To θέμα της καταγραφής του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου (αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της χούντας) έχει ερευνηθεί εκτενώς από τον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, διευθυντή ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε. Ο κ. Καλλιβρετάκης μίλησε στο tvxs.gr, για τους αρνητές των δολοφονιών, εκφράζοντας την ανησυχία του για την πιθανότητα επιβολής σήμερα στην Ελλάδα ενός αυταρχικού καθεστώτος, άλλου τύπου από εκείνο των συνταγματαρχών.
Της Κατρίν Αλαμάνου
Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών μια ιστορική έρευνα (με επιστημονικό υπεύθυνο τον διευθυντή ερευνών Λεωνίδα Καλλιβρετάκη) υπό τον τίτλο «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973».
Όπως αναφέρει στο tvxs.gr ο κ. Καλλιβρετάκης, «στο πλαίσιο της έρευνάς μας (που ακόμη συνεχίζεται) επιχειρείται η συγκέντρωση και επεξεργασία με επιστημονικές μεθόδους όλων των τεκμηρίων, από τα δημοσιεύματα της εποχής μέχρι τα αρχεία των νοσοκομείων, τις ανακρίσεις και λοιπές δικαστικές έρευνες που ακολούθησαν, τα βουλεύματα που εκδόθηκαν, τις καταθέσεις στη δίκη που ακολούθησε, καθώς και προσωπικές συνεντεύξεις από αυτόπτες μάρτυρες και συγγενείς των θυμάτων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία φθάσαμε από τους εξωπραγματικούς αριθμούς που κυκλοφορούσαν, σε έναν περιορισμένο και απολύτως εξακριβωμένο και τεκμηριωμένο καταρχήν αριθμό νεκρών, που δεν νομίζω ότι αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης».
«Η ιστορική έρευνα επιδίωξε να δει τα γεγονότα με ψυχραιμία, ακριβώς επειδή πιστεύουμε ότι η χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση που υπήρχε γύρω από το ζήτημα του Πολυτεχνείου, άφηνε το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους υποστηρικτές του καθεστώτος και τους κάθε λογής ‘αναθεωρητές’ της ιστορίας να μιλούν για ‘παραμύθια’ και για ‘2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες’», τονίζει ο κ. Καλλιβρετάκης.
Σχετικά με τους αρνητές της ύπαρξης νεκρών κατά τη διάρκεια της χούντας ο κ. Καλλιβρετάκης θεωρεί ότι «δεν θα πείθονταν ποτέ, ακόμη και αν τους έβαζες μπροστά στους νεκρούς και τους άφηνες να βάλουν “τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων”. Η στάση τους, όταν δεν είναι κακόβουλη, είναι πάντως ιδεολογική και δεν έχει να κάνει με την πειστικότητα των τεκμηρίων».
Ερωτηθείς αν θεωρεί πως υπάρχει πιθανότητα επιβολής δικτατορικού καθεστώτος σήμερα στην Ελλάδα, σχολίασε πως «οι διεθνείς και εσωτερικές συνθήκες σήμερα είναι τελείως διαφορετικές από το 1967-1974 και δεν αφήνουν, νομίζω, περιθώρια για ένα πραξικόπημα τύπου συνταγματαρχών. Αυτό που ζούμε σήμερα είναι ίσως πιο επικίνδυνο, καθώς δημιουργεί τις προϋποθέσεις πιθανής επιβολής ενός αυταρχικού καθεστώτος όχι μέσω πραξικοπήματος μιας συνωμοτικής ομάδας, αλλά μέσω της ανάπτυξης ενός “μαζικού” κινήματος (κάτι που δεν θα τολμούσαν καν να ονειρευτούν οι συνταγματάρχες), του τύπου των αντίστοιχων κινημάτων που αναρριχήθηκαν στην εξουσία κατά τον μεσοπόλεμο».
Οι 24 νεκροί του Πολυτεχνείου
1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).
3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.
4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».
5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.
6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».
7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.
8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοε-γκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.
9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρ-θένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.
10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Αγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).
11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έρριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις 30.11.1973.
12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.
14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.
15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.
17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 5 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Αγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το ΚεράσοΒο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ’ Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ’ Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.
21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλςος Ντερτι-λής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.
23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικο-πόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.
24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Ανω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα.
Η εν ψυχρώ εκτέλεση του 23χρου Μάρκου Καραμανή και του 16χρονου Αλέξανδρου Σπαρτίδη από δόκιμο αξιωματικό
Ο Μάρκος Καραμανής «εφονεύθη από αδέσποτη σφαίρα, ευρισκόμενος εις ταράτσαν οικίας επί της διασταυρώσεως των Λεωφ. Αλεξάνδρας και Πατησίων», ανέφερε στη δήλωσή του ο προϊστάμενος της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών, Δημήτριος Καψάσκης, το βράδυ της 18ης Νοεμβρίου 1973.
Την προηγούμενη ημέρα, ο Μάρκος Καραμάνης και ο αδελφός του, Εμμανουήλ, βρίσκονταν στο Πολυτεχνείο, όπου είχαν βοηθήσει στη μεταφορά πολλών τραυματιών. Το συγκεκριμένο πρωί, ο Μάρκος μαζί με τον εξάδελφο του, Χρήστο Μηλιαράκη, είχαν επιχειρήσει να προσεγγίσουν ξανά το Πολυτεχνείο, αλλά είχαν καταδιωχθεί από τις εκεί στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις και κατέφυγαν στην πολυκατοικία επί της πλατείας Αιγύπτου 1, όπου ο θυρωρός, Ελευθέριος Χ. Παπαδημητρίου, ήταν μακρινός συγγενής τους. Τα δύο εξαδέλφια ανέβηκαν στην ταράτσα της πολυκατοικίας για να παρατηρήσουν τα διαδραματιζόμενα στην περιοχή.
Στο σημείο δρούσε η στρατιωτική φρουρά του ΟΤΕ, με δύναμη 50 ανδρών του 572ου Τάγματος Πεζικού, υπό τη διοίκηση του λοχαγού Αναστάσιου Αναστασίου. Αργότερα, στη δύναμη των 50 ανδρών προστέθηκε ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Λυμπέρης του 573ου Τάγματος Πεζικού, ο οποίος στάλθηκε εκεί από τον 951 Λόχο της ΕΣΑ. Οι άνδρες της φρουράς μοιράστηκαν στους ορόφους του παλαιού κτιρίου, επί της Πατησίων, και ο ανθυπολοχαγός Λυμπέρης τοποθετήθηκε υπέυθυνος στον 5ο όροφο και την ταράτσα (6ος όροφος).
Όπως κατέθεσε ο υπάλληλος του ΟΤΕ, Νικόλαος Χατζηχριστοφής, που βρισκόταν μαζί ακόμη επτά συναδέλφους του στον 10ο όροφο του νέου κτιρίου του ΟΤΕ στην 3ης Σεπτεμβρίου, απ όπου είχαν εποπτεία επί της ταράτσας του παλαιού κτιρίου και επί της Πατησίων:
«Είδα έναν αξιωματικό να προσπαθεί να πάρει από το χέρι ενός φαντάρου που στεκόταν δίπλα του, το όπλο που κρατούσε. Αφού του το άρπαξε, το έστησε στο στηθαίο, σκόπευσε προς την πολυκατοικία που βρίσκεται στη γωνία Πατησίων και Αιγύπτου, και έριξε μία φορά. Στην ταράτσα αυτής της πολυκατοικίας βρίσκονταν δύο παιδιά, που κοίταζαν προς την Πατησίων. Η ταράτσα είχε κάγκελα από ύψος 30 περίπου εκατοστών, πράγμα που επέτρεπε να βλέπουμε τα παιδιά εντελώς καθαρά. Η σφαίρα που έριξε ο αξιωματικός χτύπησε στην πίσω μεριά της ταράτσας, όπως κατάλαβα από τη σκόνη που σήκωσε. Τα παιδιά τρόμαξαν και τραβήχτηκαν χωρίς να ξέρουν από πού τους πυροβολούν. Ο αξιωματικός τους έριξε και πάλι, δεν θυμάμαι αν τους έριξε συνολικά τέσσερις φορές ή τρεις. Τα παιδιά έτρεξαν στη μεσοτοιχία και κοίταζαν προς τα εκεί, τα πυροβόλησε και πάλι και αυτά έπεσαν μπρούμυτα δίπλα στο πεζούλι, το οποίο λόγω μικρού ύψους (30 περίπου εκατοστά) τα έκρυβε, αλλά όχι εντελώς. Διέκρινα ότι ο ένας φορούσε κόκκινη μπλούζα. Ακριβώς αυτός προσπάθησε να σηκωθεί και τότε ο αξιωματικός τον πυροβόλησε και φάνηκε ότι τον πέτυχε. Ο άλλος έτρεξε στο κλιμακοστάσιο, ενώ ο αξιωματικός γύρισε προς την οδό Κότσικα, σκόπευσε και πυροβόλησε ξανά [προφανώς τον 16χρονο μαθητή Αλέξανδρο Σπαρτίδη]. Δεν ξέρω αν πέτυχε κάποιον ή όχι. Είδα όμως να σκοπεύει και να ρίχνει σε μια κοπέλα που βγήκε από την μπαλκονόπορτα. Δεν την πέτυχε και εκείνη βιάστηκε να κλείσει το παράθυρο και να μπει μέσα. Κατόπιν ο ίδιος αξιωματικός άρχισε να ρίχνει με το πιστόλι προς το δρόμο, χωρίς να βλέπω ποιους χτυπάει».
«Ο αξιωματικός αυτός πυροβολούσε οποιονδήποτε τολμούσε να εμφανιστεί στο οπτικό του πεδίο […]. Μετά κάθισε και άναψε τσιγάρο. Εκείνη τη στιγμή μπόρεσα να διακρίνω τα διακριτικά του, ήταν δόκιμος αξιωματικός», ανέφερε στην κατάθεσή του ο Εμμανουήλ Μαρουφίδης, επίσης υπάλληλος του ΟΤΕ.
Ο Μάρκος Καραμανής και ο Χρήστος Μηλιαράκης είχαν χτυπηθεί και οι δύο στο κεφάλι. Ο πρώτος ήταν νεκρός και ο δεύτερος είχε τραυματιστεί. Νεκρός είχε πέσει και ο 16χρονος μαθητής Αλέξανδρος Σπαρτίδης, ο οποίος «απεβίωσε, συνεπεία του σοβαρού τραύματος, το οποίον προκάλεσε το βλήμα εισελθόν εκ της ωμοπλάτης και εξελθόν εκ της κοιλίας», όπως αναφέρεται στην απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, που εκδίκασε την υπόθεση σε πρώτο βαθμό (16 Οκτωβρίου-30 Δεκεβρίου 1975). «Την σκηνήν της ανθρωποκτονίας του Σπαρτίδη ανελήφθη και ο Αθαν. Παλιούρας, εις τον οποίον ο παθών, πριν εκπνεύση, ανεκοίνωσε το όνομά του και το τηλέφωνο της οικίας του πατρός του και τον παρεκάλεσε να ειδοποιήσει τους οικείους του».
Σημειώνεται ότι «εις το πρόσωπο του κατηγορουμένου Ιωάννου Λυμπέρη ανεγνώρισαν άπαντες κατά την επ’ ακροατηρίου εξέτασίν των (Παν. Ασδεράκης, Εμ. Μαρουφίδης, Ιωάννης Χατζηχριστόφης και Αλ. Βερνάρδος), τον πυροβολησάντα αξιωματικόν. Περί του γεγονότος ότι επυροβόλησεν ο κατηγορούμενος Λυμπέρης κατέθεσαν και ο Παν. Δούκας, τότε έφεδρος επιλοχίας του λοχαγού Αναστασίου εις τον ΟΤΕ, και ο έφεδρος λοχίας Αλέξ. Φλώρος».
Η απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών:
Ο Αναστάσιος Αναστασίου κηρύχθηκε παμψηφεί αθώος. Το Εφετείο κήρυξε παμψηφεί ένοχο τον Ιωάννη Λυμπέρη, δεχόμενο «ελαφρυντικήν περίστασην εντίμου βίου», καταδικάζοντάς τον «εις πρόσκαιρον κάθειρξιν 20 ετών δι’ εκάστην ανθρωποκτονία και πρόσκαιρον κάθειρξιν 12 ετών δια την απόπειραν ανθρωποκτονίας». Όρισε «σύνολο ποινής πρόσκαιρου καθείρξεως κατά συγχώνευσιν το κατά νόμον ανώτατο όριο 25 ετών, αποστέρησιν δε πολιτικών δικαιωμάτων διαρκείας 10 ετών».
Η κηδεία του Μ. Καραμανή έγινε στο Γ’ Νεκροταφείο. Επτά μήνες αργότερα η γυναίκα του γέννησε το παιδί τους.
Η δολοφονία του 20χρονου Μιχαήλ Μυρογιάννη από τον Ν. Ντερτιλή
Στην προανακριτική έρευνα και στο πόρισμα της 14ης Οκτωβρίου 1974, ο εισαγγελέας Δημ. Τσεβάς αναφέρει ρητά ότι ο Μ. Μυρογιάννης «εφονεύθη εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, περί ώραν 13.30’ της 18.11.1973, βληθείς δια περιστρόφου εις την κεφαλήν».
Κατά την κυρίως ανάκριση, ο ανεισαγγελέας Ιωάννης Ζαγκίνης πρότεινε την παραπομπή ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών του ταξίαρχου ε.α. Νικόλαου Ντερτιλή με τις κατηγορίες ότι «κατά τας πρώτας μεταμεσημβρινάς ώρας της 18ης Νοεμβρίου 1973, απέκτεινεν εκ προθέσεως τον Μιχαήλ Μυρογιάννη του Δημητρίου, ηλικίας 20 ετών».
Όπως ανέφερε το Συμβούλιο Εφετών, ο Νικόλαος Ντερτιλής «εθεάθη εις διάφορα σημεία (και εις το Πολυτεχνείον), όπου εγένετο χρήσις όπλων υπό των στρατιωτικών τμημάτων και μάλιστα με το περίστροφόν του ανά χείρας, και είναι εκείνος ο οποίος παρώτρυνε τα στρατιωτικά τμήματα να πυροβολούν κατά των διαδηλωτών. Ως κατέθεσεν ο μάρτυς Βασίλειος Πετροπουλάκης, ο Ντερτιλής, επειδή οι διαδηλωταί προέτειναν τα στήθη των εις τα άρματα μάχης και οι στρατιώται και αξιωματικοί εδίσταζον να πυροβολήσωσιν, ούτος έσυρε το περίστροφόν του και δι’ αυτού περί την μεσημβρίαν της 18ης.11.73 επυροβόλησε νέον, τον οποίον και απέκτεινεν. Ο νέος ούτος ωνομάζετο Μυρογιάννης Μιχαήλ».
«Βαράτε στο ψαχνό», παρότρυνε ο Ντερτιλής τους στρατιώτες, όπως κατέθεσαν οι Κων. Αθουσάκης και Παναγ. Παπαελευθέριος.
«Υποκινητής της υπερμέτρου ταύτης χρήσεων των όπλων ήτο ο Ντερτιλής, όστις ήτο έμπιστος του Ιωαννίδη και δεν αποκλείεται η ενέργεια αύτη ν’ αποτέλει σχέδιον του Ιωαννίδη δια την δημιουργίαν της αφορμής δια την επακολουθήσασαν την 25 Νοεμβρίου 1973 αντικατάστασιν των κατεχόντων, άνευ νομίμου βάσεως, τα ανωτέρω κυβερνητικά κλιμάκια δι’ ιδικών του προσώπων […]Εις τον κατηγορούμενον τούτο απεδόθη και η ανθρωποκτονία κατά του Διομήδους Κομνηνού, πλην όμως […] ούτος εφονεύθη υπό αστυνομικού και όχι στρατιωτικού».
Το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών (16 Οκτωβρίου-30 Δεκεμβρίου 1975) κήρυξε παμψηφεί ένοχο τον Νικόλαο Ντερτιλή και τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη, καθώς «εκ προθέσεως απέκτεινεν τον Μιχαήλ Μυρογιάννην του Δημητρίου, ηλικίας 20 ετών, και δη διερχόμενος δια της οδού Πατησίων επί μικρού στρατιωτικού οχήματος, εστάθμευσε προ του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου και κατελθών..επυροβόλησεν δις δια του όπερ έφερε περίστροφου προς την κατεύθυνσιν του..παθόντος, όστις ίστατο επί του πεζοδρομίου…πλήξας αυτόν εις την κεφαλή, με αποτέλεσμα να προκαλέση εις αυτόν διαμπερές τραύμα εξ ου επήλθεν ο θάνατός του».
*Πηγές:
-Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας, «Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες», στο Πολυτεχνείο ’73: ρεπορτάζ με την Ιστορία, vol. 2, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 2004.
-Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας, «Οι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973», Έθνος:Ιστορία, vol. 9, 14 Νοεμβρίου 2009.
-Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας, «Είκοσι τέσσερις φάκελοι, τεκμήριο του εγκλήματος», Καθημερινή, 15 Νοεμβρίου 2009.
-Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Φωτογραφικό Αρχείο ΑΣΚΙ