Σε ένα αγρόκτημα στο βόρειο Βέλγιο, όχι μακριά από τα εκατοντάδες τρακτέρ που μπλόκαραν το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης για να απαιτήσουν περισσότερο σεβασμό για τους αγρότες, ο Bart Dochy άνοιγε τον υπολογιστή του, περιμένοντας να φορτώσει ένα κυβερνητικό πρόγραμμα με χάρτες της γης του, δίπλα σε άδεια «ψηφιακά» κουτιά που ζητούσαν να γεμίσουν με στατιστικά στοιχεία για τα λιπάσματα, τα φυτοφάρμακα, την παραγωγή και τη συγκομιδή.
«Μας εποπτεύουν επίσης με δορυφορικές εικόνες, ακόμη και με drones», λέει ο Dochy στο περιοδικό Fortune. Η απογοήτευσή του αναδεικνύει το τεράστιο χάσμα εμπιστοσύνης και κατανόησης που έχει ανοίξει ανάμεσα στους Ευρωπαίους αγρότες και σε αυτό που ολοένα και περισσότερο βλέπουν ως ένα κράτος-νταντά που κοιτάζει σε κάθε γωνιά των αχυρώνων τους, αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο απλώνεται κάθε ίχνος… κοπριάς.
Από την Ελλάδα μέχρι την Ιρλανδία, από τη Βαλτική μέχρι την Ισπανία, δεκάδες χιλιάδες αγρότες και οι υποστηρικτές τους συμμετείχαν σε διαδηλώσεις σε όλη την Ευρώπη τις τελευταίες εβδομάδες. Αυτό ήταν αρκετό για να κυριαρχήσει η δυσχερής θέση των αγροτών στα πρωτοσέλιδα όλης της ηπείρου και να γίνει βασικό ζήτημα για τις εκλογές της 6ης και 9ης Ιουνίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι αγρότες πάντα ζούσαν από τα καπρίτσια της φύσης. Την άστατη ρύθμιση, όμως, δεν μπορούν να την αποδεχτούν. «Αυτό είναι που δημιουργεί τέτοιο επίπεδο δυσπιστίας. Είναι σαν να ζεις στη Ρωσία ή την Κίνα», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Dochy, αντί για τις εύφορες πεδινές περιοχές της Φλάνδρας στο βορειοδυτικό Βέλγιο.
Γραφειοκρατία και κανόνες που τους εξοντώνουν
Οι αγρότες έχουν πολλά παράπονα – από ανεπαρκώς ρυθμιζόμενες φτηνές εισαγωγές έως υπερβολικούς περιβαλλοντικούς κανόνες – αλλά οι όγκοι γραφειοκρατίας τούς εξουδετέρωσαν όλους σχεδόν αμέσως. Η ΕΕ, ωστόσο, είναι επίσης το χέρι που τους ταΐζει, με περίπου 50 δισεκατομμύρια ευρώ να πηγαίνουν σε ένα τεράστιο δίκτυο προγραμμάτων για τη γεωργία κάθε χρόνο.
Σε αντάλλαγμα, οι αγρότες πρέπει να λογοδοτούν για τις δαπάνες τους – με τρόπους που βρίσκουν όλο και πιο επαχθείς.
«Ένας αγρότης ζει στην πραγματικότητα σε σύγκρουση μεταξύ της κυβέρνησης, η οποία θέλει να έχει το πάνω χέρι, και της φύσης, η οποία εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι. Και στην πραγματικότητα δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα στη φύση»
Στα 51 του χρόνια, ο Dochy απέχει πολύ από το να είναι ένας πικραμένος, εξτρεμιστής αγρότης που βάζει φωτιά σε μπάλες σανού ή ψεκάζει κοπριά σε κυβερνητικά κτίρια. Στο γραφείο του, τόσο απαραίτητο όσο και ένας αχυρώνας στη ζωή ενός σημερινού αγρότη της ΕΕ, κρέμεται η προειδοποίηση «Ο Θεός παρακολουθεί – Όχι κατάρες εδώ». Προέρχεται από παλιά αγροτική οικογένεια, από γενιές συντηρητικών χριστιανοδημοκρατών, που παραδοσιακά αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής γεωργίας.
Μόλις ο Dochy τελειώσει με τα 900 γουρούνια και τα περίπου 30 εκτάρια καλαμποκιού ή πατάτας, αλλάζει τη μπλε φόρμα και τις λαστιχένιες μπότες του με ένα κοστούμι. Είναι επίσης ο δήμαρχος αυτής της αγροτικής κοινότητας, του Ledegem, 120 χιλιόμετρα δυτικά των Βρυξελλών, απ’ όπου προέρχεται μεγάλο μέρος της απεχθούς γραφειοκρατίας της ΕΕ για τα αγροκτήματα.
Κατά τη διάρκεια του πρωινού καφέ, ο πατέρας του, Frans Dochy, 82 ετών, θυμάται πώς, στα νιάτα του, μάζευε τεύτλα από το κρύο παχύ χώμα με τα χέρια επί ώρες. Ωστόσο, λέει, η λογιστική του 2024 «θα με είχε διώξει από το αγρόκτημα εδώ και πολύ καιρό». Βλέπει πώς ο γιος του πρέπει να καταγράφει την άφιξη οποιασδήποτε τεχνητής κοπριάς εντός επτά ημερών.
«Και αυτό πρέπει να γίνεται ακόμη και στις πιο πολυσύχναστες ώρες στο χωράφι, φυσικά», λέει ο Bart Dochy. «Στη συνέχεια, πρέπει να καταγράφεται ακριβώς πώς διασπείρεται σε κάθε μικρό αγροτεμάχιο – πόσα κιλά και πώς διανέμεται», εξηγεί, ξεφυλλίζοντας μερικούς από τους χοντρούς φακέλους στο γραφείο του. «Και με το παραμικρό λάθος, υπάρχουν πρόστιμα».
Ένα λάθος «κλικ» κοστίζει εκατοντάδες ευρώ πρόστιμο
Ο Dochy είπε ότι συχνά άκουγε από δεκάδες αγρότες της πόλης του πώς τα πρόστιμα μπορούν να φτάσουν σε εκατοντάδες ευρώ, απλώς με ένα λάθος κλικ του ποντικιού. Οι ίδιες ιστορίες έρχονται στο προσκήνιο σε κάθε διαμαρτυρία των αγροτών – είτε πρόκειται για ιταλική, γαλλική, ολλανδική ή ισπανική.
Την περασμένη Τρίτη, οι αγρότες απέκλεισαν τους δρόμους γύρω από το βελγικό λιμάνι της Αμβέρσας, το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Είχαν προηγηθεί διαμαρτυρίες σε ολόκληρη τη χώρα, οι οποίες κόστισαν δεκάδες εκατομμύρια ευρώ σε καθυστερήσεις μεταφορών και χαλασμένα προϊόντα.
Αυτό που πραγματικά ενοχλεί τον Dochy είναι όταν του επιβάλλονται γραφειοκρατικές προθεσμίες, για παράδειγμα αν ορισμένες καλλιέργειες ή πράσινα λιπάσματα πρέπει να τα σπείρει μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου. «Εάν η τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου είναι απίστευτα βροχερή, δεν θα μπορέσετε να το σπείρετε σωστά. Παρ’ όλα αυτά, όμως, είστε υποχρεωμένοι να σπείρετε. Διαφορετικά, μπορεί να βρεθείτε αντιμέτωποι με πρόστιμο», τονίζει.
«Ένας αγρότης ζει στην πραγματικότητα σε σύγκρουση μεταξύ της κυβέρνησης, η οποία θέλει να έχει το πάνω χέρι, και της φύσης, η οποία εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι. Και στην πραγματικότητα δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα στη φύση», λέει χαρακτηριστικά.
Το εκκρεμές έχει πλέον γυρίσει
Επειδή οι κανόνες αλλάζουν επίσης πολύ γρήγορα, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να επενδύσει κανείς με σύνεση. Στο βόρειο Βέλγιο τέτοια ζητήματα έχουν συσσωρευτεί γύρω από τη νιτρορύπανση από τη γεωργία και τους κανόνες για τον περιορισμό της. Χρόνια πολιτικών διαφωνιών και δικαστικών αμφισβητήσεων δεν έχουν αφήσει σαφή εικόνα για το μέλλον.
Οι αξιωματούχοι της ΕΕ, ωστόσο, επισημαίνουν την ανάγκη για αυστηρή ρύθμιση, μετά από δεκαετίες χαλαρής εφαρμογής. Η ρύπανση του εδάφους ήταν κάποτε ευρέως διαδεδομένη από την απόρριψη της περίσσειας κοπριάς σε υδρορροές και ποτάμια.
Οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις έπρεπε να ελέγχονται εξονυχιστικά για να διασφαλιστεί ότι δαπανούσαν σωστά τις επιδοτήσεις. Τώρα, όμως, το εκκρεμές έχει γυρίσει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μετά από χρόνια συσσώρευσης όλο και πιο περίπλοκων κανόνων, οι πολιτικοί συνειδητοποιούν ότι ίσως το παράκαναν.
«Οι αγρότες μας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις», δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ, Μάρος Σέφτσοβιτς, στους ευρωβουλευτές αυτή την εβδομάδα, φροντίζοντας να αναφέρει τις «διοικητικές απαιτήσεις». «Ακούμε τους αγρότες μας – δυνατά και καθαρά. Αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες σας. Και οι πολιτικοί πρέπει να κάνουν κάτι καλύτερο», σημείωσε.