Γράφει ο Ιωάννης Κουρουτάκης
Λογοτέχνης
Όταν αποφάσισα να γράψω για τον Κοσμοκαλόγερο, τον Μεγάλο δηλαδή και για πολλούς κορυφαίο διηγηματογράφο μας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, σκέφτηκα να πρωτοτυπήσω.
Σκέφτηκα να ξεφύγω από την στείρα περιγραφή των στοιχείων και των αριθμών που κουράζουν τον αναγνώστη, και να παραθέσω μια διαφορετική ποιοτική περιγραφή, αντάξια του αναστήματος του Μεγάλου Σκιαθίτη Λογοτέχνη.
Έψαξα παντού! Διάβασα εγκυκλοπαίδειες, περιοδικά, εφημερίδες, κάθε τι που αναφέρονταν στην ζωή και το έργο του Παπαδιαμάντη, μα πουθενά δεν βρήκα αυτό που ήθελα, ώσπου στο τέλος το βλέμμα μου πήγε τυχαία θα έλεγα στη «ΝΕΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ» της Αντιγόνης Μεταξά (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), σελίς 37, και αυθορμήτως φώναξα ΕΥΡΗΚΑ! ΕΥΡΗΚΑ! Βρήκα δηλαδή αυτό που ήθελα, κάτι το διαφορετικό, κάτι ποιοτικό.
Αντιγράφω! «Ο Παπαδιαμάντης ήταν πρώτα από όλα μια μεγάλη μορφή, ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Απέφευγε την επίδειξη, τον θόρυβο, τη διαφήμιση, ζούσε χριστιανικά, τις περισσότερες φορές τις περνούσε στα ξωκλήσια ψέλνοντας. Να ποιο ήταν το Ευαγγέλιο και το πιστεύω του Παπαδιαμάνη: «Το επ’ εμοί εφ’ όσον ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής, τα γνήσια Ελληνικά ήθη».
Αυτός ήταν ο σκοπός της ζωής του Παπαδιαμάντη, του μεγαλύτερου πεζογράφου της νέας λογοτεχνίας μας. Πρώτον ο Χριστός και δεύτερον τα γνήσια Ελληνικά ήθη. Ο πατέρας του ήταν παπάς και η μητέρα του βαθιά θρησκευόμενη γυναίκα. Πατέρας και μητέρα στάθηκαν κοντά στον Αλέξανδρο, δίδοντάς του γνήσια Χριστιανική ανατροφή. Λένε πως όταν βάπτιζαν τον μικρό Αλέξανδρο, καθώς ο παπάς έχυσε το λάδι σχηματίστηκε στο νερό της κολυμπήθρας ένας σταυρός, και αυτό ήταν σημάδι ότι το παιδί θα ακολουθούσε το δρόμο του Χριστού.
Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο νησί του, τη Σκιάθο, μαζί με τα πέντε αδέλφια του. Στο σχολείο ήταν συμμαθητής με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη που ήταν κι αυτός ένας ξεχωριστός μαθητής, και ο δάσκαλός τους καμάρωνε τα δύο ξαδελφάκια και έλεγε: «Οι δύο Αλέξανδροι, οι δύο κορυφαίοι».
Με χίλιες στερήσεις και βάσανα ο Παπαδιαμάντης πέρασε τις γυμνασιακές του σπουδές και σε ηλικία 20 χρονών έφυγε να πάει να προσκυνήσει μαζί με τον ξάδελφό του το Άγιο Όρος. Εκεί μελέτησε στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών σπάνια συγγράμματα και σπάνια χειρόγραφα. Έπειτα ήλθε στην Αθήνα για να βρει δουλειά για να εξοικονομήσει την τροφή του και να συνεχίσει τις σπουδές του (είχε γραφτεί στην φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών), αλλά συνάντησε πολλές δυσκολίες. Στην Αθήνα πέρασε τα πιο σκληρά χρόνια. Μόνος του έμαθε Γαλλικά, Αγγλικά και Ιταλικά και εμελέτησε τους αρχαίους συγγρφείς. Για να ζει εργάστηκε ως μεταφραστής σε εφημερίδες και δούλευε σκληρά όλη τη νύχτα.. ποτέ όμως δεν παραπονέθηκε, ποτέ δεν επεθύμησε τα πλούτη των πλουσίων και έγραφε μέρα και νύχτα, αποτραβηγμένος από τον κόσμο, ζώντας μια ζωή ασκητική, γεμάτη αρετή και ταπεινοφροσύνη. Φύσις μυστικοπαθής και φιλόθρησκος. Κατά τις Κυριακές και κατά τις εορτές έψαλε μαζί με τον συμπατριώτη και εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη εις την μικρή εκκλησία του Αγίου Ελισσαίου κοτά στον Παλαιό Στρατώνα.
Πεινασμένος, κατατρεγμένος, κακοπαθημένος, πονεμένος, ο μεγάλος Παπαδιαμάντης έγραφε στη μητέρα του: Μάνα μου εγώ ‘μια τα’ άμοιρο το σκοτεινό τρυγόνι οπού το δέρνει ο άνεμος, βροχή που το πληγώνει, παλαίω με τα κύματα, χωρίς πανί, τιμόνι, πλην την ευχή σου μόνη. Στην αγκαλιά στου τη γλυκιά μανούλα μου ν’ αράξω, μες στο βαθύ το πέλαγος, αυτού πριν να βουλιάξω.
Ήταν τόσο ολιγαρκής στη ζωή του, ώστε όταν κάποτε τον φώναξε ο Διευθυντής της Ακροπόλεως Γαβριηλίδης και τον ρώτησε: Πόσα χρήματα θέλετε τον μήνα κ. Παπαδιαμάνη για την εργασία που σας ανέθεσα; Φτάνουν 100 δρχ.; Μιλιά ο Παπαδιαμάντης. Μήπως 150 δρχ.; Μιλιά ο Παπαδιαμάντης. Μήπως 200 δρχ.; Και τότε ακούστηκε η μοναδική απάντηση, που μόνο ένας Παπαδιαμάντης θα μπορούσε να δώσει. Τόση ώρα μετρούσα τις ανάγκες μου! Μου φτάνουν οι 100 δρχ. Κόκαλο ο Γαβριηλίδης.
Ταπεινός, ήρεμος και λιτός, όταν κατάλαβε πως πλησιάζει το τέλος του, πεθύμησε να πάει στο νησί του, κοντά στους δικούς του και να πεθάνει στην αγαπημένη του Σκιάθο. Πέθανε από γρίπη στις 3 Ιανουαρίου του 1911, αφήνοντας αληθινά λογοτεχνικά αριστουργήματα, όπως είναι η «Φόνισσα», 100 περίπου διηγήματα, «Οι έμποροι των εθνών», «Η γυφτοπούλα», «Οι μάγισσες», «Τα ρόδινα ακρογιάλια», «Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη», τα άπαντα και άλλα πολλά.
Η γλώσσα του καθαρεύουσα. Είναι γλώσσα προσωπική γεμάτη βιβλικών φράσεων. Ο Παπαδιαμάντης παίρνει λέξεις βυζαντινές, πολλές φορές ξεχασμένες, ολόκληρες φράσεις από τα Ευαγγέλια, και το γράψιμό του έχει μία εντελώς ξεχωριστή γοητεία.
Να πως τον περιγράφει ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας σ’ ένα του ποίημα:
Δέηση για την ψυχή του Παπαδιαμάντη
Χριστέ μου, δώστου τη χαρά τη μόνη που μπορούσε
να σου ζητήσει απάνω εκεί νοσταλγικά η ψυχή του.
Κάνε το θάμα κι άσετον να ζήσει όπως εζούσε,
σε μια μεριά που τάχατες, να μοιάζει το νησί του.
Να ‘ναι τα βράχια στο γκρεμό βαθιά κουφαλιασμένα,
να ‘χει σωριάσει η θάλασσα στην αμμουδιά τα φύκια,
κι αράδα αράδα στο γιαλό δεμένα, αποσταμένα
να σιγοτρίζουν τα φτωχά σκιαθίτικα καΐκια.
……………………….
Δώσ’ του, Χριστέ μου, τη στερνή χαρά να ιδή και πάλι
τη γνώριμή του τη ζωή κοντά στ’ ακροθαλάσσι.
Αχ! Έτσι αθώα και έτσι απλά και αγνά την είχε ψάλλει,
που της αξίζει ψηλά μαζί μ’ αυτόν ν’ αγιάσει.