Με την επιδημία του κορωνοϊού η σωστή ενημέρωση δεν είναι πλέον απλά ένα ζητούμενο, είναι μία κρίσιμη ανάγκη που διασφαλίζει ότι θα σωθούν ζωές. Αυτή η μάχη έχει νίκες έχει όμως και πολλές ήττες. Και οι ήττες έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην οπτική των ανθρώπων σε σχέση με την πραγματικότητα.
Η αλλοίωση της πραγματικότητας δεν είναι τυχαία. Το “fake” είναι κάτι βαθύτερο το οποίο συνδέεται άμεσα με την αποτελεσματική λειτουργία των social media στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται η αποδοχή η οποία εκφράζεται μέσω των likes. Τα likes είναι σα μία μονάδα μέτρησης της αποδοχής και έχει οικονομικό αντίκτυπο. Αποτυπώνει το ενδιαφέρον το οποίο είναι ένα στοιχείο που μπορεί να πουληθεί και να δημιουργήσει κέρδος. Έτσι λειτουργούν τα social media.
Πριν τον ερχομό των social media οι άνθρωποι λάμβαναν τις πληροφορίες τους από μία εφημερίδα ή το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Γνώριζαν τα μέσα ενημέρωσης και τα στήριζαν. Ακόμα και όταν αγόραζαν μία κουτσομπολίστικη φυλλάδα γνώριζαν τι διάβαζαν και δεν το λάμβαναν πολύ στα σοβαρά. Τώρα όμως τα όρια έχουν θολώσει. Και αυτό είναι πολύ ανησυχητικό γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων ενημερώνονται μέσω των social media.
Το facebook λ.χ. μετατοπίζει σκόπιμα το ενδιαφέρον στο υλικό που παράγουν οι 1,4 δισεκατομμύρια χρήστες του μέσου δημιουργώντας έτσι συνθήκες για παραγωγή μεγαλύτερου όγκου δεδομένων που έχει μεγάλη αξία ενώ ταυτόχρονα υποβαθμίζει τη δυνατότητα των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης να πλησιάσουν το αναγνωστικό κοινό τους.
Με το να μετατοπίζει το ενδιαφέρον από τα μέσα ενημέρωσης στους χρήστες διαμορφώνει μία νέα πραγματικότητα για την ενημέρωση.
Ο αλγόριθμος ευνοεί τη δημιουργία “opinion leaders” και “influencers” ανθρώπων που χωρίς να έχουν αναγκαστικά ειδικές γνώσεις σε κάποιον τομέα ασκούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή σε σχέση με το τι θεωρούν οι άνθρωποι σημαντικό ή όχι.
Η στρατηγική αυτή των social media στοχεύει στην αύξηση του χρόνου που ξοδεύουν οι χρήστες.
Αυτή η απόφαση για το πόσο και τι είδους ενημέρωση θα έχουμε, για τον τρόπο που θα διακινείται η πληροφορία παγκοσμίως, λαμβάνεται όχι από μία δημοκρατικά εκλεγμένη αρχή με κριτήριο το συμφέρον της κοινωνίας, όχι από τους πολίτες, αλλά από μία εταιρεία και τους λίγους ανθρώπους που την ελέγχουν με κριτήριο την κερδοφορία.
Η κίνηση σε ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης που διακινούν πληροφορία μέσω facebook έχει πέσει κατά 40% εξαιτίας αλλαγών στη «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας, που μειώνουν τον αριθμό των αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης που εμφανίζονται στο news feed των αναγνωστών τους.
Έτσι, εφόσον τα μέσα ενημέρωσης θέλουν να συνεχίσουν να έχουν κάποιο ρόλο στο νέο κόσμο που διαμορφώνουν τα social media οφείλουν να προσαρμοστούν στις συνθήκες που διαμορφώνουν στοχεύοντας και αυτά είτε στο να τραβήξουν το ενδιαφέρον influencers και opinion leaders που, εφόσον μοιράζονται το υλικό τους, διασφαλίζουν ότι το υλικό τους διαβάζεται από τους πολίτες, είτε πληρώνοντας διαρκώς ώστε να έχουν επαφή με ένα αναγνωστικό κοινό που όλο και παραπάνω ενημερώνεται μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.
Είναι λογικό λοιπόν ότι πολλά μέσα ενημέρωσης εξωθούνται στο να καταφεύγουν σε εντυπωσιακές προσεγγίσεις σε σχέση με μια ειδησεογραφία που ορίζεται από τη δυνατότητα μίας είδησης να δημιουργήσει virality.
Ο “νόμος της ισχύς” των social media, όπως το έχουν ονομάσει, είναι ένα μοτίβο σύμφωνα με το οποίο τα μυνήματα που αναπαράγονται πιο γρήγορα στοχεύουν σε ένα σχετικά μικρό αριθμό ανθρώπων με επιρροή και πολλούς ακόλουθους. Πλέον, ασκούν πολύ μεγάλη επιρροή σε σχέση με το τι θεωρούμε αληθινό και τι όχι.
Πέρα όμως από αυτούς, πλέον στη διάδοση της είδησης συνεισφέρουν και απλοί άνθρωποι που εμπιστευόμαστε. Άνθρωποι της οικογένειάς μας, φίλοι μας, άνθρωποι που θαυμάζουμε. Εφόσον αυτοί μοιράζονται κάτι, και εφόσον αυτό μοιράζεται αρκετά, αρκεί για να το μοιραστούμε και εμείς.
Και το ζήτημα δεν είναι το πόσο αληθινό είναι αυτό που μοιραζόμαστε αλλά το πόσο εκφράζει αυτό που πιστεύουμε. Μοιραζόμαστε όχι την αλήθεια αλλά αυτό που πιστεύουμε και αυτό που θεωρούμε ότι θα γίνει περισσότερο αποδεκτό.
Αυτό είναι το πλαίσιο της διάδοσης των ψεύτικων ειδήσεων, όμως δεν είναι ο μόνος λόγος για την αύξησή τους.
Η απλή πραγματικότητα, όπως αποτυπώνεται και σε άρθρο της Journal Science είναι ότι το ψέμα διαδίδεται πιο γρήγορα από την αλήθεια. Και σε μία οικονομία που αυτό που έχει σημασία είναι τα likes και shares, το ψέμμα δεν είναι απλά μία επιλογή, είναι ο τρόπος που λειτουργούν τα πράγματα.
“Το ψέμμα διαδίδεται 6 φορές πιο γρήγορα σε σχέση με την αλήθεια”. Αυτό είναι ένα απλό στατιστικό στοιχείο που αποτυπώνει την πραγματικότητα.
Και το ψέμα δε διαδίδεται από ψεύτικους λογαριασμούς αλλά από αληθινούς, συνηθισμένους ανθρώπους που έχουν πολλούς ακόλουθους και ασκούν επιρροή.
Το “fake” είναι ο γενικότερος τρόπος λειτουργίας των social media.
Παρουσιάζουμε το πρόσωπο του εαυτού που θα αυξήσει τον αριθμό των likes, shares, comments. Άρθρα «ειδικών» ενημερώνουν για το ποια είναι η καλύτερη ώρα για να ποστάρεις ώστε να λάβεις τα περισσότερα likes. Έχουν δημιουργηθεί ειδικά προγράμματα για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των λογαριασμών στα social media ώστε να μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα του υλικού που ανεβάζεις. Ο ένας βρίσκεται απέναντι από τον άλλο. Οι χρήστες ανταγωνίζονται για το ποιος θα κατορθώσει να αντλήσει περισσότερο την προσοχή των χρηστών.
Σύμφωνα με την Alisson Graham «είμαστε οι εταιρείες δημοσίων σχέσεων του εαυτού μας και διαρκώς αναζητούμε τρόπους για να αυξήσουμε τα νούμερά μας».
Σε έναν κόσμο που η δημοφιλία είναι το παν, fake είναι αυτό που πουλάει πιο πολύ.
Από τις fake ψηφιακές περσόνες που δημιουργούν οι χρήστες των social media για να αντλήσουν την προσοχή των άλλων χρηστών ως τα fake news η απόσταση δεν είναι μεγάλη. Τα προφίλ μας είναι προϊόντα που έχουν φτιαχθεί για να αρέσουν, όχι για να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Fake selfies, φιλτραρισμένες φωτογραφίες, ψεύτικες προβολές του εαυτού.
Εκπαιδευόμαστε να επιζητούμε το ψεύτικο γιατί αυξάνει την αυτο-εκτίμησή μας. Είναι πιο αποδεκτό. Αποδίδει καλύτερα. Ο καλύτερός μας εαυτός είναι ο ψεύτικος, όχι ο αληθινός. Το αληθινό δεν πουλάει αρκετά.
Το ψεύτικο στις πολλές μορφές του γίνεται πιο εύκολα viral, δημιουργεί trends που πρέπει να ακολουθήσεις αν θες να έχεις τη μεγαλύτερη αποδοχή, εκφράζεται σε hashtags που αποτυπώνουν τη δημοφιλία σε αριθμό posts και ενισχύεται σε τέτοιο βαθμό ώστε στο τέλος να διαμορφώνει μία κουλτούρα του ψεύτικου, μία κουλτούρα όπου το μόνο που έχει πραγματικά σημασία είναι η αποδοχή.
Γιατί σημασία δεν έχει η αλήθεια, αλλά το πόσο είναι αποδεκτό αυτό που προβάλλεις.
Η επιδημία του κορωνοϊου εξελίσσεται σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία διαδίδεται ως ιός. Και το ψέμα είναι ο πιο αποτελεσματικός ιός. Διαδίδεται πιο γρήγορα, δημιουργεί περισσότερα likes, μεγιστοποιεί την κερδοφορία.
Ας τα έχουμε όλα αυτά υπόψη μας καθώς οι μέρες που παιρνούν θα αποδειχτούν πολύ κρίσιμες.