Μπαρούτι μυρίζει η κατάσταση στην Ουκρανία με τη συγκέντρωση χιλιάδων Ρώσων στρατιωτών από την μία πλευρά και την ενίσχυση των ΝΑΤΟΪΚΩΝ δυνάμεων στη Μεσόγειο από την άλλη, ενώ και οι Αμερικανοί κάνουν αισθητή την παρουσία τους με την αποστολή 3000 στρατιωτών στην Ανατολική Ευρώπη για να ενισχύσουν της ήδη υπάρχουσες δυνάμεις τους στην περιοχή.
Οι εξελίξεις ραγδαίες καθημερινά στην Ουκρανία και η ανάγνωσή τους δύσκολη.
Με την βοήθεια του Επίκουρου Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο Ledra College της Λευκωσίας, Γεώργιου Φίλη, που μίλησε στο pontiki.gr θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε πώς θα διαμορφωθεί η κατάσταση στην Ουκρανία με δεδομένο το κλίμα έντασης στην περιοχή και τις εκατέρωθεν απειλές του Τζο Μπάιντεν και του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Σύμφωνα λοιπόν με τον κ. Φίλη «η Ουάσιγκτον εκτιμάται πως δεν έχει σκοπό να ξεκινήσει έναν πόλεμο στην περιοχή με την άμεση συμμετοχή της Ρωσίας, και την έμμεση αλλά αυξανόμενη εμπλοκή χωρών-μελών του ΝΑΤΟ για τον απλούστατο λόγο, μία τέτοια κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Να μην ξεχνάμε πως το στρατιωτικό δόγμα της Ρωσίας προβλέπει τη χρήση πυρηνικών όπλων ακόμα και στην περίπτωση συμβατική απειλής, η οποία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα της χώρας. Άρα, εάν για παράδειγμα γίνει προσπάθεια κατάληψης της Κριμαίας από την Ουκρανία με την άμεση ή έμμεση βοήθεια ΝΑΤΟικών δυνάμεων αποτελεί μία τέτοια κίνηση προσπάθεια κατάληψης ρωσικού εδάφους, για τα μάτια του Κρεμλίνου ή όχι;
Άρα αν δεχθούμε πως τα κράτη και οι διάφοροι συνασπισμοί κινούνται μέσα σε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο, θα πρέπει να διαγράψουμε την περίπτωση οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι αυτών εσκεμμένα να οδηγούν τον πλανήτη σε ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα. Τι θέλουν λοιπόν οι ΗΠΑ; αναρωτιέται ο κ. Φίλης και συνεχίζει: «Κατά τη γνώμη μου θέλουν να δημιουργήσουν έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, όχι έναν θερμό πόλεμο. Θέλουν να δημιουργηθεί μία γεωπολιτική κατάσταση στην Ευρώπη η οποία θα προσομοιάζει την περίοδο 1947-1989 με τη διαφορά πως αντί για την ΕΣΣΔ ο αντίπαλος θα είναι η Ρωσία και πως το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» θα έχει μετακινηθεί προς Ανατολάς.
Γιατί να το κάνουν αυτό; Η απάντηση βρίσκεται στην Αγγλοσαξονική γεωπολιτική παράδοση αρχής γεννωμένης από τον Σερ Χάλφορντ Μακίντερ όπου στις αρχές του 20ου αιώνα ανέπτυξε τη γεωπολιτική θεωρία του η οποία επιγραμματικά προβλέπει πως για να κυριαρχήσουν οι Αγγλοσάξονες (Βλέπε Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ) στον πλανήτη θα πρέπει η ηπειρωτική Ευρώπη (βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση) να μην έχει στενούς δεσμούς με την Ρωσία. Σε αντίθετη περίπτωση η Ευρασιατική Ηπειρωτική δύναμη που θα αναδυθεί θα αποκαθηλώσει τις Αγγλοσαξονικές Ναυτικές δυνάμεις από την πρωτοκαθεδρία του πλανήτη».
Η ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας και της ΕΕ από την Ρωσία
Ρυθμιστικός παράγοντα σήμερα αποτελεί η ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Ρωσία, κάτι το οποίο τους οδηγεί σε μία σχεδόν πλήρη πολιτική εξάρτηση από τα κελεύσματα του Κρεμλίνου, με προεξάρχον παράδειγμα το Βερολίνο, τονίζει ο κ. Φίλης.« Κατά συνέπεια, ο πρωταρχικός στόχος των ΗΠΑ είναι να σπάσει η συγκεκριμένη εξάρτηση. Ο τρόπος είναι να «δημιουργηθεί» ένας νέος «Βάρβαρος» ante portas έτσι ώστε οι χώρες της Ένωσης να μπούνε για ακόμα μία φορά στο… «μαντρί». Ο μεγάλος ποιητής Κ. Π. Καβάφης στο έργο του Περιμένοντας τους Βαρβάρους αναφέρει «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.» Αυτό ακριβώς θέλουν να επιτύχουν οι ΗΠΑ, να καταδείξουν στους Ευρωπαίους πως υπάρχουν τελικά «βάρβαροι», οι Ρώσοι, από τους οποίους πρέπει να προστατευθούμε, άρα το ΝΑΤΟ βρίσκει για ακόμα μία φορά ρόλο (δεν είναι πλέον «εγκεφαλικά νεκρό»), και φυσικά μειώνουμε καθοριστικά μέσω σκληρών κυρώσεων τις οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις, τις οποίες αντικαθιστούμε με «πράσινη ανάπτυξη» αλλά και εναλλακτικές πηγές συμπεριλαμβανομένου και Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου από τις ίδιες τις ΗΠΑ».
Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων θεωρεί ότι σπάει ή/και αποδυναμώνεται ο «ομφάλιος λώρος» ενέργειας Ένωσης/Γερμανίας με τη Ρωσία, αυξάνεται η επιρροή των ΗΠΑ/μετα-BREXIT Μεγάλης Βρετανίας και του ΝΑΤΟ και η Ένωση στον επικείμενο Ψυχρό Πόλεμο με Ρωσία και Κίνα βρίσκεται χωρίς αστερίσκους στην πλευρά της –Αγγλοσαξονικής-Δύσης. Άρα, οι ΗΠΑ δεν θέλουν πολεμική αντιπαράθεση με την Ρωσία αλλά δημιουργία ψυχροπολεμικού κλίματος. Το ερώτημα είναι πλέον η Μόσχα τι θα κάνει, αναρωτιέται ο κ. Φίλης.
Τι θα κάνει η Μόσχα
«Η Μόσχα προφανώς γνωρίζει όλα τα παραπάνω και επίσης αντιλαμβάνεται πως δεν δύναται να ανταπεξέλθει έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. Πολύ απλά το ΑΕΠ της Ρωσίας είναι συγκρίσιμο με το ΑΕΠ μεγάλης χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (π.χ. Ιταλίας). Το Κρεμλίνο γνωρίζει πως δεν είναι σε θέση να αντιπαρατεθεί σε έναν ανταγωνισμό του τύπου εκείνου που κατέστρεψε την ΕΣΣΔ άρα, θα αφήσει τις ΗΠΑ να δημιουργήσουν αυτές τις συνθήκες ή θα προσπαθήσει να «τελειώσει» μία τέτοια προσπάθεια στη γέννησή της; Εκτιμάται πως η Μόσχα μπορεί να διαβεί τον Ρουβίκωνα διότι στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία ή Δύση είναι αποδυναμωμένη, η Ευρώπη, η Βόρεια Ευρώπη, στην ουσία άοπλη σε επίπεδο βαριών συμβατικών δυνάμεων, διαιρεμένη, με οικονομικά και κοινωνικά θέματα ενώ οι ΗΠΑ δεν έχουν ακόμα στείλει μεγάλες δυνάμεις στην Ανατολική Ευρώπη. Εάν λοιπόν η Μόσχα αποφασίσει πως δεν την συμφέρει να περιμένει την ενδυνάμωση των δυτικών κρατών και θεσμών θα δημιουργήσει στην Ουκρανία μία τέτοια κατάσταση η οποία θα εξουδετερώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα τις Δυτικές πολιτικές μέσω μία επιχείρησης «Σοκ και Δέος», υπογραμμίζει ο κ. Φίλης.
Και εξηγεί αναλυτικότερα: «Η εικόνα συμπληρώνεται εάν κάποιος σκεφτεί πως η Ουκρανία λειτουργεί ως ο «Χρήσιμος Ηλίθιος» στις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας. Είναι η χώρα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «φόβητρο» για τη Δύση για το πόσο εχθρική είναι Ρωσία αλλά και από την Ρωσία για το τι έχει τη δυνατότητα να κάνει εάν προκληθεί. Ταυτοχρόνως είναι εκτός Ευρω-ατλαντικών θεσμών άρα δεν τίθεται θέμα επίθεσης σε χώρα-μέλος είτε του ΝΑΤΟ είτε της Ευρωπαϊκής Ένωσης… με λίγα λόγια αποτελεί για τους αντιπάλους το ιδεατό (ελεγχόμενο) πεδίο μάχης.
Εκτιμάται λοιπόν με βάση το τι θέλει να επιτύχει η Ουάσιγκτον (έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο), το τι θέλει να αποφύγει η Μόσχα (έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο) και του που επικεντρώνεται η αντιπαράθεση (Ουκρανία) πως η πιθανότητα κάποιου είδους πολεμικής (ελεγχόμενης, για την ώρα) πολεμικής εμπλοκής είναι μεγαλύτερη από την πιθανότητα διπλωματικής διευθέτησης του ζητήματος» επισημαίνει ο κ. Φίλης.
Ο ρόλος της Ελλάδας σε σχέση με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία
"google ad"
Προβληματισμό προκαλεί η θέση της Ελλάδας στο Ουκρανικό ζήτημα καθώς και οι «εξυπηρετήσεις» που θα κληθεί να παράσχει σε περίπτωση γενικευμένης σύρραξης Δύσης- Ρωσίας με αφορμή την Ουκρανία.
Και αυτό γιατί η Ελλάδα έχει έχει υπογράψει την συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ και υπάρχει πλέον «πόδι» των Αμερικανών όχι μόνο στη Σούδα αλλά και σε πολλές περιοχές, όπου προσδοκούν να γίνουν ναυτικές βάσεις, με μία από αυτές να είναι η Αλεξανδρούπολη.
Ο κ. Φίλης επισημαίνει: «Η Ελλάδα με την συμφωνία με τις ΗΠΑ θα αποτελέσει κέντρο επιμελητείας και λογιστικής υποστήριξης των δυνάμεων της Δύσης οι οποίες πρόκειται να κινηθούν προς βορρά στην Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την Ουκρανία, εάν και εφόσον βέβαια κινηθούν δυτικές δυνάμεις μέσα στη χώρα αυτή. Προφανώς, η Βόρεια Ελλάδα, το Αιγαίο και η Κρήτη θα καταστούν κεφαλαιώδους σημασίας γεωγραφικοί χώροι για την υποστήριξη των κυρίως δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης σημαντικές αεροναυτικές δυνάμεις δύναται να χρησιμοποιήσουν τον Ελληνικό χώρο, τα αεροδρόμια και τους ναυστάθμους μας ως βάση ανεφοδιασμού και υλικοτεχνικής υποστήριξης.
Εκτιμώ πως η Αθήνα δεν έχει άλλη επιλογή από το να αποδεχθεί τον συγκεκριμένο ρόλο αφού η συμφωνία με τις ΗΠΑ τον προβλέπει, όμως, οι συγκεκριμένες διευκολύνσεις δεν θα πρέπει να ξεπεράσουν το σημείο αυτό. Με άλλα λόγια, το να καταστεί η χώρα μας ορμητήριο για επιθετικές επιχειρήσεις κατά της Ρωσίας ή των ρωσόφωνων της Ουκρανίας (οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό κατέχουν Ρωσικά διαβατήρια) είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από καμία συμφωνία με τις ΗΠΑ».
Ο κ. Φίλης μάλιστα αναφέρει και μια σειρά κινδύνων που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η χώρα μας. «Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει η όποια Ελληνική κυβέρνηση να μας ενημερώσει πρώτον πώς θα αντιδράσει εάν και εφόσον η Μόσχα θα εκλάβει το ελληνικό κράτος ως «εμπόλεμο μέρος» όπου θα μπορεί να καταστεί, για την ίδια, «νόμιμος στόχος». Δεύτερον, τι ακριβώς θα ζητήσει και τι θα λάβει ως αντάλλαγμα από τις ΗΠΑ ώστε να δεχθεί να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της χώρας μας. Τρίτον, πώς αντιλαμβάνεται τον ρόλο της ύπαρξης μίας ισχυρής Ρωσίας ως αντίπαλο δέος σε μία επιθετική Τουρκία και Ισλάμ. Τέταρτον, θεωρεί λογικό για την ασφάλεια και τα συμφέρονται του έθνους μας και του κράτους μας να κάνουμε εχθρό, με στρατιωτικούς όρους, την Ρωσία. Πέμπτον, πώς ακριβώς θα διαπραγματευθεί για την ασφάλεια και το καθεστώς των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων που διαβιούν στην ανατολική Ουκρανία και ανά πάσα στιγμή μπορούν να περάσουν στον έλεγχο της Μόσχας».
Και καταλήγει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων: «Συνεπώς, η Ελλάδα δύναται να λειτουργήσει μέσα στα πλαίσια των συμφωνιών ως έδαφος υποστήριξης των δυτικών δυνάμεων όμως υπό καμία συνθήκη δεν πρέπει να δεχτεί να αποτελέσει η χώρα μας ορμητήριο επιθέσεων κατά της Ρωσίας, αφού υπάρχει κίνδυνος να αποτελέσουμε στόχο αντιποίνων ενώ στο γενικό πλαίσιο την χώρα μας δεν την συμφέρει μια γενική αποδυνάμωση της Ρωσίας. Σε τελική ανάλυση ούτε τις ΗΠΑ συμφέρει η Ελλάδα να αποτελέσει στόχο της Ρωσίας αφού η χώρα μας αποτελεί για τις ίδιες κρισιμότατη βάση ανεφοδιασμού, επιμελητείας, και αναδιοργάνωσης για επιχειρήσεις στον βορρά».
Η Τουρκία «σφήνα» στις εξελίξεις
Μέσα στο γεωπολιτικό πόκερ που παίζεται στην Ανατολική Ευρώπη μεταξύ Δύσης και Ρωσίας η Τουρκία έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο, καθώς από τη μια είναι μέλος του ΝΑΤΟ αλλά από την άλλη, με δεδομένη την «ψυχρότητα» των σχέσεών της με την κυβέρνηση Μπάιντεν επιχειρεί να βρει δίαυλο επικοινωνίας με τη Ρωσία.
Ο κ. Φίλης εξηγεί: «Η Τουρκία αποτελεί μέλος του ΝΑΤΟ αλλά από την εποχή της κατάρριψης του ρωσικού μαχητικού στην Συρία προσπαθεί να δημιουργήσει συνθήκες συνεργασίας με την Μόσχα. Ο καλύτερος χαρακτηρισμός για τη σχέση μεταξύ των δύο αυτών χωρών είναι αυτό που λέμε στις Διεθνείς Σχέσεις ως frienemies («φιλοι-εχθροί» αν θα θέλαμε να το αποδώσουμε στα Ελληνικά). Η βασική εκτίμηση είναι πως η Άγκυρα, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, εάν τα πράγματα κλιμακωθούν στην περιοχή θα καταλήξει στο Δυτικό στρατόπεδο.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως ιστορικώς αλλά κυρίως γεωπολιτικώς η Μόσχα και η Άγκυρα, μπορεί για την ώρα να έχουν συμπήξει μία «τακτική» συμμαχία στην πραγματικότητα όμως είναι «στρατηγικοί» αντίπαλοι. Πολύ απλά η πραγματική σφαίρα επιρροής της Ρωσίας (το κατά Μόσχα «εγγύς εξωτερικό» της) συμπίπτει πλήρως με την δυνητική και «φαντασιακή» κυρίως σφαίρα επιρροής της Τουρκίας δηλαδή (η περιοχή που ορίζουν ως προνομιακό τους χώρο οι ακόλουθοι της Νέο-Οθωμανικής θεωρίας, αυτοί της Παντουρκικής-Τουρανικής προσέγγισης καθώς και οι Πανισλαμιστές). Με άλλα λόγια, η περιοχή από το Σινικό Τείχος έως την Αδριατική αποτελεί χώρο στον οποίο ο Τουρκισμός και ο Σλαβισμός συγκρούονται τουλάχιστον από τον 11ο αιώνα και εντεύθεν. Κατά συνέπεια οι δύο αυτές χώρες ήρθαν –υποτίθεται- κοντά για να εξυπηρετήσουν τακτικά συμφέροντα αλλά την ώρα της κρίσεως εκτιμάται πως η Άγκυρα θα κινηθεί προς τη Δύση επισείοντας φυσικά τη μήνη του Κρεμλίνου».
Πώς μπορούν να επηρεαστούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
«Η κατάρρευση των σχέσεων Ανατολής-Δύσης και η δημιουργία ενός Ψυχρού έως και θερμού Πολέμου θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, πολύ απλά διότι η χώρα μας θα αποτελέσει διαμετακομιστικό χώρο, κατά βάση των Δυτικών δυνάμεων ενώ η Τουρκία έχει το καθήκον, στα πλαίσια της ΝΑΤΟικής συμμαχίας, προς την οποία θα κινηθεί τελικά, να «κλείσει» τα Στενά για τους Ρώσους και να τα «ανοίξει» για τους Δυτικούς. Ήδη τόσο η Μόσχα όσο και η Ουάσιγκτον πιέζουν την Τουρκία προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση. Η στάση της Τουρκίας θα καταδείξει ποιος από τους δύο γεωπολιτικούς δρώντες, οι ΗΠΑ ή η Ρωσία, θα την υποστηρίξει και ποιος θα την θεωρήσει εχθρό» διαμηνύει ο κ. Φίλης.
Επίσης εάν και εφόσον υπάρξει εμπλοκή τα λιμάνια της Τουρκίας στην Μαύρη Θάλασσα αλλά και στην Κωνσταντινούπολη και τον Βόσπορο θα αποτελέσουν βάση εξόρμησης των δυτικών εναντίον της Ρωσίας. Έτσι, ενώ η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει μόνο σε έναν «υποστηρικτικό» ρόλο στα πλαίσια της δυτικής συμμαχίας η Άγκυρα θα αναγκαστεί να εμπλακεί, λόγω εγγύτητας, αλλά και οπορτουνισμού, σε πολεμικές επιχειρήσεις μέσω των λιμένων και των αεροπορικών της βάσεων, τουλάχιστον. Αυτή και μόνο η διαφορά δύναται να επηρεάσει τις σχέσεις μας διότι η πιθανότητα φθοράς της Τουρκίας είναι τεράστια. Από την άλλη οι ΗΠΑ θα προσπαθήσουν να ισορροπήσουν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας διότι χρειάζονται και τους δύο στην προσπάθειά τους να ελέγξουν το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, επισημαίνει ο κ. Φίλης.
«Φυσικά τα σενάρια είναι πολλά αφού εάν φτάσουμε στο απευκταίο είναι ξεκάθαρο πως η Ρωσία θα προσπαθήσει να δημιουργήσει «αντιπερισπασμό» στον Δυτικό συνασπισμό, με το πλέον «ευαίσθητο» σημείο να είναι τα Βαλκάνια. Κατά συνέπεια οι ισορροπίες αναμένεται να διαταραχθούν και οι συμμαχίες να μεταβληθούν εξαρτώμενες και από τα πολλαπλά σενάρια που μπορούν να εκτυλιχθούν.
Κατά συνέπεια ο Ελληνισμός θα πρέπει να αντιληφθεί πως εισέρχεται σε μία περίοδο διεθνούς ρευστότητας όπου το γεωπολιτικό παίγνιο του 21ου αιώνα θα εκτυλιχθε’ι και στην περιοχή του «ζωτικού χώρου» του, δηλαδή στον Άξονα Μαύρη Θάλασσα-Στενά-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειος. Έτσι οι αρετές που θα πρέπει να αναδείξουμε ως ένα από τα παλαιότερα και ιστορικά έθνη του πλανήτη είναι: ενότητα, φρόνημα, αγωνιστικότητα, πίστη και σοφία» καταλήγει ο κ. Φίλης.
*Ο Δρ. Γεώργιος Κ. Φίλης είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο Ledra College, Λευκωσίας, και διδάσκων στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Γεωπολιτική Ανάλυση, Γεωστρατηγική Σύνθεση και Σπουδές Άμυνας και Διεθνούς Ασφάλειας» του τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) καθώς και στην Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ)