκοτώνοντας έναν από τους Γερμανούς.
Ο άλλος, ωστόσο, έριξε με το οπλοπολυβόλο του και τίναξε το μισό πρόσωπο του Αντώνη στον αέρα. Πέθανε ακαριαία. Ο Άγγλος με τους δύο κρητικούς συντρόφους του επιτέθηκαν εκείνη τη στιγμή στον επιζώντα Γερμανό και τον τραυμάτισαν θανάσιμα. Ελάχιστη παρηγοριά προσφέρει η σκέψη του αριθμού των εχθρών που είχε σκοτώσει ο Αντώνης πριν από την τελική συμπλοκή, αν και ο θάνατός του ήταν η κατάληξη μια ιστορίας που είχε κοστίσει πολύ ακριβά στους εισβολείς. Και ίσως, μια που είχε και ο ίδιος σκοτώσει τόσο συχνά, αυτός ο θάνατος να έφερε χαρά στην κρητική καρδιά του. Είχε περάσει τη ζωή του μέσα στη βία και βίαια την τελείωσε.»
Διαβάζοντας όλες τις σελίδες του βιβλίου-ημερολογίου του Γουίλιαμ Στάνλεϊ Μος (Μπίλι) θα διαπιστώσει ο αναγνώστης ότι, ο Αντώνης Ζωϊδάκης, πέραν της πρωταγωνιστικής του συμμετοχής στην απαγωγή, έπαιξε σημαντικό ρόλο σε όλη τη διαδρομή των απαγωγέων στην περιοχή Αμαρίου και συγκεκριμένα το ρόλο του προπομπού της πορείας, του οδηγού-ανιχνευτή, του αγγελιοφόρου, του πληροφοριοδότη και τροφοδότη τροφίμων των ανταρτών.
Σε ένα σημείο της αφήγησής του, το μέλος της ομάδας των απαγωγέων Μανώλης Πατεράκης αναφέρει : «Σε τούτη την περιοχή και την περαιτέρω πορεία μας (εννοείται περιοχή Αμαρίου), θα είχαμε τον Ζωϊδάκη σαν οδηγό, που γνώριζε το κάθε μονοπάτι πάρα πολύ καλά και ήταν επίσης πάρα πολύ αγαπητός. Οι κρητικοί σε τούτα τα χωριά τον εκτιμούσαν πάρα πολύ».
Για τον Αντώνη Ζωϊδάκη ο εμπνευστής του σχεδίου της απαγωγής του Κράϊπε, Άγγλος Ταγματάρχης Λη Φέρμορ, είπε στην εκπομπή του Νίκο Μαστοράκη, το έτος 1972 : «Ο Αντώνης Ζωϊδάκης ήταν θαυμάσιος άνθρωπος, χωροφύλακας και αυτός, από το Αμάρι, έξυπνος άνθρωπος, έπαιξε μεγάλο ρόλο και σκοτώθηκε τρεις μήνες μετά δυστυχώς.»
Με αφορμή την απαγωγή Κράϊπε ο αείμνηστος δάσκαλος Μανούσος Μπικάκης, από τη Νίθαυρη Αμαρίου, εμπνεύστηκε και έγραψε το παρακάτω τραγούδι, ιστορική ρίμα, την οποία τραγουδούσανε σε μια ιδιαίτερη μελωδία, σε κοινωνικές εκδηλώσεις στα χωριά κυρίως της Αμπαδιάς. Ένα μικρό απόσπασμα :
Στσ’ εικοσιέξε (26) τ’ Απριλιού μια δροσερή βραδούλα,
τον Κράϊπε εκλέψανε σαν νά ’τανε νυφούλα.
Μέσα στ’ αμάξι του ’τανε μ’ ένα του ιπποκόμο,
Άγγλοι κι αντάρτες τον βουτούν στων Αρχανώ(ν) το δρόμο.
Ο ένας είν’ ο Φιλεντέμ με τον Ζωϊδαντώνη
κι ο Τυρογιώργης πήδησε κοντά τους και σιμώνει.
Γερμανικά φωνιάζανε τ’ αμάξι σταματούνε
και μ’ ένα δυό πηδήματα τον Κράϊπε αρπούνε.
……………………………………..
Ο Αντώνης Ζωϊδάκης, ήτανε γενναίος άντρας και ανιδιοτελής πατριώτης. Υπήρξε μια ζωντανή μορφή του αντιστασιακού αγώνα, ένα γνήσιο παλικάρι, που αγωνίστηκε και θυσιάστηκε για τα ιδανικά της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Ένα παλικάρι, που τίμησε τον Άϊ Γιάννη και που όλοι οι νεώτεροι πρέπει να νιώθουνε υπερήφανοι, για όσα έκανε. Για το λόγο αυτό μια προτομή του, μνήμης και τιμής, πρέπει να στηθεί στην πλατεία του χωριού, για να ενθυμούνται οι παλιότεροι και να παραδειγματίζονται οι νεότεροι.
4.Εκτός από τους πρωταγωνιστές που συμμετείχανε ενεργά στην απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε και αποτελέσανε την ομάδα δράσης και τον πυρήνα του σχεδίου και άλλα πρόσωπα συμμετείχανε με κάθε τρόπο, διευκολύνανε και υποστηρίξανε το έργο των απαγωγέων. Ένας από αυτούς ήτανε και ο ασυρματιστής Αριστείδης Παραδεισανός, [22],[23], [24], [25], [26], [27], από τον Άϊ Γιάννη Αμαρίου, που γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1922. Κατατάχθηκε εθελοντής ειδικών επιχειρήσεων στη Δύναμη 133 των Συμμαχικών Δυνάμεων από το έτος 1942 έως το έτος 1945. Τον Ιούνιο του 1943 φυγαδεύτηκε στη Μέση Ανατολή, όπου εκπαιδεύτηκε χειριστής – μηχανικός ασυρμάτου και αλεξιπτωτιστής και επέστρεψε στην Κρήτη, όπου εκτέλεσε και άλλα καθήκοντα συμμετέχοντας στον αντιστασιακό – απελευθερωτικό αγώνα. Στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην Χάϊφα εκπαιδεύτηκε επίσης στη Σχολή Σαμποτάζ, μαζί με τον Αντώνη Ανδρ. Ζωϊδάκη. Επιστρέφοντας, παρά το γεγονός ότι, προ έτους οι καταχτητές συλλάβανε ομήρους τους γονείς του, τους καταδικάσανε δις εις θάνατο και ενώ τους έστελναν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, το πλοίο τορπιλίζεται από τους συμμάχους έξω από την Κρήτη και οι γονείς του χάνονται, αυτός δεν κάμπτεται και συνεχίζει απτόητος τον αγώνα για την Ελευθερία.
Ο Αριστείδης Παραδεισανός, ένα νεαρό γενναίο Κρητικόπουλο, όχι πάνω από 20 χρονών, αλλά από τους πρώτους ηρωικούς αγωνιστές κατά των κατακτητών, είχε το χειριστήριο του κεντρικού ασυρμάτου του Άγγλου Ταγματάρχη Τομ Νταμπάμπιν Αρχηγού της Συμμαχικής αποστολής στη θέση «Πετραδολάκια» του Ψηλορείτη στην Κρήτη, κατά την απαγωγή του Κράϊπε. Ενώ συνεχίζονταν για μέρες η περιπλάνηση του Στρατηγού Κράϊπε με τους απαγωγείς του στα χωριά της Αμπαδιάς μέχρι να φθάσουν στον αρχικό προορισμό τους, τον Άγιο Παύλο στην παραλία των Σαχτουρίων, ο Αριστείδης Παραδεισανός έχει δώσει μήνυμα του MOS στο Στρατηγείο και περιμένει από το Κάιρο την απάντηση για το πότε θα φθάσει το υποβρύχιο στον Άγιο Παύλο. Δυστυχώς όμως ο ασύρματος δεν λειτουργεί γιατί έχουν εξαντληθεί οι υγρές μπαταρίες. Ευτυχώς υπάρχει εφεδρικός ασύρματος αλλά βρίσκεται μακριά, περίπου 10 ώρες πορεία, στη θέση «Φανερωμένη» στους ανατολικούς πρόποδες του Κέντρους κοντά στο Χορδάκι. Μέχρι να φθάσει όμως ο Αριστείδης στον Άϊ Γιάννη, η περιοχή έχει κατακλυσθεί από Γερμανούς και σώθηκε χάρις στην ψυχραιμία του. Μόνος του ο Αριστείδης Παραδεισανός και αποκλεισμένος δεν μπορούσε να προχωρήσει στον εφεδρικό ασύρματο και προχώρησε προς την περιοχή Μελάμπων, αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει στην Αγία Παρασκευή γιατί η περιοχή μέχρι τα Σαχτούρια είχε κατακλυσθεί από Γερμανούς. Έτσι αφού δεν μπόρεσε να πλησιάσει τον εφεδρικό ασύρματο, συμμετείχε σε άλλες βοηθητικές ενέργειες για την προστασία των απαγωγέων κινούμενος στην κοιλάδα της Αμπαδιάς, στα χωριά Αγ. Παρασκευή – Άγιο Ιωάννη – Αποδούλου – Νίθαυρη – Φουρφουρά και με κατοίκους αντιστασιακούς, αγωνιστές παρέχουν τροφοδοσία και κρυψώνα στους απαγωγείς.
Το πρόβλημα φόρτισης των παταριών ασυρμάτων και καλής λειτουργίας τους ήτανε πολύ σοβαρό καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Η επιμονή των Γερμανών να καταστρέψουνε όλους τους Αγγλικούς ασυρμάτους και τη δράση της κατασκοπείας τους, με συνεχείς επιδρομές, παρουσιάζεται ως κυριότερο πρόβλημα το γέμισμα των μπαταριών με τις οποίες δούλευαν οι ασύρματοι, λόγω παντελούς έλλειψης ηλεκτρικού ρεύματος. Η ανακάλυψη των μπαταριών σήμαινε σίγουρο και άμεσο θάνατο. Οι Γερμανοί παρακολουθούσανε και τα ελαιουργεία που διέθεταν δυναμό. Το Αγγλικό κλιμάκιο βρισκότανε σε αμηχανία και αδυναμία επίλυσης του προβλήματος, που καθιστούσε αδύνατη την αποστολή και λήψη μηνυμάτων στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Τη λύση σκέφτηκε και έδωσε, με τις γνώσεις του μαραγκού και πολυτεχνίτη ο ενταγμένος στην Αγγλική κατασκοπεία, Μανώλης Βοσκάκης από τη Νίθαυρη. Ο αείμνηστος Μάρκος Πολιουδάκης [28], στις σελίδες του βιβλίου του αφιερώνει ολόκληρο κεφάλαιο με τίτλο : ΤΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΆΣΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ και αναφέρει :
Μου διηγείται ο Μανώλης Βοσκάκης : « Πήγα στο Αποδούλου στο συνεργάτη μας Μιχάλη Δ. Λαντζουράκη από το Βαθιακό, που είχε ελαιουργείο και είχε γεμίσει πολλές φορές μπαταρία. Του λέω το μυστικό και του ζητώ να μου δώσει ένα δυναμό 6 βόλτ και μια ξύλινη τροχαλία που είχε. Βρήκα ένα καδρόνι των 8 πόντων, ένα ογδόντα περίπου μάκρος. Στη μια άκρη τοποθέτησα τη φτερωτή που έφτιαξα, για να κτυπά το νερό τα φτερά της και να γυρίζει την τροχαλία και στην άλλη άκρη τοποθέτησα την τροχαλία. Μεταξύ τους μετά την τοποθέτησή τους, έκτισα τοίχο για να μη βρέχεται η τροχαλία με τα νερά. Άμα έφτιαξα τα ανωτέρω χρειάστηκα λουρί. Πήγα και βρήκα τον Περικλαντώνη, τον τσαγκάρη στου Αποδούλου. Είχε ένα μεγάλο δέρμα και του λέω και μου βγάζει λουρίδες με συνολικό μήκος 2 μέτρα και 5 πόντους πλάτος, μετά τα έραψε με κερωμένη οργιά. Η τροχαλία όμως έπρεπε να γυρίζει πάνω σε κουζινέτα.
Πήγα στον Άϊ Γιάννη, στο Χαλκιά που λεγόταν Μανόλης, ήταν ζωηρός άντρας με μουστάκι αντρίστικο, νομίζω τον έλεγαν Φωτάκη, του είχαμε εμπιστοσύνη. Μου έφτιαξε δυο στρογγυλά σιδερένια καρφιά των 12 χιλιοστών. Του υπέδειξα ότι στα θηλυκά κουζινέτα απάνω, θα γύριζε η φτερωτή και θα έμπαιναν σε κάθε πάσαλο. Τα αρσενικά κουζινέτα έβαλε σε κάθε άκρη του άξονα. Οι πάσσαλοι ήταν χονδροί και μυτεροί για να καρφωθούν στο έδαφος. Πάνω σ’ αυτούς θα ζυγιαζόταν η φτερωτή, για να δουλεύει σωστά. Για την τοποθέτηση του εργοστασίου βρήκα ένα κατάλληλο μέρος σ’ ένα παλιό μύλο που άλεθε καρπό (σιτηρά), στον ποταμό Λυγιώτη. Είχε ανάλογο ύψος για να δουλεύει η φτερωτή, μια μεγάλη σαϊτα επήγαινε το νερό στο μύλο. Πετύχαμε καλή κρυψώνα του εργοστασίου από μια ελιά και μια χαρουπιά και άλλα κλαδιά που κουβαλήσαμε εκεί. Σ’ όλες τις εργασίες με βοήθησαν 5 άτομα, ο Νίκος Σουρής, ο Γιάννης Πουλακάκης, ο Ιπποκράτης Αντωνακάκης από το Φουρφουρά και δύο άλλοι που δεν θυμούμαι τα ονόματά τους.
Ο αδελφός μου Τηλέμαχος φρουρούσε το μέρος που εργαζόμαστε. Όταν κάναμε τις δοκιμές στο ανάλογο νερό, στο ύψος της πτώσης και στις στροφές της φτερωτής, τα κουζινέτα ζεσταινόταν και σκλήριζαν. Βρήκαμε λάδι και τους ρίχναμε. Τότε η φτερωτή και το δυναμό πήραν τις κανονικές στροφές και το ρεύμα διοχετεύτηκε στην μπαταρία. Όλοι μαζί από τη χαρά μας χοροπηδούσαμε και τραγουδούσαμε. Ο Νίκος Σουρής, έβγαλε και λόγο: Με αυτό το μηχάνημα πολεμούμε τους πανίσχυρους Γερμανούς με τα πολλά τανκς και τα στούκας. Αυτό είναι το μυστικό όπλο μας εναντίον τους.»
Ο Αριστείδης Παραδεισανός διετέλεσε ασυρματιστής και του Άγγλου Ταγματάρχη Ρέντελ με το ψευδώνυμο «Αλέξης» το έτος 1944 με έδρα το Ηράκλειο. Στην Αντίσταση είχε τα ψευδώνυμα: Αλκιβιάδης Ουρανάκης, Εμμανουήλ Γάκης, Ελευθέριος Στεφανουδάκης. Τον Μάιο του έτους 1948 του απονεμήθηκε Μετάλλιο Ανδρείας του Βασιλέως Γεωργίου Στ΄ της Αγγλίας.
5.Η συμμετοχή του Μανώλη Φωτάκη (Χαρκιά) στην Εθνική Αντίσταση ήτανε πολύ σημαντική σε πολλούς τομείς. Χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές από τις συμμαχικές δυνάμεις, ως αγγελιοφόρος, για μεταφορά εγγράφων μηνυμάτων, γιατί εθεωρείτο ιδιαίτερα έμπιστο πρόσωπο. Συμμετείχε επίσης με τις τεχνικές γνώσεις του, στην κατασκευή πατέντας φόρτισης των παταριών ασυρμάτων των ανταρτών κατά την Γερμανική κατοχή, όπως προαναφέρθηκε.
Ο Μανώλης Φωτάκης, υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό έντεκα συνολικά χρόνια, εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918, αλλά και στις πολεμικές επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας 1919-1922. Έχουνε μείνει ζωντανές στη μνήμη μου πάμπολλες πολεμικές ιστορίες, τις οποίες επανειλημμένα μου είχε διηγηθεί, για τη συμμετοχή του σε μάχες της πρώτης γραμμής στο Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ, αλλά και στις πολλές ταλαιπωρίες του, συνεπεία της Μικρασιατικής καταστροφής και κατά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού Στρατού.
Ο Βαρδής Τσιράκης (Τσιροβαρδής), από τις Μέλαμπες, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, έγραψε το έτος 1975, αμέσως μετά τον θάνατο του Μανώλη Φωτάκη (Χαρκιά) τους παρακάτω στίχους, από τους οποίους προκύπτει σαφέστατα η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση και ειδικότερα, στη ξακουστή Μάχη των Περβολίων Ρεθύμνου, κατά την οποία μάλιστα συνέλαβε δύο αιχμαλώτους και εν τέλει τον χαρακτηρίζει, «της Aμπαδιάς ο αετός, της αθρωπιάς ο πρίνος» :
Eμίσεψενε κι ο Xαρκιάς, από τον Άϊ Γιάννη,
η Eθνική Aντίσταση κι άλλο γενναίο χάνει.
O χάροντας τον νίκησε, τον όμορφο στη πάλη
και νικημένος έφυγε, για τη ζωή την άλλη.
Kι άλλη φορά ο Χάροντας, του είχενε μοντάρει,
όμως δεν τα κατάφερε, ετότες να τον πάρει.
Ως και στο Pέθυμνο παλιά, τού ’στεσενε καρτέρι,
στη μάχη τη πρωτόγνωρη, στων Περβολιών τα μέρη.
Στη μάχη τη πρωτόγνωρη, τη ξακουστή τση Kρήτης
έστειλε τσι γενναίους του κι ο γέρο Ψηλορείτης.
Έστειλε τους Bισταγιανούς, έστειλε τσ’ Aμπαδιώτες,
έστειλε τους Φουρφουριανούς κι όλους τους Aμαριώτες.
Έστειλε και το δάσκαλο, το Mάνο τον Kουτάκη
και το Mανώλη, το Xαρκιά τον ξακουστό, Φωτάκη.
Πρωτοβουλίες είχανε, στη μάχη αναπτύξει
κι άπιαστη γενναιότητα κι οι δυό τους είχαν δείξει.
Δεν τα φοβόταν’ ο Xαρκιάς, των Γερμανών τα βόλια,
κι έπιασε δυο αιχμάλωτους, εχθρούς, εις τα Περβόλια.
Όλοι οι συμπολεμιστές, τον είχανε θαυμάσει,
για τα θεριά που μπόρεσε, αιχμάλωτα να πιάσει.
Mα και τα χρόνια τση σκλαβιάς, χειμώνα καλοκαίρι
επάλευγε με τους εχθρούς, τη Λευτεριά να φέρει.
Ποτέ από το μακελιό, δεν ήθελε να λείψει,
στσι μάχες πάλευγε τσ’ εχθρούς, χωρίς να έχει τύψη.
Πάρα πολλά επρόσφερε, στση Λευτεριάς την πάλη,
όλα τα χρόνια τση σκλαβιάς, δεν έσκυψε κεφάλι.
Eπάλεψε ακούραστα, για την ελευθερία,
με της Eυρώπης τ’ άγρια κι απαρθηνά θηρία.
Xωρίς να καταφέρουνε, ποτέ να τον νικήσουν’,
γι’ αυτό και οι ιστορικοί, δε θα τον αδικήσουν’.
Όμως οψές νικήθηκε, στη πάλη με το χάρο,
ο θάνατος τον νίκησε, τση Λευτεριάς το φάρο.
Kι αμέσως πήρε ο Xαρκιάς, τ’ άχαρο μονοπάτι
και πήγε αψεγάδιαστος, στου χάρο το παλάτι.
Γι’ άλλο Πλανήτη έφυγε, τση Kρήτης το καμάρι,
της Aμπαδιάς ο αετός, τ’ άτρομο παληκάρι.
Έφυγε για το άπειρο, της αθρωπιάς ο πρίνος
κι έγινε στο Nησί σεισμός, το κούνησε ο θρήνος.
Tο χώμα νά ’ναι αλαφρό, που θα τονε σκεπάσει
και στο Nησί να μη βρεθεί, κανείς να τον ξεχάσει.
Kαλό ταξίδι Άρχοντα, καλό ταξίδι Γέρο,
λίγα λουλούδια σήμερο, ήρθα να σου προσφέρω.
Στον Άϊ Γιάννη το Xλιαρό, ετούτα έχω γράψει
και μέσα στσ’ άτεχνες γραμμές, το πόνο έχω θάψει.
Σάββατο, 21 Iουνίου 1975 Tσιροβαρδής
6.Ιδιαίτερα σημαντική ήτανε και η προσφορά της Μαρίας Εμμ. Φωτάκη – Παραδεισανού στην Εθνική Αντίσταση. Γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη, το έτος 1907. Πατέρας της ήτανε ο Στέφανος Παραδεισανός και μητέρα της η Καλλιόπη Παραδεισανού το γένος Παπαδογιάννη, δισέγγονη από μητέρα του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Και οι δυο γονείς της, Στέφανος και Καλλιόπη, όπως προαναφέρθηκε, συλληφθήκανε από τους Γερμανούς στα μέσα Ιουλίου 1943, λόγω της αντιστασιακής τους δράσης, καταδικαστήκανε δις εις θάνατο και ύστερα από πολύμηνες φυλακίσεις, μεταφερόμενοι για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως στη Γερμανία πνιγήκανε, λόγω τορπιλισμού του πλοίου που επιβαίνανε, τον Νοέμβριο του έτους 1943. Για την ενεργό συμμετοχή και προσφορά της Μαρίας Φωτάκη στην Εθνική Αντίσταση και στον απελευθερωτικό αγώνα του Ελληνικού λαού εναντίον των στρατευμάτων κατοχής, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ως ελάχιστη ένδειξη ηθικής αναγνώρισης, της απένειμε Αναμνηστικό Μετάλλιο και Δίπλωμα Εθνικής Αντίστασης.
Ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης από τις Μέλαμπες Βαρδής Τσιράκης, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατό της έγραψε : «Πικράθηκα όταν διάβασα στην εφημερίδα μας [29] , το μισεμό για την άλλη ζωή της αείμνηστης Μαρίας Φωτάκη ή Χαρκιαδίνας. Η αξέχαστη Χαρκιαδίνα, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής φιλοξένησε πολλούς εθνικούς αγωνιστές, μεταξύ δε αυτών και Μελαμπιανούς. Δίκαια οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης αποκαλούσαν το χωριό της Ελεύθερη Ελλάδα. Η συμμετοχή δε του γενναίου και αείμνηστου Αϊγιαννιώτη στην απαγωγή του Γερμανού Στρατηγού Κράϊπε, στις 30-4-1944 απεδείχθη ουσιαστική, κατά την τελευταία στιγμή. Το βράδυ δε της 3-5-1944 ημέρα Τετάρτη, που έφτασαν οι απαγωγείς του Κράϊπε με τον Κράϊπε στην περιοχή του Άϊ Γιάννη, η αείμνηστη Μαρία Φωτάκη, ανέλαβε την τροφοδοσία ορισμένων από αυτούς, που συμμετείχαν στην απαγωγή, αλλά και των Μελαμπιανών που συνόδευαν τον αείμνηστο Παπαδογιάννη. Οι επιζώντες εθνικοί αγωνιστές δεν την ξέχασαν ούτε και θα την ξεχάσουν». Έγραψε επίσης γι αυτήν και τους παρακάτω στίχους, από τους οποίους προκύπτει σαφέστατα η συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση και την χαρακτηρίζει «Αρχόντισσα, της Aθρωπιάς Δασκάλα» :
Σε νίκησεν’ ο Χάροντας, ως διάβασα Mαρία,
της Eθνικής Aντίστασης, δραστήρια Κυρία.
Γράφω με πόνο σήμερο, η Kρήτη να το μάθει,
πως κι άλλη κόρη ξακουστή, τση Λευτεριάς εχάθει.
Έφυγε κι η Φωτάκενα, πριν μήνες για τον Άδη,
άφησε τ’ ουρανού το φως και πήγε στο σκοτάδι.
Eμίσεψες Aρχόντισσα της Aθρωπιάς Δασκάλα,
δίχως ψεγάδι διάβηκες του χάροντα τη σκάλα.
Πάλεψες για τη Λευτεριά, με πάθος κι αγωνία,
υπήρξες και επίλεκτο, μέλος στη κοινωνία.
Tο ήθος κι η ευγένεια κι η αμεροληψία
κι η ψυχική σου δύναμη, σού ’δωσαν’ την αξία.
Aυτά σε καταξίωσαν’, απόγονη γενναίων
Aγωνιστών τση Λευτεριάς, μα και Kαπεταναίων.
Δε σε ξεχνούμε και γι αυτό, αθάνατη θα γίνεις,
για τσ’ αρετές και χάρες σου, στη μνήμη μας θα μείνεις.
Tο χώμα νά ’ναι αλαφρό, που σ’ έχουνε σκεπάσει
και στο Nησί να μη βρεθεί, κανείς να σε ξεχάσει.
Kυριακή, 12 Σεπτεμβρίου 1999 Tσιροβαρδής
Και άλλα πρόσωπα είχανε ενεργή συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση και προσφέρανε σημαντικές υπηρεσίες στον αγώνα για λευτεριά όπως :
7.Τα αδέλφια Κωστής και Γιάννης Παραδεισανός που καταγότανε από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, ενταχθήκανε στην Αντίσταση στην περιοχή Αμαρίου και προσφέρανε σημαντικές υπηρεσίες στην υπόθεση της αντίστασης για λευτεριά. Το μετοχάκι τους στη Σάτα Αμαρίου υπήρξε από την αρχή η έδρα της Συμμαχικής αποστολής. Οι υπηρεσίες που προσφέρανε δεν περιορίζονται μόνο σ’ αυτό το γεγονός. Ο Κωστής Παραδεισανός ήτανε πάντα το δεξί χέρι του Βρετανού της BLO [30], [31], [32]. Δραστηριοποιήθηκε στους τομείς κύριου ενδιαφέροντος των Συμμάχων, που ήτανε η κατασκοπεία και η συλλογή πληροφοριών.
Οι Παραδεισανός Κωστής και Γιάννης, είχανε όλη την δυνατότητα να συγκεντρώνουνε πληροφορίες, για το υπό κατασκευή Γερμανικό αεροδρόμιο Τυμπακίου, τις οποίες παραδίδανε στους Συμμάχους, συμβάλλοντας ουσιαστικά στο Συμμαχικό αγώνα. Βεβαίως και δεν ήτανε η μόνη προσφορά τους στην αντίσταση. Συμμετείχανε ενεργά και σε πολλές επιχειρήσεις συνεχώς, αλλά και σε αυτήν της απαγωγής του Γερμανού Στρατηγού Φον Κράϊπε. (Νικ. Κοκονάς 1991).
8.Ο Στυλιανός Γεωρ. Μπριλλάκης γεννήθηκε το έτος 1890 στον Άγιο Ιωάννη. Αποτάχθηκε το έτος 1935 από τη Χωροφυλακή, ενώ ήτανε Αξιωματικός, λόγω της συμμετοχής του στο κίνημα του Ελ. Βενιζέλου. Το 1941 εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση Αθηνών. Το 1942 έφυγε στη Μ. Ανατολή, όπου οργάνωσε την Ελληνική Χωροφυλακή, μετά από πρόσκληση της εξόριστης Κυβέρνησης Τσουδερού.
Τον Οκτώβριο του 1944 επέστρεψε στην Αθήνα και επάνδρωσε την Ελληνική Χωροφυλακή Αθηνών. Επί Κυβερνήσεως Σοφούλη ανέλαβε Αρχηγός Χωροφυλακής μέχρι το 1948, οπότε αποστρατεύθηκε με το βαθμό του Αντιστράτηγου.
9.Ο Στυλιανός Εμμ. Παραδεισανός γεννήθηκε στον Άϊ Γιάννη το έτος 1913. Με την έναρξη του πολέμου από τους Ιταλούς κατά της Ελλάδας, το έτος 1940, πήρε μέρος, ως Λοχίας. Συνέχισε κατά την Γερμανική Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση, αλλά και στον εμφύλιο πόλεμο, υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Για την πολεμική του δράση προήχθη μέχρι και τον βαθμό του Ταγματάρχη επ’ ανδραγαθία.
10.Η Αναστασία Δημ. Μπριλλάκη – Παραδεισανού, αδελφή του αντάρτη Αριστείδη Παραδεισανού γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη το έτος 1911. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στους αγωνιστές της αντίστασης στην Κρήτη και ιδιαίτερα στους απαγωγείς του Γερμανού Στρατηγού Κράϊπε διερχόμενους από τον Άϊ Γιάννη.
11.Η Ειρήνη Ανδρ. Ζωϊδάκη, αδελφή του Αντώνη Ζωϊδάκη, εκ των πρωταγωνιστών της Απαγωγής του Γερμανού Στρατηγού Κράϊπε, γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη το έτος 1905 και προσέφερε πολλά στην Εθνική Αντίσταση. Κατά τη διέλευση του Κράϊπε από τον Άϊ Γιάννη και την παραμονή του επί τρεις μέρες σε μια ρεματιά με τους απαγωγείς του προσέφερε τρόφιμα με κίνδυνο της ζωής της [33], [34] .
Συμμετείχε με άλλους Αϊγιαννιώτες, τον Αριστείδη Παραδεισανό, την Μαρία Φωτάκη και την Αναστασία Μπριλλάκη αδελφές του Αριστείδη, στην παροχή κρυψώνας και τροφής. Για παραπλάνηση των Γερμανών που περιπολούσανε στη γύρω περιοχή χρησιμοποιούσε μια κατσίκα την οποία δήθεν έβοσκε κοντά στην κρυψώνα και συγχρόνως μετέφερε τρόφιμα στους απαγωγείς.
Ας είναι αιωνία η μνήμη τους.
Φωτογραφίες :
1.Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης 2.Ευαγγελία Παπαδογιάννη-Δανδουλάκη 3.Στέφανος Παραδεισανός-Καλλιόπη Παραδεισανού 4.Αντώνης Ανδρ. Ζωϊδάκης 5. Αριστείδης Στεφ. Παραδεισανός, 6.Μανώλης Μιχ. Φωτάκης 7.Μαρία Εμμ. Φωτάκη, 8.Αναστασία Δημ. Μπριλλάκη 9.Ειρήνη Ανδρ. Ζωϊδάκη 10.Γιάννης και Κωστής Παραδεισανός 11.Στυλιανός Γ Παραδεισανός 12.Στυλιανός Γ. Μπριλλάκης 13.Πιστοποιητικό Παραδεισανός Στέφανος 14.Πιστοποιητικό Παραδεισανού Καλλιόπη 15.Μετάλιο Φωτάκη Μαρία .
Πηγές :
1.Σταύρος Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης …. Ρέθυμνο 2006
2.Σταύρος Φωτάκης, Στη βορεινάδα μιας κορφής …. Ρέθυμνο 2015
3.Βιογραφικό Σημείωμα Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννη
4.Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945, σ. 111.
5.ΖΑΝ ΦΗΛΝΤΙΝΓΚ, Το Κρυφτό, Η Αντίσταση στην Κρήτη, σ. 45, 123- 124.
6.Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 68
7.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 161-163.
8.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλικήκατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 40, 52, 89, 262.
9.Κριτόλαος Σ. Ψαρουδάκης, Αγωνίες και αγώνες μιας εποχής, Ηράκλειο 1991, σ. 87, 121.
10.Γεώργ. Ψυχουντάκης, Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, Αθήνα 1986, σ.347-349.
11.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 80.
12.Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945, σ. 65, 74, 111, 118.
13.Γιάννης Β. Κογχυλάκης, Η Εποποιϊα της Μάχης της Κρήτης και της Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα 1993, σ. 172, 174, 176, 184, 192, 196.
14.Εμμ. Ματθ. Τσιριμονάκης, Η Εθνική Αντίσταση 1941-1944 στο Νομό Ρεθύμνης, σ. 278-279.
15.Νίκος Αλ. Κοκονάς, Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945, Αθήνα 1991,σ. 222 .
16.Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 79.
17.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη, 1941-1944, σ. 263.
18.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 134-135, 167-168, 173-174, 176, 179.
19.Γεώργ. Κάββος, Γερμανοιταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 384, 407.
20.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 233, 288-289.
21.Ηρώον Πεσόντων Σκλαβωμένης Ελλάδος 1940-1945, σ. 123.
22.Ελευθ. Ν. Παπαγιαννάκης, Κρήτη η Μεγάλη Νύχτα, 1941-1945, Αθήνα 1996, σ. 181.
23.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη, 1941-1944, σ. 239,263.
24.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 160-163, 165, 167, 173- 174, 176-177, 183.
25.Γεώργ. Κάββος, Γερμανοϊταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 384.
26.Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2004.
27.Ειρήνη Ταχατάκη, Στρατηγού Κράϊπε, Η θρυλική Απαγωγή, Ηράκλειο 2006.
28.Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 198-199.
29.Εφημερ. «Η Φωνή των Μελαμπιανών». Ιούλιος – Αύγουστος 1999
30.Νίκος Αλεξ. Κοκονάς, Βρετανοί Κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945 Αθήνα 1991, σ. 226.
31.Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 73, 79
32.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη 1941-1944, σ. 80.
33.Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 176, 180.
34.Γεώργ. Κάββος, Γερμανοιταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 462.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
[1] . Σταύρος Φωτάκης, Το χωριό μου Άγιος Ιωάννης …. Ρέθυμνο 2006
[2] . Σταύρος Φωτάκης, Στη βορεινάδα μιας κορφής …. Ρέθυμνο 2015
[3] . Βιογραφικό Σημείωμα Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννη
[4] . Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945, σ. 111.
[5] . ΖΑΝ ΦΗΛΝΤΙΝΓΚ, Το Κρυφτό, Η Αντίσταση στην Κρήτη, σ. 45, 123-124.
[6] . Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 68, 78. .
[7] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 161-163.
[8] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η
Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 40, 52, 89, 262.
[9] . Κριτόλαος Σ. Ψαρουδάκης, Αγωνίες και αγώνες μιας εποχής, Ηράκλειο 1991, σ. 87, 121.
[10] . Γεώργ. Ψυχουντάκης, Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, Αθήνα 1986, σ. 347-349.
[11] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η
Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 80.
[12] . Ασκληπιός Γ. Θεοδωράκης, Η Εθνική Αντίστασις Κρήτης, 1941-1945, σ. 65, 74, 111, 118.
[13] . Γιάννης Β. Κογχυλάκης, Η Εποποιϊα της Μάχης της Κρήτης και της Εθνικής Αντίστασης, Αθήνα
1993, σ. 172, 174, 176, 184, 192, 196.
[14] . Εμμ. Ματθ. Τσιριμονάκης, Η Εθνική Αντίσταση 1941-1944 στο Νομό Ρεθύμνης, σ. 278-279.
[15] . Νίκος Αλ. Κοκονάς, Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945, Αθήνα 1991,σ. 222 .
[16] . Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 79. .
[17] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη, 1941-1944, σ. 263.
[18] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 134-135, 167-168, 173-
174, 176, 179.
[19] . Γεώργ. Κάββος, Γερμανοιταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 384, 407.
[20] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η
Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 233, 288-289.
[21] . Ηρώον Πεσόντων Σκλαβωμένης Ελλάδος 1940-1945, σ. 123.
[22] . Ελευθ. Ν. Παπαγιαννάκης, Κρήτη η Μεγάλη Νύχτα, 1941-1945, Αθήνα 1996, σ. 181.
[23] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη, 1941-1944, σ. 239,263.
[24] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 160-163, 165, 167, 173-
174, 176-177, 183.
[25] . Γεώργ. Κάββος, Γερμανοϊταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 384.
[26] . Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2004.
[27] . Ειρήνη Ταχατάκη, Στρατηγού Κράϊπε, Η θρυλική Απαγωγή, Ηράκλειο 2006.
[28] . Μάρκος Γ. Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη, 1η
Ιουνίου 1941 έως 30 Ιουνίου 1945, Ρέθυμνο 2002, σ. 198-199.
[29] . Εφημερ. «Η Φωνή των Μελαμπιανών». Ιούλιος – Αύγουστος 1999
[30] . Νίκος Αλεξ. Κοκονάς, Βρετανοί Κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945 Αθήνα 1991, σ. 226.
[31] . Σπύρος Απ. Μαρνιέρος, Η Αντίσταση στο Αμάρι, Αθήνα 1984, σ. 73, 79..
[32] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Το Φρούριο Κρήτη 1941-1944, σ. 80.
[33] . Γεώργ. Ευθ. Χαροκόπος, Η Απαγωγή του Στρατηγού Κράϊπε, Αθήνα 1975, σ. 176, 180.
[34] . Γεώργ. Κάββος, Γερμανοιταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991, σ. 462.
Μάϊος του 2022
*Ο Σταύρος Φωτάκης είναι Στρατηγός ε.α, Συγγραφέας, Στιχουργός