Ένα από τα προβλήματα που θα πρέπει να αξιολογηθούν σοβαρά από τα αρμόδια όργανα του ΣΥΡΙΖΑ κατά τον σχεδιασμό τους για την επόμενη περίοδο είναι η μεγάλη επικοινωνιακή υπεροπλία του κυβερνώντος κόμματος. Η αλήθεια είναι ότι, τουλάχιστον στον χώρο του Τύπου, ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρχε τέτοια ανισοκατανομή από πλευράς επιρροής των μέσων ενημέρωσης.
Η αδυναμία αυτή φαίνεται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Ανεξάρτητα από τις πωλήσεις των εντύπων, οι εντυπώσεις είναι συντριπτικές και δημιουργούνται στον μέσο πολίτη άσχετα από το αν διαβάζει εφημερίδες – ακόμη και αν απλώς βλέπει τις πρώτες σελίδες στο Ίντερνετ ή στις πρωινές εκπομπές της τηλεόρασης.
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Ακραιφνώς φιλοκυβερνητικές ημερήσιες εφημερίδες είναι «Τα Νέα», «Η Καθημερινή», ο «Φιλελεύθερος» και ο «Ελεύθερος Τύπος». Κυκλοφορούν οι επίσης δεξιές «Εστία» και «Δημοκρατία» – αν και δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες με το σύστημα Μητσοτάκη. Από την άλλη πλευρά; «Εφημερίδα των Συντακτών», «Αυγή», «Kontra».
Το Σαββατοκύριακο δε στα ακραιφνώς φιλοκυβερνητικά πρωτοσέλιδα προστίθενται τα «Παραπολιτικά», το «Παρασκήνιο», η «Βραδυνή», «Το Βήμα» και το «Πρώτο Θέμα».
Στις κυριακάτικες εφημερίδες οι τρεις πρώτες σε κυκλοφορία κινούνται υπέρ της κυβέρνησης συγκεντρώνοντας 120.000 αναγνώστες («Καθημερινή», «Πρώτο Θέμα» και «Το Βήμα»), ενώ φτάνουμε στην τέταρτη εφημερίδα για να βρούμε μία με χαλαρή ουδετερότητα («Έθνος» με 15.000 φύλλα).
Από την άλλη πλευρά, την Κυριακή υπάρχει το «Documento», αλλά όχι η «ΕφΣυν», η οποία έχει ενισχυμένη σαββατιάτικη έκδοση, αλλά όχι κυριακάτικο φύlλο (σημειώνεται δε ότι τα δύο αυτά φιλο-ΣΥΡΙΖΑ έντυπα Μέσα δεν έχουν και τις καλύτερες των σχέσεων).
Από εκεί και έπειτα η «Real News» διατηρεί την ανεξάρτητη δημοσιογραφική γραμμή της, ενώ η «Νέα Σελίδα», η οποία αναφέρεται στην Κεντροαριστερά, αντιπολιτεύεται πλέον τον Τσίπρα.
Στροφή στην κοινωνική δικτύωση
Ο ίδιος ο τέως πρωθυπουργός αναγνωρίζει το πρόβλημα. Θέλει μάλιστα σε αυτή τη φάση να χρησιμοποιήσει τα social media για να μεταβάλει το επικοινωνιακό τοπίο, το οποίο μετά τις εκλογές έχει γίνει εξαιρετικά αρνητικό (έως ασφυκτικό) για τον ΣΥΡΙΖΑ.
«Το επικοινωνιακό περιβάλλον είναι εξαιρετικά εχθρικό και οι αντίπαλοί μας θα κάνουν ό,τι μπορούν για να μας απομονώσουν, να διαστρεβλώσουν τις θέσεις μας, να μας αποκόψουν από τα στρώματα που μας στηρίζουν» είπε ο Αλέξης Τσίπρας στην πρόσφατη Πολιτική Γραμματεία.
Ο ίδιος φαίνεται να ακολουθεί το μοντέλο… Τραμπ! Υπενθυμίζεται ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος χρησιμοποίησε το Twitter για να επικοινωνεί απευθείας με τους πολίτες, χωρίς τη διαμεσολάβηση των ΜΜΕ που δεν τον υποστήριζαν. Κατ’ αντιστοιχίαν ο Αλέξης Τσίπρας εντείνει τις τελευταίες μέρες την παρουσία του στο Facebook. Οι τοποθετήσεις του παίρνουν τη μορφή των post και όχι των δελτίων Τύπου, ενώ ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ σχολιάζει και θέματα γενικής επικαιρότητας, όπως η απόφαση του Μπόρις Τζόνσον να κλείσει το βρετανικό Kοινοβούλιο.
Το τελευταίο διάστημα υπήρχε έντονος προβληματισμός στα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ για το θέμα των ΜΜΕ. Όπως έλεγαν μάλιστα κάποια κορυφαία στελέχη του κόμματος, δεν είναι δυνατόν τέσσερα χρόνια στην κυβέρνηση το κόμμα να μην κατάφερε να δημιουργήσει κάποιες σταθερές σχέσεις εμπιστοσύνης – ή, έστω, ανοχής – με εκδότες ή επιχειρηματίες του Τύπου.
Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία του Τύπου της μεταπολίτευσης δεν θα βρει άλλη περίοδο τέτοιας ανισομέρειας στα πρωτοσέλιδα. Πάντα υπήρχε μια ισορροπία. Υπήρχαν εφημερίδες που αναφέρονταν με σταθερότητα στις δυο πλευρές του παλαιού δικομματισμού, και μάλιστα με παρόμοια δυναμική και κυκλοφορία. Και όταν η ισορροπία αυτή διαταρασσόταν, υπήρχαν εξελίξεις που την επανέφεραν. Ας δούμε τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
Περίοδος Κοσκωτά
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 είχε εμφανιστεί ένας σοβαρός κλυδωνισμός αυτής της ισορροπίας ύστερα από το ξέσπασμα του σκανδάλου Κοσκωτά.
Ο Ελληνοαμερικανός Γιώργος Κοσκωτάς άρχισε να δουλεύει στην Τράπεζα Κρήτης ως απλός υπάλληλος το 1979, ενώ τον καταζητούσαν ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες για πλαστογραφία.
Πέντε μόλις χρόνια αργότερα, σε μια ιστορία που θυμίζει χολιγουντιανό σενάριο, ο Κοσκωτάς είχε καταφέρει να αγοράσει την Τράπεζα Κρήτης και να δημιουργήσει έναν κολοσσό στα ΜΜΕ τη «Γραμμή», η οποία εξέδιδε έξι περιοδικά, τρεις εφημερίδες (ανάμεσά τους η «Καθημερινή» και η «Βραδυνή») κι έναν ραδιοσταθμό, ενώ το 1987 αγόρασε και τον Ολυμπιακό.
Ο Κοσκωτάς, που αργότερα αποδείχτηκε μεγαλοαπατεώνας, είχε στρέψει τις δυο παραδοσιακές συντηρητικές εφημερίδες προς το ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο η μιντιακή αυτή επέλασή του είχε προκαλέσει την αντίδραση των κεντροαριστερών εκδοτών. «Έθνος» και «Ελευθεροτυπία» άλλαξαν στρατόπεδο και έκαναν σφοδρή αντιπολίτευση στον Ανδρέα Παπανδρέου – και μάλιστα με όρους προσωπικής αντιπαράθεσης.
Είναι ενδεικτικό ότι στις πρώτες εκλογές του 1989, τις οποίες η Ν.Δ. υπό την προεδρία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη είχε κερδίσει με ποσοστό 44%, αλλά δεν είχε καταφέρει να κάνει αυτοδύναμη κυβέρνηση – λόγω του εκλογικού νόμου του Μένιου Κουτσόγιωργα –, το «Έθνος» είχε κυκλοφορήσει με πρωτοσέλιδο τίτλο «Έπεσε ο φαύλος», αναφερόμενος στον Παπανδρέου, ενώ την ημέρα των εκλογών, αντί για πρώτο θέμα, είχε κυκλοφορήσει με πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Γκρεμίστε το ξόανο του ψεύδους».
Άλλωστε την πρώτη του συνέντευξη ως πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης την είχε δώσει στο «Έθνος».
Ωστόσο το ΠΑΣΟΚ δεν έμεινε χωρίς πρωτοσέλιδα στο περίπτερο. Το κενό του «Έθνους» και της «Ελευθεροτυπίας» ήρθαν να καλύψουν τρεις νέες εφημερίδες. Ο Γιώργος Κουρής, εκτός από την «Αυριανή», εξέδωσε τότε μια καινούργια ταμπλόιντ εφημερίδα, τη «Νίκη», ο Σωκράτης Κόκκαλης εξέδωσε την «Επικαιρότητα», ενώ το ΠΑΣΟΚ εξέδωσε ως καθημερινή απογευματινή εφημερίδα την κομματική «Εξόρμηση». Και οι τρεις τίτλοι έκλεισαν και εξαφανίστηκαν όταν επέστρεψαν στην ΠΑΣΟΚική ρότα «Έθνος», «Νέα» και «Ελευθεροτυπία».
Μητσοτάκης – Αλαφούζος
Επί πρωθυπουργίας του πατρός Μητσοτάκη η ισορροπία διαταράχτηκε και πάλι.
Άρχισε μια εξαιρετικά έντονη διαμάχη με το συγκρότημα Αλαφούζου, η οποία έφτασε σε επίπεδο μετωπικής σύγκρουσης. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη αρνιόταν να αδειοδοτήσει τον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ και εξέφραζε αμφιβολίες για τη νομιμότητα της μεταβίβασης της «Καθημερινής» από τον Κοσκωτά, καταγγέλλοντας ταυτόχρονα τους «νεόκοπους εκδότες» που αμφισβητούσαν τις επιλογές της.
Από την άλλη πλευρά,«Καθημερινή» και ΣΚΑΪ άρχισαν να κάνουν λόγο για συνωμοσίες και εκβιασμούς από ένα σύστημα παραεξουσίας, στο οποίο ενέταξαν και το περιοδικό «Εποπτεία», που είχε αρχίσει να επιτίθεται στον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Η σύγκρουση της κυβέρνησης Μητσοτάκη με το συγκρότημα Αλαφούζου άρχισε τον Φεβρουάριο του 1991 και κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 1993 (στο μεταξύ, άρχισε να εκπέμπει και η τηλεόραση του ΣΚΑΪ), με τον πρωθυπουργό να δηλώνει: «Κατηγορώ την οικογένεια Αλαφούζου ότι βρίσκεται πίσω από τη συνωμοσία της ανατροπής της κυβέρνησης».
Ο Αριστείδης Αλαφούζος απάντησε με μια συνέντευξή του τότε στα «Νέα» αποκαλύπτοντας ότι είχε χρηματοδοτήσει τη Ν.Δ. το 1989 με 600.000 δολάρια και αργότερα με μια άλλη επιταγή ύψους 1 εκατ. δολαρίων.
Την εποχή της σφοδρής σύγκρουσης του Μητσοτάκη με τον Αντώνη Σαμαρά οι εφημερίδες «Μεσημβρινή» και «Ελεύθερος» τον είχαν εγκαταλείψει, με συνέπεια η Ν.Δ. να μείνει προσωρινά μόνο με τον «Ελεύθερο Τύπο» και την «Απογευματινή».
Τη λύση την έδωσε η αλλαγή ηγεσίας στη Ν.Δ. Ο Μητσοτάκης, το 1993, ηττήθηκε και έφυγε, ο Μιλτιάδης Έβερτ τον διαδέχθηκε στην ηγεσία του κόμματος και οι σχέσεις του κόμματος με τις εφημερίδες της παράταξης αποκαταστάθηκαν πλήρως.
Εποχή Σημίτη
Την εποχή του Κωνσταντίνου Σημίτη, του χρηματιστηρίου και των εύκολων δανεικών, οι τίτλοι στα περίπτερα αυξήθηκαν εντυπωσιακά. Αυτή την περίοδο ανέτειλε το συγκρότημα του Μιχάλη Ανδρουλιδάκη με την «Εξουσία», τον «Επενδυτή», ραδιόφωνο και τηλεόραση.
Ο «Επενδυτής» ήταν μια εφημερίδα που δεν έμοιαζε με καμία άλλη, καθώς… επένδυε ισοβαρώς στην οικονομική και την πολιτική ενημέρωση. Είχε το ένθετο «Symbol» με προχωρημένο γράψιμο, «ψαγμένα» κομμάτια και αποτελούσε τη must επιλογή του Σαββάτου, ενώ η αθλητική ταμπλόιντ «Sportime», με πρωτοποριακό lay out, εκτινάχθηκε κυκλοφοριακά από τις πρώτες ημέρες της κυκλοφορίας της.
Η εφημερίδα «Εξουσία» ήταν το κερασάκι στην τούρτα του εκδοτικού του ομίλου, ειδικά από την στιγμή που άρχισε να προσφέρει κατοικίες στους αναγνώστες της, στις 15 Απριλίου 1997. Η κυκλοφορία της έφτασε να απειλεί την πρωτιά των «Νέων» και της «Ελευθεροτυπίας» σε μια εποχή που η απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας ήταν το μεγαλύτερο όνειρο του κάθε Έλληνα.
Η ισορροπία και πάλι δεν είχε διαταραχτεί οριστικά. Απέναντι στο ανατέλλων κεντροαριστερό συγκρότημα – και ασχέτως του θλιβερού και σκανδαλώδους τέλους του – εκδόθηκε πληθώρα τίτλων κεντροδεξιών εφημερίδων. Επανακυκλοφόρησε η «Βραδυνή», βγήκε ο «Αδέσμευτος Τύπος» (για μια περίοδο κυκλοφορούσαν δύο εφημερίδες με τον ίδιο τίτλο, μία από τον Δημήτρη Ρίζο και μία από τον Κωνσταντίνο Μήτση), η βραχύβια «Απόφαση» του Πάνου Καραγιάννη, η «Χώρα» του Γιώργου Τράγκα κ.λπ.
Τα πρωτοσέλιδα είναι μοιρασμένα – αν και οι κυκλοφορίες ευνοούν τον Σημίτη. Λίγα χρόνια αργότερα το ΠΑΣΟΚ – παρά τη θηριώδη μιντιακή του κυριαρχία – χάνει και ο Κώστας Καραμανλής γίνεται πρωθυπουργός. Ύστερα ήρθε η κρίση, η οποία είναι μια άλλη – πολύ πονεμένη – ιστορία…