Η ανάκαμψη της οικονομίας που έχει διαμορφώσει η πανδημία ήδη επιχειρείται, αλλά είναι άνιση. Η χειρότερη ημέρα της πανδημίας, από οικονομική σκοπιά, ήταν η 10η Απριλίου, σε ένα τάιμινγκ με lockdowns σε παγκόσμια κλίμακα. Το παγκόσμιο ΑΕΠ εκείνη την ημέρα ήταν 20% χαμηλότερο από ό,τι θα ήταν φυσιολογικά.
Εκτοτε τα lockdowns έχουν αρθεί και οι οικονομίες έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν. Αναλυτές προσβλέπουν σε μια αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 7% το τρίτο τρίμηνο του 2020 συγκριτικά με το δεύτερο.
Όμως απέχουμε πολύ ακόμη από την κανονικότητα. Οι κυβερνήσεις είναι αναγκασμένες να συνεχίσουν να εφαρμόζουν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί ο ιός υπό έναν σχετικό έλεγχο. Αυτά τα μέτρα αναγκαστικά μειώνουν την οικονομική παραγωγή και την κατανάλωση. Ο κόσμος από μόνος του ελαχιστοποιεί τις δραστηριότητές του προσπαθώντας να μην μολυνθεί.
Η οικονομική αβεβαιότητα τόσο στους καταναλωτές όσο και στις επιχειρήσεις είναι σε επίπεδα ρεκόρ, κάτι που εξηγεί και τη διστακτικότητα των επιχειρήσεων να κάνουν επενδύσεις.
Σύμφωνα με την Goldman Sachs τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης συνεχίζουν να μειώνουν το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 7% – 8%. Κάτι που σημαίνει ότι η οικονομία εξακολουθεί να λειτουργεί στο 90% των δυνατοτήτων της, τάση που ξεκίνησε με την άρση των lockdowns, όταν η οικονομική δραστηριότητα επανήλθε, αλλά όχι πλήρως.
Όμως η μεγάλη διαφοροποίηση ανάμεσα σε κράτη και τομείς της οικονομίας είναι ανησυχητική.
Εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών
Αν δούμε την επίδοση των αγαθών και των υπηρεσιών, τα αγαθά επανήλθαν σχετικά γρήγορα. Οι λιανικές πωλήσεις παγκοσμίως ανέκαμψαν στα προ πανδημίας επίπεδα από τον Ιούλιο, σύμφωνα με την JPMorgan Chase. Έχοντας εισπράξει 2 τρισ. δολάρια μετρητό σε κρατικές βοήθειες, οι καταναλωτές σε όλο τον κόσμο «στόκαραν» αγαθά που θα διευκόλυναν την παραμονή στο σπίτι, κάτι που εν μέρει εξηγεί και γιατί το παγκόσμιο εμπόριο τα πήγε τελικά καλύτερα από ό,τι περίμεναν οι οικονομολόγοι.
Η βιομηχανική παραγωγή κοντεύει να αντισταθμίσει ό,τι έχασε – σε χρόνο, παραγωγή και χρήμα – κατά τη διάρκεια των lockdowns. Ο τομέας των υπηρεσιών, όμως, είναι σημαντικά κάτω του προ πανδημίας επιπέδου, κυρίως επειδή η συγκεκριμένη βιομηχανία επηρεάζεται από το ότι ο κόσμος αποφεύγει τον συνωστισμό. Οι επισκέψεις σε εστιατόρια είναι μειωμένες κατά 40% σε όλο τον κόσμο. Ο αριθμός των προγραμματισμένων αεροπορικών πτήσεων είναι περίπου ο μισός από ό,τι ήταν πριν χτυπήσει η πανδημία.
Ανισότητα μεταξύ κρατών
Η διαφοροποίηση ανάμεσα στην οικονομική επίδοση χωρών είναι ακόμα πιο χτυπητή. Οι διαφορές στους ρυθμούς ανάπτυξης είναι τεράστιες. Τα στοιχεία που εξέδωσε ο ΟΟΣΑ στις 16 Σεπτεμβρίου δείχνουν ότι το χάσμα ανάμεσα στις καλύτερες και στις χειρότερες επιδόσεις στην ομάδα χωρών G7 για το 2020 εκτιμάται ότι θα είναι 6,7 ποσοστιαίες μονάδες, πολύ μεγαλύτερο δηλαδή από αυτό στην προηγούμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση πριν από μια δεκαετία.
Από τις μεγάλες οικονομίες μόνο αυτή της Κίνας αναμένεται να «μεγαλώσει» μέσα στο 2020. Η αύξηση υπολογίζεται μάλιστα περίπου στο 5%.
Κάποιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ ή η Ν. Κορέα, θα έχουν μεν ύφεση, αλλά όχι καταστροφική. Η ευρωζώνη αναμένει μείωση του ΑΕΠ 7%. Η Βρετανία, αντίθετα, δείχνει να είναι καθ’ οδόν για τη βαθύτερη ύφεση που έχει βιώσει από το 1709 ξεπερνώντας το 10%.
Σε όλες τις χώρες ο όγκος της μείωσης της οικονομικής παραγωγής προέρχεται από το κομμάτι που δημιουργεί εν πολλοίς την οικονομική επίδοση, τον ιδιωτικό τομέα. Η επίδοση των χωρών στην οικονομία της πανδημίας εξαρτάται ουσιαστικά από τρεις βασικούς παράγοντες:
● Πρώτον, από τη δομή της βιομηχανίας του κάθε κράτους. Χώρες όπως η Ελλάδα ή η Ιταλία, που βασίζονται στη φιλοξενία, είναι πολύ πιο ευάλωτες από χώρες όπως π.χ. η Γερμανία, της οποίας ο μεγάλος κατασκευαστικός τομέας έχει ήδη επωφεληθεί από την παγκόσμια ανάκαμψη.
● Δεύτερον, από το επίπεδο της εμπιστοσύνης και της αίσθησης σχετικής ασφάλειας, που δείχνει να καθορίζεται από την εμπειρία της κάθε χώρας κατά τη διάρκεια των lockdowns. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η τωρινή, μετά τα lockdowns, φτωχή οικονομική επίδοση της Βρετανίας σχετίζεται με την κακή διαχείριση της πανδημίας από τη βρετανική κυβέρνηση. Όπως η ατολμία για έγκαιρα μέτρα, οι πολλοί θάνατοι, το εθνικό σύστημα Υγείας που έφτασε στα όριά του. Οι Βρετανοί είναι πιο νευρικοί, διστακτικοί και φοβισμένοι να βγουν από το σπίτι συγκριτικά με άλλους Ευρωπαίους.
● Ο τρίτος παράγοντας είναι τα οικονομικά κίνητρα. Οι ΗΠΑ ενεργοποίησαν το μεγαλύτερο πακέτο οικονομικής στήριξης στον κόσμο, σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας τους. Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι θα είναι μια από τις χώρες με τις, συγκριτικά, καλύτερες οικονομικές επιδόσεις, ανάμεσα στα πλούσια κράτη φέτος.
Αβέβαιο το μέλλον
Κατ’ αρχάς ο ιός συνεχίζει να σαρώνει και κάποιες χώρες μπορεί να αναγκαστούν και σε άλλα lockdowns. Η σκέψη ότι ένα εμβόλιο θα επαναφέρει την ομαλότητα είναι δελεαστική κι ανακουφιστική, αλλά, ακόμα κι αν δημιουργηθούν ασφαλή εμβόλια με ικανοποιητική προστασία, στην πραγματικότητα θα υπάρχουν πολλές οικονομικές πληγές.
Η διστακτικότητα των επιχειρήσεων να επενδύσουν σήμερα θα μεταφραστεί σε λιγότερο παραγωγικό κεφάλαιο στο μέλλον. Ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων σε πολλές χώρες δεν θα επιστρέψουν στις παλιές τους δουλειές. Και η κατανομή των πόρων προς πιο παραγωγικές επιχειρήσεις θα πάρει χρόνο.
Θεριεύει η ακραία φτώχεια
Ο κορωνοϊός είναι ένας ιός ανισοτήτων. Οι πολύ νέοι δεν περνάνε καν βαριά την Covid-19, αλλά οι υπόλοιποι κινδυνεύουν και με θάνατο. Οι ηλικιωμένοι, πάρα πολύ συχνά, δυστυχώς πεθαίνουν. Έτσι άνισος είναι και με το οικονομικό σοκ που προκαλεί, αφού χτυπάει τους φτωχούς πολύ πιο άγρια.
Λόγω του κορωνοϊού οι στρατιές των πολύ φτωχών θα αυξηθούν κατά 240 με 490 εκατομμύρια φέτος, όπως υπολογίζουν τα Ηνωμένα Έθνη. Ως πολύ φτωχοί λογίζονται οι άνθρωποι που δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, ηλεκτρισμό, επαρκές φαγητό και σχολεία για τα παιδιά τους.
Από το 1990 μέχρι πέρυσι ο αριθμός αυτών των πολύ φτωχών έπεσε από 2 δισ. (ή 36% του παγκόσμιου πληθυσμού) σε 630 εκατομμύρια, δηλαδή μόλις 8% του πληθυσμού όλης της Γης. Ο ιός αναμένεται ότι θα αντιστρέψει σχεδόν μια δεκαετία προόδου στην καταπολέμηση της φτώχειας.
Ενώ οι έως τώρα πολύ φτωχοί βρίσκονταν κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική, σχεδόν οι μισοί από τους νέους άπορους λόγω της πανδημίας θα εντοπίζονται στη νότια Ασία.
Οι κυβερνήσεις στις ανεπτυγμένες χώρες έχουν ξοδέψει πάνω από το 10% του ΑΕΠ για να απαλύνουν τον οικονομικό πόνο της πανδημίας. Οι φτωχότερες χώρες, όμως, δεν έχουν τέτοια δυνατότητα. Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες ξόδεψαν μόλις 3% και τα πιο φτωχά κράτη λιγότερο από 1%.
Οι κυβερνήσεις τους έδωσαν μόνο τέσσερα δολάρια επιπλέον, σε αντιστοιχία με την αξία των νομισμάτων τους, ανά άτομο σε κοινωνικά προγράμματα. Συνολικά, όχι ανά ημέρα!
Σαν να μην αρκούσε αυτό, πολλές κυβερνήσεις στις φτωχές χώρες, λόγω λανθασμένων αποφάσεων, διαφθοράς ή πελατειακών νοοτροπιών, διόγκωσαν τα δεινά των οικονομικά πιο ανίσχυρων πολιτών τους αντί να τα μετριάσουν.
1. Από το ξέσπασμα της πανδημίας το Μεξικό δεν έχει προσφέρει καμιά νέα στήριξη για τους φτωχούς του εν τω μέσω της χειρότερης ύφεσης που έχει δει η χώρα εδώ και έναν αιώνα. Όμως έδωσε στην Pemex, την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία, φοροαπαλλαγές αξίας 2,7 δισ. δολαρίων.
2. Η Ινδία έριξε 7 δισ. δολάρια σε ανθρακωρυχεία. Το αιφνίδιο lockdown της είχε αποτέλεσμα να χάσουν εκατομμύρια εργάτες τις δουλειές και τα σπίτια τους στις μεγάλες πόλεις και να αναγκαστούν να γυρίσουν στα χωριά τους με τα πόδια ή στοιβαγμένοι σε τρένα γεμάτα κόσμο, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα ο ιός να εξαπλωθεί από άκρη σ’ άκρη της χώρας.
Τα επίσημα στοιχεία του ινδικού κράτους θέλουν 10 εκατομμύρια ανθρώπους να χάνουν τις δουλειές τους στις πόλεις και να κατευθύνονται προς αγροτικές περιοχές όπου το κόστος ζωής είναι φτηνότερο. Άλλες εκτιμήσεις, όμως, υπολογίζουν ότι το σύνολο είναι πέντε φορές μεγαλύτερο.
3. Η Νότια Αφρική αναμένεται να επιβεβαιώσει άλλη μια σπάταλη προσπάθεια να κρατήσει εν λειτουργία την αεροπορική της εταιρεία που αιμορραγεί. Την ίδια στιγμή, επιθεωρητές στη χώρα ερευνούν πιθανή απάτη σε 658 συμβόλαια αξίας 300 εκατ. δολ. για εξοπλισμό κατά της Covid-19.
4. Το υπ. Υγείας της Νιγηρίας αγόρασε μάσκες αξίας 53 δολ. η μία!
5. Σε ηχογράφηση που διέρρευσε στον διεθνή Τύπο φωνές που θεωρείται ότι ανήκουν σε αξιωματούχους της Ουγκάντας καγχάζουν πως θα τσεπώσουν τα χρήματα που προορίζονται για την ανακούφιση από την πανδημία.
6. Κάποιες χώρες προσπαθούν να βρουν νέους τρόπους να δώσουν χρήματα. Η Τυνησία επισπεύδει τη δημιουργία συστήματος ψηφιακών πληρωμών για να μπορέσει να μοιράσει χρήματα στους φτωχούς γρηγορότερα.
7. Το Κονγκό σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει τα data από τα κινητά τηλέφωνα για να εντοπίσει τους άπορους και να τους στείλει χρήματα απευθείας στα e-wallets.
8. Ούτε μπορούν οι φτωχές χώρες να βασιστούν σε δαπάνες από το εξωτερικό. Οι ξένοι τουρίστες σταμάτησαν να κλείνουν σαφάρι ή ταξίδια στο Μπαλί. Τέτοιες δραστηριότητες θα επανέλθουν μόνο αφότου υποχωρήσει η πανδημία.
9. Οι φτωχές χώρες αγωνίζονται να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τις προσπάθειες οικονομικής στήριξης ενώ τα έσοδά τους συρρικνώνονται. Κυβερνήσεις των αναδυομένων οικονομιών εξέδωσαν 124 δισ. δολ. χρέος σε σκληρό νόμισμα τους πρώτους έξι μήνες του 2020!
Μεγαλύτερα θύματα τα παιδιά
Ο κορωνοϊός βυθίζει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους πίσω στην ακραία φτώχεια και θα τους πάρει χρόνια, αν τα καταφέρουν ποτέ, για να ξεφύγουν ξανά. Ιδιαίτερα η διακοπή της εκπαίδευσης θα έχει τεράστιες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Τα παιδιά των οποίων οι οικογένειες εγκατέλειψαν τις πόλεις θα έχουν πολύ χειρότερη εκπαίδευση στις αγροτικές περιοχές των αναδυόμενων χωρών.
Έρευνα του ΠΟΥ βρήκε ότι πριν από έναν μήνα μόλις σε έξι από τις 39 αφρικανικές χώρες λειτουργούσαν τα σχολεία. Τις επόμενες μέρες θα ανοίξουν σε μόνο 12 χώρες ακόμη. Η Κένυα έχει κλείσει όλα τα σχολεία μέχρι το 2021…
Καθώς το κάθε έτος εκπαίδευσης θεωρείται ότι αυξάνει το ετήσιο εισόδημα κατά περίπου 10%, οι συνέπειες για τα φτωχά παιδιά είναι τρομακτικές.
Οι βλάβες στα συστήματα υγείας θα έχουν επίσης μακροπρόθεσμες συνέπειες. Τα ποσοστά εμβολιασμών στα παιδιά πέφτουν ξανά στα επίπεδα της δεκαετίας του 19.