«Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει τελειώσει αλλά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έχει τελειώσει ακόμη». Αυτά ήταν τα λόγια ενός ανώτερου αξιωματούχου της Τουρκίας, όταν αναφέρθηκε πρόσφατα στα όσα λαμβάνουν χώρα στη Μέση Ανατολή.
Ωστόσο, σύμφωνα με ανάλυση του Guardian κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ειπωθεί και στη Μόσχα, το Κίεβο και τα Βαλκάνια, για την κατάσταση που επικρατεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στα Δυτικά Βαλκάνια οι κυβερνήσεις, ακόμη και οι ίδιοι οι πολίτες, έχουν εμμονή με τα σύνορα και τα εδάφη τους και τείνουν να θεωρούν σημαντικότερη την εθνική υπερηφάνεια από την οικονομική ανάπτυξη.
Αυτά συμβαίνουν ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πάψει να λειτουργεί ως γεωπολιτικός παίκτης παρότι η γεωπολιτική έχει επιστρέψει. Νωρίτερα αυτό το μήνα, η ΕΕ παρουσίασε τη νέα στρατηγική της για τα Δυτικά Βαλκάνια. Ο δεδηλωμένος στόχος της είναι να ενθαρρύνει τις μεταρρυθμίσεις στη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, το Κόσοβο, την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, αναζωπυρώνοντας την ελπίδα της προοπτικής ένταξης των χωρών αυτών στην Ένωση.
Ωστόσο, μια τέτοια ανακοίνωση, χωρίς συνέχεια θα μπορούσε να δημιουργήσει αστάθεια στην περιοχή. Αυτό που θα φοβόταν περισσότερο η ΕΕ είναι η επανάληψη του ουκρανικού σεναρίου, κατά το οποίο η κυβερνητική υποστήριξη στην ευρωπαϊκή πορεία προκαλεί την αντίδραση των αντιπάλων της διεύρυνσης της ΕΕ, όπως για παράδειγμα η Ρωσία, αντί να συσπειρώσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Πολλοί παράγοντες έχουν φέρει τα Βαλκάνια στο προσκήνιο. Τώρα υπάρχει και πάλι μια αυξανόμενη δυναμική για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, μετά από μια περίοδο κατά την οποία η ΕΕ είχε κατηγορηθεί ότι έδινε λίγα χρήματα με πολλές δεσμεύσεις.
Μια ενθαρρυντική, αν και ελάχιστα γνώστη εξέλιξη ήταν η πρόσφατη επικύρωση μιας συνθήκης φιλίας μεταξύ της Βουλγαρίας και της Μακεδονίας, δυο χωρών των οποίων οι σχέσεις ήταν από καιρό έντονες, κυρίως πάνω σε θέματα μειονοτήτων. Με την επίτευξη αυτής της συμφωνίας, οι δυο χώρες ουσιαστικά αποφάσισαν ότι έχει έρθει η στιγμή να αναζητηθούν λύσεις σε ορισμένα από τα δεινά της περιοχής.
Ωστόσο, για να επιτύχει η ΕΕ να μεταμορφώσει την περιοχή σύμφωνα με τις φιλοδοξίες της πρέπει να επικεντρωθεί στις σημαντικές γεωπολιτικές αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί. Το 2003, όταν η ΕΕ υποσχέθηκε για πρώτη φορά ένταξη στις χώρες της περιοχής, δεν φαινόταν να υπάρχει αμφιβολία ότι το μέλλον τους θα ήταν ευρωπαϊκό.
Η Ρωσία έβλεπε τα Βαλκάνια πρωτίστως ως χώρο διαμετακόμισης για τις ενεργειακές της εξαγωγές στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης. Η φιλοδοξία της Μόσχας ήταν να διατηρήσει έναν βαθμό επιρροής κι όχι να ανταγωνιστεί τις Βρυξέλλες.
Επίσης πριν από δεκαπέντε χρόνια η Τουρκία ήταν ενθουσιώδης για τις πιθανότητες ένταξης της στην ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, ασκούσε την πολιτική της στα Βαλκάνια, προκειμένου να αποδείξει τη στρατηγική της αξία για την Ευρώπη. Τότε, κανείς δεν μιλούσε για την Κίνα για στα Βαλκάνια.
Σήμερα ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός έχει ανάψει. Η Κίνα αναμένεται να είναι ο νούμερο ένα ξένος επενδυτής στη Σερβία φέτος. Τα σχέδια για την κατασκευή του σιδηροδρόμου υψηλής ταχύτητας, μεταξύ του Πειραιά και τη Βουδαπέστης, μέσω Βελιγραδίου, έχουν τεράστια σημασία για την Κίνα, καθώς η χώρα αναπτύσσει την εμπορική της διαδρομή, τη λεγόμενη «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος». Οι Κινέζοι ελπίζουν ότι τα Δυτικά Βαλκάνια τελικά θα ενσωματωθούν στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, αν και η ίδια η Κίνα δεν βιάζεται να συμμορφωθεί με τους κανόνες της ΕΕ.
Αυτό δημιουργεί αρκετά ερωτήματα. Πρέπει η ΕΕ να αρχίσει να πιέζει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να υιοθετήσουν τους κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις ή να περιμένει να το κάνει αργότερα; Και θα προσφέρει αποζημίωση στα κράτη αυτά αν χάσουν τις κινεζικές επενδύσεις ως συνέπειας της ένταξής τους στην ΕΕ;
Την ίδια στιγμή η προσέγγιση της Ρωσίας στην περιοχή έχει αλλάξει. Η Μόσχα θα κάνει ότι μπορεί για να εμποδίσει την ΠΓΔΜ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Όχι λόγω της στρατηγικής της σημασίας αλλά λόγω της συμβολικής της αξίας.
Εξάλλου, αν η μακρόχρονη διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ για το όνομα της δεύτερης δεν επιλυθεί πριν από την προσεχή Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια τον Μάιο, τότε αυτό θα προκαλέσει διπλή ήττα: οι φιλοδοξίες της ΠΓΔΜ θα έχουν αποτύχει και οι προσπάθειες των Βρυξελλών να ληφθεί η ΕΕ σοβαρά υπόψη από τις χώρες τις περιοχής θα έχουν χαθεί.
Η περιοχή των Βαλκανίων είναι αυτή στην οποία η Ρωσία μπορεί να κινηθεί για να αποσταθεροποιήσει την ΕΕ με πολύ χαμηλό κόστος για την ίδια, τόσο σε επίπεδο οικονομικό, όσο και σε επίπεδο αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ. Η ΕΕ από την πλευρά της θα πρέπει, σε διπλωματικό επίπεδο να πείσει την Μόσχα, ότι η κλιμάκωση των εντάσεων δεν θα είναι προς το συμφέρον της.
Εν συνεχεία, υπάρχει η Τουρκία, που οι σχέσεις της με την ΕΕ βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Εξακολουθεί δε, να μην είναι ξεκάθαρο πως ο Ερντογάν θα παίξει τα χαρτιά του στα Δυτικά Βαλκάνια. Ενώ η Άγκυρα προσπαθεί να επιβάλλει την επιρροή της στις μουσουλμανικές κοινότητες στα Βαλκάνια, η Μόσχα χρησιμοποιεί τη δική της στις ορθόδοξες κοινότητες. Θα προσπαθήσουν η Ρωσία και η Τουρκία άραγε να συντονίσουν τις πολιτικές τους και στα Βαλκάνια όπως προσπάθησαν να κάνουν στη Συρία;
Αυτό που θεωρείται βέβαιο είναι ότι αν η Ευρώπη δεν κινηθεί με βάση τις νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες, η στρατηγική της για τα Δυτικά Βαλκάνια θα καταλήξει σε ήττα.
