Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
Δημοσιογράφος – Ερευνητής – Αναλυτής AEJ/IFJ
Τι σημαίνει σήμερα «είμαι αριστερός» δηλώνει μια κοινωνική ευαισθησία, μια ευαισθησία, μια συμπεριφορά ή απλώς μια παράδοση, ένα συμπλήρωμα ψυχής; Ορισμένοι, προκειμένου να βγουν από το δίλημμα γίνονται θερμοί υποστηρικτές της ιδέας του «τρίτου δρόμου» της πλέον πρόσφατης και σοβαρής συνεισφοράς στον ορισμό της αριστεράς. Ωστόσο η πρόκληση είναι διαχρονική. Η αριστερά πρέπει να είναι σε θέση να επιδεικνύει τη δύναμή της και να δίνει καλύτερες λύσεις απ’ ότι η δεξιά στα κακώς κείμενα και αυτό να το κάνει στο όνομα των σωστών αρχών της.
Υπάρχει ένα μεγάλο ερώτημα για το τι σημαίνει σήμερα «είμαι αριστερός» ή ακολουθώ μια «αριστερή πολιτική». Αν η Αριστερά δεν είναι πλέον παρά μια ευαισθησία, μια συμπεριφορά ή απλώς μια παράδοση και αν έχει πάψει πια να ενσαρκώνει εμπράκτως τις αξίες της, τότε είναι ένα τίποτε. Δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε σχέση με τον καπιταλισμό ούτε να προσδιορίσει τις επιδόσεις και τις ανισότητες του όρου «Αριστερά». Δεν μπορεί να θεωρείται πλέον ένα «συμπλήρωμα ψυχής» ή αντίληψης.
Αν έχει αρκεστεί, αντιθέτως, να αναπτύσσει κάποιου είδους διαμαρτυρία και έχει καταφύγει σε μαγικά φίλτρα, με άλλα λόγια αν δεν έχει υπ’ όψιν της τις πραγματικότητες του σήμερα, δεν αξίζει πια τίποτε. Η μόνη ενδιαφέρουσα Αριστερά είναι η Αριστερά που βρίσκεται στην κυβέρνηση. Η Αριστερά κατάφερε μια πολιτική επιτυχία διαρκείας μόνο όταν ισοδυναμούσε είτε με έναν υποτιθέμενο ρεαλισμό, που την απάλλασσε από τις υποχρεώσεις των αξιών της, είτε με έναν προφορικό εθελοντισμό, που την εξαιρούσε από το να αναλάβει, σύμφωνα με τη διατύπωση της Χάνα Αρεντ, το «ρίσκο του δημόσιου βίου».
Προκειμένου να εξέλθουν από αυτό το δίλημμα, ορισμένοι γίνονται θερμοί υποστηρικτές της ιδέας του «τρίτου δρόμου», της πλέον πρόσφατης και σοβαρής συνεισφοράς στον ορισμό της Αριστεράς. Άλλοι πάλι, οι περισσότεροι, πιστεύουν ότι αυτή η γερμανοβρετανική εκδοχή δεν λύνει το πρόβλημα ταυτότητας του χώρου και την απορρίπτουν χωρίς να τη μελετήσουν καν.
Αρχές και δράσεις
Άρα ο κίνδυνος δεν είναι μόνο θεωρητικός. Η Αριστερά δεν πορεύεται πουθενά χωρίς την ικανότητα της να κινητοποιεί και να ενώνει. Η πρόκληση είναι διαχρονική: η Αριστερά πρέπει να είναι σε θέση να επιδεικνύει τη δύναμη της και να δίνει καλύτερες λύσεις στα κακώς κείμενα απ’ ό,τι η Δεξιά και αυτό να το κάνει στο όνομα των σωστών αρχών της.
Η πρώτη από αυτές τις αρχές περιγράφει στην ουσία μια μέθοδο δράσης και βασίζεται στην ιδέα ότι οι επιλογές είναι ανοικτές και στο ότι είναι δυνατόν να διορθώσει κανείς τις αδικίες και τα σκάνδαλα. Ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός βρίσκεται στο κέντρο της αριστερής παράδοσης με τις τερατώδεις διαστροφές της -τον κομμουνισμό- και τα όσα πραγματοποίησε: χωρίς αυτή την πεποίθηση καμία κοινωνική πρόοδος, άμα τω πέρατι των αγώνων, δεν θα ήταν εφικτή.
Η δεύτερη αρχή είναι προφανώς η ισότητα. Φανταστείτε ότι μια αριστερή πολιτική δεν θα μπορεί πλέον να πραγματοποιήσει την πρώτη προτεραιότητα της και έτσι παραβιάζει τα σύνορα που τη διαχωρίζουν από τη Δεξιά. Ασφαλώς ένα τέτοιο κόμμα ανησυχεί μόνο για τις υπερβολικά έκδηλες και ανήθικες ανισότητες και το αντικείμενο της Αριστεράς είναι σπάνια πλέον η επιδίωξη της καθολικής ισότητας.
Η τρίτη αξία της Αριστεράς είναι η αλήθεια. Πέρα από έναν αγώνα ενάντια στον σκοταδισμό, κληρονομιά του Διαφωτισμού, και από ένα δημοκρατικό στοίχημα για την ικανότητα του λαού να πλησιάσει τη γνώση, η αλήθεια είναι και μια αξία πολιτική: είναι η θεμελιώδης αξία του αγώνα της Αριστεράς κατά την υπόθεση Ντρέιφους. Ιστορικά η οικουμενικότητα της αλήθειας ακολουθούσε πάντα τη Δεξιά. Ενώ η Δεξιά μπορούσε να δεχθεί την πολιτική σκοπιμότητα, για την Αριστερά η ελικοειδής γραμμή της υποκρισίας κατέστρεφε κάθε ελπίδα προόδου. Επάνω σε αυτή την ελπίδα η Αριστερά θεμελίωνε όχι μόνο τη δημοκρατία, αλλά και την ίδια της την πρακτική.
Απομένει μια τέταρτη αξία: η ελευθερία – σύλληψη η οποία είναι δύσκολο να προσδιοριστεί και να γίνει πράξη. Από τη μία πλευρά, πρόκειται για μια έμφυτη αξία της Αριστεράς, που έχει να κάνει τόσο με τη γέννηση του κινήματος ο αγώνας για την ελευθερία χρονολογείται τουλάχιστον από τον 16° αιώνα όσο και με τον προορισμό του – η ελευθερία είναι η κινητήρια δύναμη του σχεδίου για την επίτευξη της χειραφέτησης, της αλήθειας και της ίδιας της ισότητας. Από την άλλη πλευρά, η ελευθερία προσδιορίζει την έννοια της έννομης τάξης στην κοινωνία, δημιουργεί ενδεχομένως ανισότητα και καταπίεση, συμβάλλει στην εμφάνιση της Βίας και της παράνοιας. Η Αριστερά λοιπόν δεν αντιλαμβάνεται συχνά έτσι την ελευθερία, να περιορίζει και να καταπιέζει.
Όσο λιγότερο νιώθει η Αριστερά σίγουρη για τον εαυτό της, τόσο πιο φιλελεύθερη είναι. Οι νέες ελευθερίες συγχέονται με τη χειραφέτηση και την ισότητα. Εμφανίζονται επίσης να επιβάλλονται εν ονόματι της οικονομίας. Η ελευθερία όμως δεν πρέπει να υποβιβαστεί σε μια αόριστη μαγική έννοια όπως η δημοκρατία, που κινδυνεύει να γίνει ένα ανωφελές σλόγκαν χωρίς καμία διαφάνεια στην κοινωνική του λειτουργία.
Η Αριστερά μπορεί σήμερα να στηριχθεί ταυτόχρονα επάνω και στις τέσσερις αρχές της για να διαφοροποιηθεί από τη μετριοπαθή Δεξιά, να ανανεωθεί με τις ξεχασμένες αξίες της και να λύσει τα κακώς κείμενα της γαλλικής κοινωνίας. Χρειάζεται όμως να υπερνικήσει κάποια εμπόδια. Κατ’ αρχήν δεν θα πρέπει να ενδώσει στην τάση της μετριοπάθειας: η Αριστερά δεν μπορεί να εξαργυρώνει τις αρχές της στον βωμό της αποτελεσματικότητας, να ανταλλάσσει την κουλτούρα με την οικονομία, την ελευθερία με την ισότητα. Η πολιτική δεν είναι γραφείο συμψηφισμού και οι εξαργυρώσεις σε κάποιον τομέα δεν θα βρουν ποτέ το υποκατάστατο τους.
Ξεχασμένες αξίες
Η Αριστερά δεν πρέπει να εγκαταλείψει χους μεγάλους αγώνες – ειδικά δε εκείνον που αφορά το ζήτημα των μεταναστών και που την αφορά παραδοσιακά διότι αυτή είναι η Αριστερά και διότι εκείνον τον προστάζει η πραγματικότητα. Ομοίως θα πρέπει να αντιμετωπίσει και τα πιο φιλόδοξα ζητήματα, όπως αυτά της δικαιοσύνης και του αγώνα κατά της διαφθοράς.
Εν συνεχεία καλό θα ήταν να γίνει λιγότερο δειλή ώστε να καταφέρει με πνεύμα κριτικό να εναντιωθεί στις προκαταλήψεις της. Η Αριστερά πρέπει να δεχθεί να κρίνει τις προθέσεις της ανάλογα με τα αποτελέσματα τους. Δίνοντας την εντύπωση ότι συγκαλύπτει συμβολικά την πολιτική αναμονής, όχι μόνο αυξάνει την καχυποψία για την πολιτική της, αλλά δίνει και λαβή για παλιές κατηγορίες ιδεολογικού περιεχομένου.
Το να ξαναβρεί την ικανότητα της να κυριαρχεί στην καθημερινή πραγματικότητα είναι ίσως ο μόνος τρόπος για την Αριστερά να νικήσει αυτό τον σκεπτικισμό. Το φάντασμα που καιροφυλακτεί για την Αριστερά είναι η απώλεια της ικανότητας να δρα και της δυνατότητας να ελέγχει μέρος του πολιτικού δυναμικού. Συνηθίζοντας να ζει με την ανικανότητα της και βρίσκοντας δικαιολογίες για την «πολυπλοκότητα» των πραγμάτων, κινδυνεύει να χάσει ένα από τα πλέον γόνιμα κίνητρα της: την ιδιότητα της αγανάκτησης και το αίσθημα της εξέγερσης.
Η Αριστερά αποκάλυψε ότι η δημοκρατία απαιτούσε μεγαλύτερη αυτονομία, υπευθυνότητα και αποκέντρωση, όλων αυτών η αρετή όμως εξαρτάται από τους υπάρχοντες κανονισμούς και από τα δημόσια ήθη. Η αποκέντρωση ίσως αποβεί αντιδημοκρατική και η αυτονομία μέσα σε ένα πλαίσιο μη συναγωνιστικό και χωρίς την απαραίτητη εξωτερική ή διεθνή εκτίμηση ισοδυναμεί με ανεπάρκεια. Όσο για την υπευθυνότητα, ελλείψει πολιτικής ντιρεκτίβας, μέσων, αποζημιώσεων και κυρώσεων, οδηγεί στην παράλυση.
Σε ό,τι αφορά τη μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων και των καθηκόντων, είτε μιλάμε για το κράτος είτε για τον ιδιωτικό τομέα, αυτή δεν θέτει ζήτημα τήρησης αρχών, οφείλει όμως να καθορίσει το επίπεδο κατανομής του πλούτου. Ήταν ευτύχημα που ο εκσυγχρονισμός της οικονομίας απασχόλησε τελικά την Αριστερά, όμως απομένει ακόμη να λυθούν τα ζητήματα που αφορούν τους θεσμούς και την κοινωνία.
Σύγχρονη Αριστερά σημαίνει συνύπαρξη κράτους και κοινωνίας, δημοκρατική λήψη αποφάσεων, θεμιτός ανταγωνισμός και ανακατανομή του πλούτου. 0 νέος φιλελευθερισμός της Αριστεράς θα έφερνε πλούσιους καρπούς και θα σταματούσε τις αντιφάσεις ως προς τις έννοιες της ισότητας και της εντιμότητας, το πολιτικό πρόσωπο της αλήθειας, καθώς θα έχει αντιληφθεί ότι στους κόλπους της δικής της παράταξης θα έπρεπε να καταπολεμήσει τα συμφέροντα που την αποξενώνουν από τις δημοκρατικές ανάγκες.