Μια πρόσφατη μελέτη των καθηγητών Γιάννη Ζαϊμάκη και Μαρίνας Παπαδάκη από το Πανεπιστήμιο Κρήτης αναδεικνύει την κοινωνική και οικονομική πίεση που βιώνουν οι περιοχές του ιστορικού κέντρου των Χανίων εξαιτίας της συνεχούς διαχείρισης ακραίων τουριστικών επιβαρύνσεων 

Το ιστορικό κέντρο των Χανίων, με την έντονη τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων ετών, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο ενός φαινομένου που ξεπερνά τις συνήθεις αφηγήσεις επιτυχίας και ανάπτυξης. Μια νέα μελέτη με τίτλο «Voices of Protest and the Right to the City in the Context of Overtourism: Reflections from the Historic City of Chania, Crete, Greece», που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό City, φωτίζει με τεκμηριωμένο και εθνογραφικό τρόπο τη σκοτεινή πλευρά της τουριστικής υπερεπέκτασης. Συγγραφείς της είναι οι Γιάννης Ζαϊμάκης και Μαρίνα Παπαδάκη, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Η έρευνα βασίζεται σε εθνογραφικό υλικό από το Παλιό Λιμάνι των Χανίων και τις ιστορικές συνοικίες του κέντρου, εστιάζοντας στις καθημερινές εμπειρίες κατοίκων και μικρών επαγγελματιών.

Μέσα από τις μαρτυρίες και τις κινητοποιήσεις τους, αποτυπώνεται ένα τοπίο κοινωνικής και πολιτισμικής σύγκρουσης ανάμεσα στην τουριστική ανάπτυξη και το δικαίωμα των ανθρώπων να συνεχίσουν να ζουν, να εργάζονται και να ανήκουν στον τόπο τους.

Η αλλοτρίωση του τόπου: από τη γειτονιά στο τουριστικό προϊόν

Η μελέτη εξετάζει το πώς οι δυναμικές του υπερτουρισμού μετασχηματίζουν τον δημόσιο χώρο και τη συλλογική ζωή της πόλης. Οι εικόνες που καταγράφονται είναι χαρακτηριστικές: βιτρίνες και πινακίδες που στοχεύουν αποκλειστικά τους επισκέπτες, τα παλιά σπίτια που μετατρέπονται σε τουριστικά μίνι-καταλύματα και εγκαταστάσεις που ξεπερνούν τις αντοχές του ιστορικού ιστού. Αυτή η τουριστικοποίηση οδηγεί στην αποξένωση του τόπου από τους κατοίκους — μια διαδικασία που οι ερευνητές περιγράφουν ως place alienation.

Η έννοια της place alienation χρησιμοποιείται για να περιγράψει το βίωμα της απώλειας νοήματος, ταυτότητας και συναισθηματικής σύνδεσης με τον τόπο, όταν αυτός μετατρέπεται σε εμπορικό προϊόν. Τα Χανιά, επισημαίνουν οι ερευνητές, έχουν υποστεί μια «τουριστική μετάλλαξη» που επηρεάζει δομικά τον κοινωνικό ιστό.

Οι γειτονιές του ιστορικού κέντρου, που κάποτε φιλοξενούσαν σταθερούς πληθυσμούς, έχουν σε μεγάλο βαθμό μετατραπεί σε περιοχές βραχυχρόνιας μίσθωσης και εμπορικής εκμετάλλευσης. Καταστήματα που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κατοίκων, όπως φούρνοι και παντοπωλεία, αντικαθίστανται πλέον από τουριστικά είδη, εστιατόρια και μαγαζιά αναμνηστικών.

Η κοινωνική ζωή της γειτονιάς υποχωρεί μπροστά στις ανάγκες μιας παροδικής επισκεπτικής ροής, ενώ οι κάτοικοι — ειδικά όσοι ανήκουν σε ευάλωτες οικονομικά ομάδες — εκτοπίζονται είτε λόγω αύξησης των ενοικίων είτε επειδή οι ιδιοκτήτες τους προτιμούν να εκμεταλλευτούν τα ακίνητα τουριστικά.

Η τουριστική ανάπτυξη ως μορφή “αποανάπτυξης” για την τοπική κοινωνία

Οι συγγραφείς προτείνουν μια κριτική ανάγνωση της τουριστικής “ανάπτυξης” στα Χανιά, αναδεικνύοντας τις αρνητικές κοινωνικές και πολιτισμικές συνέπειες. Ο τουρισμός, από εργαλείο ενίσχυσης της τοπικής οικονομίας, έχει καταλήξει να λειτουργεί αποσταθεροποιητικά, ιδιαίτερα όταν δεν ρυθμίζεται ή όταν εξαρτάται από εξωτερικά συμφέροντα.

Η μελέτη περιγράφει την τουριστικοποίηση των Χανίων ως μια διαδικασία «εκρίζωσης»: σταδιακής απομάκρυνσης των κατοίκων από το κέντρο της πόλης, απώλειας του δημόσιου χώρου, αποδόμησης της τοπικής πολιτισμικής κληρονομιάς και αντικατάστασης της καθημερινότητας με μια θεαματική σκηνοθεσία «για τα μάτια των τουριστών».

Οι φωνές αντίστασης: Διεκδίκηση του “δικαιώματος στην πόλη”

Κεντρικό θεματικό άξονα της μελέτης αποτελεί η έννοια του δικαιώματος στην πόλη (right to the city), όπως αυτή εκφράζεται μέσα από μορφές διαμαρτυρίας και συλλογικής δράσης στα Χανιά. Οι ερευνητές περιγράφουν μια σειρά από πρωτοβουλίες κατοίκων και κοινωνικών κινημάτων που αγωνίζονται για την επανανοηματοδότηση του τόπου και την υπεράσπιση του δημόσιου χώρου.

Παραδείγματα περιλαμβάνουν διαμαρτυρίες για την εμπορευματοποίηση του Παλιού Λιμανιού, τη μαζική τουριστικοποίηση της συνοικίας της Σπλάντζιας, την απώλεια της προσβασιμότητας σε δημόσιους χώρους, αλλά και αντιστάσεις σε πολεοδομικά σχέδια που αγνοούν την τοπική ιστορία και κοινωνική πραγματικότητα.

Οι φωνές που καταγράφονται δεν είναι απλώς αρνητικές ή καταγγελτικές· αντιθέτως, φέρουν μια πρόταση ζωής: μια πόλη προσβάσιμη, συμμετοχική, που να σέβεται τη μνήμη, την ιστορία και την ανάγκη των κατοίκων να συνυπάρχουν αρμονικά με την τουριστική δραστηριότητα.

Ο ρόλος των πολιτικών και θεσμικών παρεμβάσεων

Η μελέτη είναι ιδιαίτερα επικριτική απέναντι στην απουσία ουσιαστικών πολιτικών ρύθμισης του τουριστικού φαινομένου. Τονίζεται η αδυναμία των τοπικών αρχών να προστατεύσουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της πόλης και να διαμορφώσουν ένα θεσμικό πλαίσιο που να ενισχύει τη βιώσιμη συνύπαρξη κατοίκων και τουριστών.

Γίνεται αναφορά στην έλλειψη ορατότητας των κατοίκων στις αποφάσεις που αφορούν το μέλλον της πόλης, στη γραφειοκρατική απομάκρυνση των τοπικών πολιτικών από τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και στην απουσία συμμετοχικών μηχανισμών σχεδιασμού.

Συμπεράσματα: Μια εναλλακτική προοπτική για τα Χανιά

Η μελέτη των Ζαϊμάκη και Παπαδάκη δεν στέκεται μόνο στην περιγραφή του προβλήματος, αλλά αναδεικνύει και τις δυνατότητες μιας εναλλακτικής προσέγγισης. Μιας προσέγγισης που στηρίζεται στη συμμετοχή, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Το «δικαίωμα στην πόλη» που διεκδικούν οι κάτοικοι των Χανίων δεν είναι αφηρημένο. Είναι η δυνατότητα να μπορούν να συνεχίσουν να ζουν, να εργάζονται και να δημιουργούν στον τόπο τους, χωρίς να μετατρέπονται σε φιγούρες ενός θεματικού πάρκου ή σε παρελθόντα στοιχεία μιας πόλης που χάνεται μέσα στην εμπορευματοποίηση.

Τα Χανιά, σύμφωνα με τη μελέτη, μπορούν να γίνουν παράδειγμα μιας άλλης τουριστικής ανάπτυξης – ανθρώπινης, συμμετοχικής και δίκαιης. Αρκεί να ακουστούν οι φωνές όσων ζουν πραγματικά εκεί.

Όλο το κείμενο της έρευνας εδώ.