Η ανέγερση της μεταλλικής κατασκευής στα Λευκά Όρη ανοίγει τον διάλογο για το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης και τον σεβασμό στο φυσικό τοπίο της Κρήτης.

Αν ο μοναδικός στόχος του εγχειρήματος ήταν η προσέλκυση των βλεμμάτων και η μαζική συγκέντρωση επισκεπτών, τότε η πρωτοβουλία στον Ομαλό Χανίων στέφθηκε αναμφίβολα με επιτυχία. Εκατοντάδες πολίτες διένυσαν την απόσταση από την πόλη για να θαυμάσουν το θέαμα. Αν, ωστόσο, το ζητούμενο ήταν η ανάδειξη της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του τόπου και η ουσιαστική σύνδεση με την παράδοση της Κρήτης, το αποτέλεσμα εγείρει σοβαρούς προβληματισμούς. Η εικόνα ενός γιγαντιαίου μεταλλικού χριστουγεννιάτικου δέντρου, βάρους 16 τόνων, να δεσπόζει στο άγριο ορεινό τοπίο, χαρακτηρίζεται από πολλούς ως μια αισθητική παραφωνία, ξένη προς το περιβάλλον.

Η «δωρική» Κρήτη απέναντι στην υπερβολή

Η Κρήτη της ρίζας και των δωρικών ριζίτικων τραγουδιών διακρίνεται ιστορικά για τη λιτότητα και την αυθεντικότητά της. Αυτή η ταυτότητα μοιάζει να συγκρούεται με την επιλογή τέτοιων υπερπαραγωγών, οι οποίες παραπέμπουν περισσότερο σε πρότυπα της αμερικανικής κουλτούρας, όπου το «μεγαλύτερο» ταυτίζεται αξιωματικά με το «καλύτερο». Τα άγρια βουνά της Κρήτης, με την εγγενή τους ομορφιά, δεν έχουν ανάγκη από φανταχτερά «κοσμήματα» για να αναδειχθούν.

Υπάρχει ο αντίλογος πως αντίστοιχες γιορτές γύρω από εμβληματικά δέντρα αποτελούν θεσμό σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι υποστηρικτές του έργου ισχυρίζονται μάλιστα ότι η κατασκευή προβάλλει τον Ομαλό διεθνώς, διεκδικώντας τον τίτλο του «μεγαλύτερου χριστουγεννιάτικου δέντρου της Ευρώπης». Ωστόσο, ο Ομαλός δεν είναι ένα αστικό κέντρο. Είναι Εθνικός Δρυμός, μια περιοχή ενταγμένη στο δίκτυο προστασίας Natura, αναγνωρισμένη παγκοσμίως για τη μοναδικότητα του τοπίου της. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εύλογο: Πώς εναρμονίζεται μια τερατώδης μεταλλική κατασκευή με την ευαίσθητη οικολογική ισορροπία ενός τέτοιου δρυμού;

Καταρρίπτοντας τον μύθο της «πρωτιάς»

Πέρα από το ζήτημα της αισθητικής και της περιβαλλοντικής ηθικής, ο ίδιος ο ισχυρισμός περί του «μεγαλύτερου δέντρου της Ευρώπης» ελέγχεται για την ακρίβειά του. Η σύγκριση με το διάσημο δέντρο της χριστουγεννιάτικης αγοράς του Ντόρτμουντ είναι ατυχής. Το γερμανικό δέντρο, αν και ελάχιστα χαμηλότερο, είναι μια κατασκευή αποτελούμενη από εκατοντάδες φυσικά έλατα, τοποθετημένη στον αστικό ιστό μιας μητρόπολης.

Εφόσον η συζήτηση αφορά τεχνητές ή καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, το δέντρο του Ομαλού χάνει τα πρωτεία. Στην πόλη Γκούμπιο της Ιταλίας, μια φωτιστική εγκατάσταση στην πλαγιά του βουνού, ύψους 650 μέτρων, κατέχει το ρεκόρ Γκίνες ως το μεγαλύτερο χριστουγεννιάτικο δέντρο στον κόσμο. Αντίστοιχα, το τεχνητό δέντρο της Λισαβόνας είχε φτάσει στο παρελθόν τα 76 μέτρα (πλέον περιορισμένο στα 30 μέτρα για λόγους ασφαλείας), ενώ στο εμπορικό κέντρο Nevada στην Αρμίλια της Ισπανίας υπάρχει τεχνητό δέντρο ύψους 57 μέτρων.

Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι η χωροθέτησή τους: βρίσκονται σε πλατείες πόλεων ή εμπορικά κέντρα. Η μοναδική, ίσως, και θλιβερή «πρωτιά» του δέντρου στον Ομαλό είναι ότι πουθενά αλλού στον κόσμο δεν έχει τοποθετηθεί μια τέτοια μεταλλική κατασκευή τόσο βαθιά μέσα σε μια προστατευόμενη περιοχή Natura.

Το μοντέλο ανάπτυξης και η θεσμική νομιμοποίηση

Η πρωτοβουλία της «Εταιρείας Ανάπτυξης Λάκκων – Ομαλού» γεννά ερωτήματα για το όραμα που υπάρχει για την περιοχή. Είναι άραγε αυτό το είδος της «ανάπτυξης» που αρμόζει στον Ομαλό; Η προσθήκη της φάτνης λειτούργησε μεν κατευναστικά για όσους αναζητούν τα παραδοσιακά σύμβολα των εορτών, ωστόσο η παρουσία της δεν αρκεί για να δικαιολογήσει ή να «εξαγνίσει» ένα μεταλλικό κατασκεύασμα 50 μέτρων, το οποίο ελάχιστη σχέση έχει με τον πυρήνα του κρητικού πολιτισμού.

Το γεγονός, ωστόσο, έλαβε θεσμική νομιμοποίηση μέσω της παρουσίας επισήμων, με προεξάρχοντα τον Αντιπεριφερειάρχη Χανίων, Νίκο Καλογερή, η στάση του οποίου υποδηλώνει τη σύμφωνη γνώμη της τοπικής αυτοδιοίκησης με τέτοιου είδους παρεμβάσεις.

Τελικά, το εγχείρημα επικυρώθηκε από την ίδια την κοινωνία. Εκατοντάδες επισκέπτες ταξίδεψαν στα βουνά, όχι για να αφουγκραστούν τη σιωπή και το μεγαλείο της φύσης, αλλά για να θαυμάσουν 16 τόνους χάλυβα. Και αυτό, ίσως, είναι το πιο ανησυχητικό μήνυμα για το μέλλον του τόπου.