Του Γιώργου Ουρανού
Οι ‘’Συμφωνίες του Ομήρου’’ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας καθ΄ομοίωσιν των ‘’Συμφωνιών του Αβραάμ’’ μεταξύ Ισραηλινών και Αράβων, θα μπορούσαν να φέρουν τόσο κοντά τους δύο λαούς των Ελλήνων και των Τούρκων και να αποτελέσουν την βασιλική οδό της μεταξύ τους πραγματικής ειρηνευτικής προσέγγισης.
Τουρκία και Ελγίνεια μάρμαρα
Η αφορμή για αυτό το άρθρο, μας δόθηκε από την 24η σύνοδο της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (ICPRCP) που έγινε στο Παρίσι την 1η Ιουνίου του 2024. Στο περιθώριο της συνόδου η προϊσταμένη του τμήματος καταπολέμησης της λαθρεμπορίας του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας Ζεϊνέπ Μποζ προέβη στη παρακάτω δήλωση για την υποτιθέμενη αγορά των Εγγλέζων από τους Οθωμανούς κατακτητές των Ελγίνειων μαρμάρων.
«Ως επικεφαλής της μονάδας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία δεν έχουμε υπόψη μας κανένα έγγραφο που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά που έγινε από το αποικιοκρατικό Ηνωμένο Βασίλειο εκείνη την εποχή. Επομένως δεν νομίζω ότι υπάρχει χώρος για να συζητήσουμε τη νομιμότητά της ακόμη και σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής και ανυπομονώ ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, καθώς πιστεύουμε ότι θα σηματοδοτήσει την αλλαγή συμπεριφοράς προς την προστασία της πολιτιστικής ιδιοκτησίας και αποτελεί το ισχυρότερο μήνυμα που δίνεται παγκοσμίως». Και αργότερα προσέθεσε : «Σε αυτή τη φάση είπα στη συνάντηση ότι, η Τουρκία δεν έχει τέτοιο επίσημο έγγραφο. Και νομίζω ότι στο μέλλον θα συναντηθούν οι δύο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία και αν υπάρξει κοινό σημείο, είμαι σίγουρη ότι θα αποφασίσουν ποιο δρόμο θα ακολουθήσουν μέσω διμερών συναντήσεων».
Η δήλωση και το νόημά της
Πράγματι η δήλωση αυτή της Τουρκάλας αξιωματούχου, πρώτους απ΄όλους ξάφνιασε ευχάριστα εμάς τους Έλληνες. Αυτό φάνηκε από τα ρεπορτάζ των Ελληνικών δημοσιογραφικών εντύπων που το παρουσίασαν σαν μια μεγάλη έκπληξη. Ωστόσο, δεν εξέπληξε στον ίδιο βαθμό τα Τουρκικά έντυπα, τα οποία την παρουσίασαν με πολύ ψυχραιμία και ως μια πολύ δίκαιη εκδοχή. Είναι αλήθεια πως η δήλωση, συνάδει απόλυτα με την επίσημη θέση της Τουρκίας για όλους τους πολιτιστικούς θησαυρούς που με κάποιους τρόπους έχουν απομακρυνθεί από τους χώρους όπου βρίσκονταν και τώρα εκτίθενται σε ξένα μουσεία, καθότι εκείνη διαθέτει μεγάλο πλήθος τέτοιων αρχαιοτήτων . Εξ άλλου δεν πρέπει να ξεχνούμε πως το πάγιο δόγμα της εκάστοτε κυβέρνησης της Τουρκίας, το οποίο καλλιεργεί τόσον τους πολίτες της όσο και τους επισκέπτες της , είναι να μαθαίνουν για τον «πολιτισμό της Ανατολίας» και όχι για τα μυριάδες αρχαιοελληνικά, Ελληνιστικά, Λυδικά, Θρακικά, Χιτιτικά, Ρωμαϊκά, Βυζαντινά και άλλα καλλιτεχνικά δημιουργήματα.
Το δόγμα ‘’των πολιτισμών της Ανατολίας’’
Είναι αλήθεια πως η σύγχρονη Τουρκία ως η διάδοχος της πάλαι ποτέ κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , βρίσκεται σε ένα ‘’συνειδησιακό μεταίχμιο’’ από άποψης πολιτιστικών θησαυρών. Από τη μια πλευρά γνωρίζει πως στον τωρινό της γεωγραφικό χώρο υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός πολιτιστικών χώρων με εκατοντάδες χιλιάδες δημιουργήματα τα οποία κατά το διεθνές δίκαιο είναι στη διαχείρησή της. Απο την άλλη πλευρά όμως συνειδητοποιεί πως, στην πραγματικότητα ο Οθωμανικός όπως και ο διάδοχός του Τουρκικός λαός ουδόλως σχετίζεται με αυτούς τους θησαυρούς. Και αυτό, καθότι ως και το 1300 μ.Χ. τουλάχιστον, χρονολογία ίδρυσης του κράτους των Οσμενιδών ή ακριβέστερα Οθωμανών, οι περιοχές της Μ. Ασίας κατοικούνταν από πληθυσμούς που δεν συνδέονταν κατ΄ουδένα τρόπο με τους Οθωμανούς. Έως και σήμερα λοιπόν το κράτος της Τουρκίας θέλοντας αφ΄ενός να πληροφορήσει τους επισκέπτες των αρχαιολογικών και ιστορικών αυτών χώρων αλλά και αφ΄ετέρου μέσα στα πλαίσια της μόρφωσης των Τούρκων μαθητών ή και του συνόλου των Τούρκων πολιτών, εφαρμόζει το δόγμα ‘’των πολιτισμών της Ανατολίας’’. Αυτό λοιπόν που προβάλλει η Τοτρκία, είναι το ότι, στις περιοχές αυτές, από τα πανάρχαια χρόνια ήκμασαν πολύ πολιτισμοί, καθότι η Μικρά Ασία ήταν το σταυροδρόμι των πολιτισμών τόσο της Ασίας όσο και της Μεσογείου και της Ευρώπης. Η Ανατολία είναι πραγματικά ένα υπαίθριο μουσείο, με τους αμέτρητους πολιτισμούς που φιλοξενεί εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Για μια ειλικρινή τοποθέτηση
Στο δίλημμα αυτό της ερμηνείας των αρχαιολογικών και ιστορικών θησαυρών που βρίσκονται στο γεωγραφικό χώρο μιας χώρας αλλά ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς, είναι αλήθεια πως βρίσκονται πολλές χώρες. Για παράδειγμα στο Ισραήλ και στις χώρες της Συροπαλαιστίνης υπάρχουν, Φοινικικά, Αρχαιοελληνικά, Ρωμαϊκά αλλά και Πρωτοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία. Επίσης στις Βαλκανικές χώρες σώζονται πλήθος από Βυζαντινά και Ενετικά μνημεία, αλλά και στην ίδια τη χώρα μας υπάρχουν πολλά Ρωμαϊκά, Ενετικά αλλά και Οθωμανικά μνημεία. Ωστόσο πιστεύουμε πως πάντα υπάρχει ο τρόπος για μια ειλικρινή στάση και τοποθέτηση απέναντι σε αυτό το θέμα.
Από την Τροία την αρχαία Ιωνία και Αιολία ως τη Βιθυνία και τη Καππαδοκία του Βυζαντίου
Σε ότι αφορά τις αρχαιολογικές και ιστορικές υποθέσεις μεταξύ της χώρας μας και του γεωγραφικού χώρου της Τουρκίας, αυτές παραπέμπονται ακόμη και από τα χρόνια του Ομήρου και την άλωση της Τροίας.Στη συνέχεια του χρόνου οι αιώνες πέρασαν, και τα Τρωϊκά χρόνια διαδέχτηκαν τα Αρχαιοελληνικά. Ακολούθησαν τα Ελληνιστικά των διαδόχων του Μεγαλέξανδρου, τα Ρωμαϊκά του Μέγα Κωνσταντίνου για να φτάσουμε στα χρόνια των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, ως και την Άλωση της Βασιλεύουσας το 1453. Ολόκληρες αυτές τις δυο τουλάχιστον χιλιετίες, τόσο το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου όσο και οι περιοχές της Μικράς Ασίας, γνώρισαν μεγάλη ακμή και τα Ελληνικά φύλα που τις κατοικούσαν έζησαν περιόδους δόξας και πνευματικής ανάτασης. Καθ΄όλα αυτά τα χρόνια, στη Μ. Ασία αναδείχτηκαν σπουδαίοι φιλόσοφοι και οι αντίστοιχες σχολές τους όπως ο Ηράκλειτος, ο Θαλής του Μιλήσιος, ο Αναξίμανδρος ο Αναξιμένης, ο Ηρόδοτος, ο Ζήνωνας, ο Στράβωνας και πολλοί άλλοι λιγότερο γνωστοί. Ακόμη από τότε αναγέρθηκαν πολλοί περικαλλείς αρχαίοι ναοί σε όλες τις σημαντικές πόλεις των χρόνων αυτών. Επίσης χτίστηκαν και πλήθος από θέατρα τόσο από τα αρχαία χρόνια όσο και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, πράγμα που φανερώνει τηνμεγάλη άνθηση και των τεχνών . Στην περιοχή της Μικράς Ασίας απαριθμούνται τουλάχιστον 30 θέατρα, όπου τα μεγαλύτερα εξ αυτών είναι της Εφέσου των 25.000 θέσεων και της Περγάμου των 10.000 θέσεων. Όμως αναφέρονται και εκείνα, της Ιασσού, της Τερμησσού, της Μαγνησίας του Μαιάνδρου , της Μιλήτου, των Μύρων, του Σέλγους, της Σίδης, της Πέργης, των Αιοζανών, της Ιεράπολης, της Ασπένδου, των Ερυθρών, των Πατάρων, του Λητώου, του Καύνου, στα Άλινδα, της Νύσας, της Πριήνης, της Αλικαρνασσού, της Καδύανδας, των Πινάρων, της Αρύκανδας, της Αφροδοσιάδος, της Αλαβάνδας, της Σαλαγασσού, των Τράλεων. Αρκετούς αιώνες αργότερα κατά τα χριστιανικά χρόνια των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων χτίστηκαν εκατοντάδες μεγαλοπρεπείς ναοί που δυστυχώς οι περισσότεροι υπέκυψαν στην μήνιν των μετέπειτα κατακτητών, Αράβων και Οθωμανών.
Οι σημερινές τάσεις στη Τουρκία
Σήμερα πια στη σύγχρονη Τουρκία διαφαίνεται η βούληση για ένα νέο περισσότερο φιλελεύθερο άνοιγμά της απέναντι στους πολιτισμούς που ήκμασαν στην γεωγραφική της περιοχή, μα και πιο πολύ στον Αρχαιοελληνικό και Βυζαντινό πολιτισμό. Δηλαδή πολιτισμούς που σχετίζονται άμεσα ή και ταυτίζονται με την Ελλάδα. Ενδείξεις για αυτά αναφέρονται σε δημοσιεύματα στη σημερινή Τουρκία για ανάδειξη αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων που ανήκουν σε άλλους πολιτισμούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα βρίσκουμε από τη καμπάνια για τουριστικούς λόγους ανάδειξης της περιοχής του Αφιον καραχισαρ, που είναι η Βυζαντινή πόλη της Νικόπολης. Μάλιστα, δημοσίευμα του τουρκικού κρατικού πρακτορείου Anadolu, το μεσημέρι της Τρίτης 4 Ιουνίου, θέλοντας να προωθήσει το Αφιονκαραχισάρ για τουριστικούς σκοπούς, χρησιμοποιεί εκφράσεις που αφήνουν να εννοηθεί ότι η Ανατολία (η Μικρά Ασία κατά τους Έλληνες) έχει ένα ιδιαίτερο άρωμα και δικό της πολιτισμό τον οποίο προβάλει η σύγχρονη Τουρκία. Το δημοσίευμα προβάλει σαν τίτλο: «Από τους αρχαίους Φρύγες στα σύγχρονα φεστιβάλ: Το Αφιονκαραχισάρ της Τουρκίας αποκαλύπτει πολύπλευρες δυνατότητες τουρισμού». Μάλιστα Τούρκος αξιωματούχος εκφράζει την εκδοχή ότι η Ανατολία (και κατ’ επέκταση η σύγχρονη Τουρκία) είναι το σταυροδρόμι των πολιτισμών ανά τους αιώνες, επισημαίνοντας μάλιστα τρεις περιοχές που πληρούν αυτό το χαρακτηριστικό: Το Αφιονκαραχισάρ, η Αλεξανδρέττα (Χατάι) και το Γκαζιαντέπ (Αντιόχεια του Ταύρου). Και οι τρείς αυτές περιοχές συνδέονται ή και ταυτίζονται με τον Αρχαιοελληνικό πολιτισμό.
Η καλλιέργεια της ευκαιρίας για τις ‘’Συμφωνίες του Ομήρου’’
Με αυτά λοιπόν τα δεδομένα εκτιμούμε πως παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία και για τις δύο χώρες, να υπάρξουν πρωτοβουλίες για μια δυναμική πολιτιστική προσέγγιση. Κατά τις κοινές εκτιμήσεις και στη Τουρκία πια αναφαίνονται δείγματα καλής θέλησης και ευθυγράμμισης με την πραγματικότητα που έως πριν δεν υπήρχαν. Εκτιμούμε λοιπόν πως οι δύο χώρες θα μπορούσαν να υπογράψουν κορυφαίο μνημόνιο συνεργασίας στον τομέα του Πολιτισμού που βέβαια θα μπορούσαν να συσχετισθεί και με τα θέματα παιδείας αλλά και τουρισμού. Κατ΄αυτό, η μέν Τουρκία θα δηλώσει πως αναγνωρίζει την ιστορική πατρότητα των αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων που σχετίζονται με τον Αρχαιοελληνικό και Βυζαντινό πολιτισμό και ότι αποδέχεται τη συνδρομή των Ελλήνων Ελλήνων Πανεπιστημιακών ειδικών για την ανάδειξή τους . Αντίστοιχα η Ελλάδα θα δηλώσει πως αποδεχόμενη τις διεθνείς συνθήκες, αναγνωρίζει πλήρως και αδιαλλείπτως το δικαίωμα διαχείρησης των αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων που βρίσκονται στην επικράτεια της γείτονος Τουρκίας και ότι προτίθεται να συνδράμει βάσει συγκεκριμένων πρωτοκόλλων συνεργασίας τόσο μεταξύ των υπηρεσιών πολιτισμού, όσο και Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων για την ανάδειξή τους. Συγχρόνως η Ελλάδα θα συμπληρώσει ότι παρομοίως αναγνωρίζει την ιστορική πατρότητα παρόμοιων ιστορικών μνημείων της Οθωμανικής περιόδου που βρίσκονται στην επικράτειά της και ότι αποδέχεται τη συνδρομή των ειδικών Τούρκων επιστημόνων για τη μελέτη και την ανάδειξή τους. Έτσι θα μπορούσαμε να φτάσουμε σε μια κορυφαία πράξη διακρατικής διαχείρησης θεμάτων πολιτισμού, που θα μπορούσαν να ονομαστούν ως ‘’οι συμφωνίες του Ομήρου’’ .
‘’Οι συμφωνίες του Ομήρου’’ στο Αιγαίο, με τη βαρύτητα ‘’Των συμφωνιών του Αβραάμ’’ στη Μέση Ανατολή!
Είναι γνωστό πως οι Αραβοϊσραηλινές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην υπογραφή των ‘’Συμφωνιών του Αβραάμ’’στις 15 Σεπτεμβρίου 2020, στέφθηκαν με επιτυχία όταν το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν υπέγραψαν τις Συμφωνίες αυτές στο Λευκό Οίκο, στην Ουάσιγκτον. Ακολούθησε το Μαρόκο τον Δεκέμβριο 2020. Με βάση τις συμφωνίες, προχώρησε η συνεργασία των χωρών αυτών σε μια σειρά από θέματα, όπως ενέργειας, περιβαλλοντικά, τουρισμού, εμπορίου αλλά και πολιτισμού. Δυστυχώς οι συμφωνίες αυτές , δεν κατέστι δυνατόν να υπογραφούν και από άλλες αραβικές χώρες που πιθανόν αυτό να αποτελούσαν ένα ισχυρό ανάχωμα για τη νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή. Εκτιμούμε λοιπόν πως κατά μια νοερή αντιστοιχία, οι ‘’Συμφωνίες του Ομήρου’’ θα μπορούσαν να αποτελέσουν το έναυσμα για μια πολύ ισχυρή προσέγγιση μεταξύ των δύο λαών. Των Ελλήνων και των Τούρκων.
Για ένα οδικό χάρτη και με ‘’μέτρα οικοδόμισης εμπιστοσύνης’’
Είναι αλήθεια πως στην περίπτωση των ‘’ Συμφωνιών του Ομήρου’’, υπάρχει μια ειδοποιός διαδορά από εκείνων των ‘’ Συμφωνιών του Αβραάμ’’. Απουσιάζει ο διαμεσολαβιτικός παράγοντας, δηλαδή οι ΗΠΑ , καθότι στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας, δεν διακυβεύονται Αμερικάνικα συμφέροντα και οπότε δεν υπάρχει και το ανάλογο Αμερικάνικο ενδιαφέρον. Αυτό βέβαια σημαίνει , ότι η πρωτοβουλία των διαπραγματεύσεων θα πρέπει να ανανηφθεί από τις δύο χώρες που άμεσα ενδιαφέρει και αυτό πολλαπλασιάζει την ευθύνη τους. Σίγουρα θα εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των ‘’μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης’’ ανάμεσα στις δύο χώρες που εδώ και κάποιο χρονικό διάστημα της τάξης του ενός έτους τουλάχιστον έχει εγκαινιαστεί μέχρις σήμερα με επιτυχία. Η πρωτοβουλία μπορεί να ξεκινήσει έπειτα από διμερείς συζητήσεις κάποιων φορέων αντιπροσωπευτικά , όπως τα Υπουργεία πολιτισμού ή εξωτερικών αλλά και από κάποια Πανεπιστήμια επίσης αντιπροσωπευτικά, που όμως μέσω ‘’κρυφής διπλωματικής οδού’’ θα τελούν της βούλησης και των δύο ανώτατων αρχόντων και των δύο χωρών. Θα είναι μια απόφαση, και ίσως και η μοναδική ως σήμερα,όπου θα μπορούσαν να συμφωνήσουν τα δύο μέρη! . Για τον συντονισμό της ισχύος των ‘’Συμφωνιών’’ , θα ιδρύονταν ένα ’’ Ειδικό διμερές Συμβούλιο’’ με ενεργή κοινή γραμματεία , στο οποίο θα συμμετείχαν ισότιμα και οι δύο χώρες σε επίπεδο πολιτιστικών τεχνοκρατών. Ως έδρα του Συμβουλίου θα ορίζονταν η Αθήνα κατ΄αρχήν , και με μεταβατική έδρα την Κωνσταντινούπολη για την πρώτη τριετία. Ανά τριετία η έδρα και η μεταβατική έδρα θα μετακινούνταν στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα αντίστοιχα. Το ‘’Συμβούλιο ‘’ αυτό , θα επέβλεπε και θα επιτηρούσε συγχρόνως, και τα ‘’μείζονος σημασίας κοινά θέματα πολιτισμού ένθεν και ένθεν του Αρχιπελάγους’’ ! Εκτιμούμε ότι η κίνηση αυτή,θα ήταν και μια μέγιστη διπλωματική επιτυχία, στα πλαίσια των στενότερων σχέσεων των δύο χωρών!
Σ.Σ.: Στη φωτογραφία του θέματος, τo Αρχαίο θέατρο της Εφέσσου των 25.000 θέσεων στη Μ.Ασία