Από το βιβλίο «Ριζίτικα για τα Σφακιά»του Πάρι Στ. Κελαϊδή
Ο Μπούζος πρωτανέβηκε απάνω στο μπεντένι
κι εφτά νομάτους έκοψε μόνο με το μαχαίρι
«Μα, ελάστ’ απάνω, μπρε παιδιά,
στσοι Τούρκους θα γιουργιάρω
γιατί δε βγαίνω γω ‘πο πα, όξω και ν’ αποθάνω»
1. Σφακιά – Γραμπούσα, 11.2.1823
2. Στα τέλη του 1823, η επανάσταση στην Κρήτη περνά δύσκολες ώρες. Σκοτωμένοι, δεκάδες καπετάνιοι κι εκατοντάδες πολεμιστές απ’ τη δική μας πλευρά – με δεδομένο το περιορισμένο έμψυχο υλικό. Πολλαπλάσιες οι απώλειες του εχθρού – αλλά αυτός έχει την ευχέρεια της χωρίς διακοπή αναπληρώσεως των χαμένων του δυνάμεων, έτσι ώστε η αναλογία των πολεμίων να κυμαίνεται κατά καιρούς από 1 προς 10 μέχρι 1 προς 20!
3. Ο τότε αρχιστράτηγος των εχθρών, ο τρομερός Αλβανός Χουσεΐν μπέης, ξεκίνησε από το Λασίθι, πέρασε την περιοχή Ηρακλείου κι έφθασε στον Ψηλορείτη. Σάρωνε στο πέρασμά του τα πάντα και προχωρούσε προς τα δυτικά.
4. Ο αρμοστής Κρήτης Εμμ. Τομπάζης είχε ορίσει Γενικό Αρχηγό των ελληνικών δυνάμεων τον Σφακιανό στρατηγό Ρούσσο Βουρδουμπά
5. Ένα από τα σχέδια που καταστρώθηκαν για την αναπτέρωση του ηθικού των ντόπιων και για αντιπερισπασμό του Χουσεΐν, ήταν η κατάληψη του πανίσχυρου φρουρίου της Γραμπούσας, στη βορειοδυτική άκρη της Κρήτης. Επρόκειτο για εγχείρημα παράτολμο, τη διεύθυνση του οποίου ο Αρμοστής ανέθεσε στον Σφακιανό στρατηγό Αναγνώστη Παναγιωτάκη
6. Συγκεντρώθηκαν 500 πολεμιστές. Σύμφωνα με το σχέδιο, οι 150 απ’ αυτούς θα πλησίαζαν το κάστρο με βάρκες και θα έκαναν αναρρίχηση στα τείχη με ανεμόσκαλες. Οι υπόλοιποι θα περίμεναν να τους ανοίξουν την καστρόπορτα για να ορμήσο9υν
7. Η παράτολμη επιχείρηση πραγματοποιήθηκε τα μεσάνυχτα της 11ης Δεκεμβρίου 1823, οπότε – όπως λέει κι η λαϊκή μούσα:
Ο Μπούζος πρωτανέβηκε απάνω στο μπεντένι (τείχη)
Αλλ’ όπως κλαίει παρακάτω:
Πρώτος απού σκοτώθηκε, ήταν ο Μπουζο-Μάρκος…
8. Ενώ, όμως πέτυχαν να ξεγελάσουν τους σκοπούς και να αναρριχηθούν, στη συνέχεια δεν τήρησαν πιστά το σχέδιο και τους κανόνες του πολέμου
Συγκεκριμένα, η αποτυχία ωφείλετο σε δύο λόγους: Πρώτον, αντί να κατευθυνθούν αμέσως στην πόρτα του φρουρίου, να την ανοίξουν για να μπουν μέσα κι οι λοιποί, άρχισαν να ερευνούν μέσα στο σκοτάδι της νύχτας και σ’ άγνωστους γι’ αυτούς χώρους που κοιμούνταν οι φρουροί, για να τους επιτεθούν.
Δεύτερον, ωφείλετο η αποτυχία στην… ιπποτική στάση των Σφακιανών και των άλλων επιδρομέων. Διότι στο δωμάτιο που όρμησαν αρχικά, βρήκαν να κοιμούνται ένας αξιωματούχος Τούρκος με τη σύζυγό του. Και εκείνον τον αποκεφάλισαν αμέσως. Τη γυναίκα του όμως όχι. Θεώρησαν αδιανόητο να εξουδετερώσουν εκπρόσωπο του λεγόμενου «ασθενούς φύλου». Κι όμως η διασωθείσα ξύπνησε με τις κραυγές της τους κοιμισμένους φύλακες του κάστρου και αφαίρεσε απ’ τους Χριστιανούς το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού.
9. Τελικά, η πόρτα του κάστρου δεν άνοιξε. Ενενήντα απ’ τους επιδρομείς σκοτώθηκαν στη γεμάτη λύσσα μάχη σώμα με σώμα, που ακολούθησε. Το γεγονός ότι σώθηκαν 60 από τους 150, μένει μυστήριο – διότι αφού εγκλωβίστηκαν, έπρεπε λογικά να εξολοθρευτούν όλοι…
10. Να, τώρα, το πλήρες κείμενο του τραγουδιο΄που
Τρεις αντρειωμένοι πορπατούν στην Κρήτη την καϋμένη
σαν αξαδέρφοι κι αδερφοί, σα φίλοι μπιστεμμένοι
Σα να ‘σαν από μιάν κοιλιά, να φάγαν ένα γάλα
ετσιδ’ αγαπηθήκανε περίσσια και μεγάλα
Τον ένα λέγαν Ξέπαπα, τον άλλο Μπουζο-Μάρκο
και ο καϋμένος Παναγής όπου φυλάει το κάστρο
Μ’ αυτοί αποφασίσασι Γραμπούσα να πατήσουν,
κι απ’ τση Γραμπούσαν την Τουρκιά ένα να μην αφήσουν
Ο Μπούζος πρωτανέβηκε απάνω στο μπεντένι
κι εφτά νομάτους έκοψε μόνο με το μαχαίρι
«Μα, ελάστ’ απάνω, μπρε παιδιά, στσοι Τούρκους θα γιουργιάρω
γιατί δε βγαίνω γω ‘πο πα, όξω και ν’ αποθάνω»
Πρώτος απού σκοτώθηκε ήταν ο Μπουζο-Μάρκος
το παλικάρι το καλό, ο ξακουσμένος δράκος!
Κι ύστερα σκοτωθήκανε οι τρεις καπεταναίοι
και μετ’ αυτούς σκοτώθηκαν σαν ενενήντα νέοι…
