Του Μιχάλη Ψύλου
Μπορεί να μην έχει ξεσπάσει ακόμη πόλεμος, αλλά έχουμε μπει πλέον σε μια πολεμική λογική. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, προχωρώντας στην αναγνώριση των δύο αυτονομιστικών «λαϊκών δημοκρατιών» του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ, στην ανατολική Ουκρανία, θέλει να αναβιώσει την «ιστορική Ρωσία»; Τη «Σοβιετική Αυτοκρατορία», όπως είπε η Αμερικανίδα πρέσβης στον ΟΗΕ Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού. Μήπως θέλει να γίνει ο δεύτερος «Μέγας Πέτρος»;
Ο ίδιος ο Πούτιν το αρνείται πάντως. «Είχαμε προβλέψει πως θα υπήρχαν εκτιμήσεις, όπως ότι η Ρωσία ετοιμάζεται να ανασυστήσει μια αυτοκρατορία», είπε στη διάρκεια μιας συνάντησης με τον Αζέρο ομόλογό του Ιλχάμ Αλίεφ στο Κρεμλίνο, και «αυτό δεν είναι καθόλου η πραγματικότητα».
Ο Πούτιν είχε βασικά δύο στόχους: να αποτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και να προκαλέσει διαιρέσεις ανάμεσα στους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους. Η Ουκρανία στο εξής θα παραμείνει αδύναμη για πολύ καιρό, γιατί θα πρέπει να εξασφαλίσει την ανατολική της πλευρά. Η στρατιωτική απειλή παραμένει τελικά. Αυτό κοστίζει χρήματα, ενέργεια και, ξανά και ξανά, ανθρώπινες ζωές.
Ο Ρώσος πρόεδρος θα ήθελε επίσης κάποιον Ουκρανό πρόεδρο κοντά στη Μόσχα, αντί για τον φιλοδυτικό Βολοντιμίρ Ζελένσκι στο Κίεβο. Όπως στην Αρμενία, για παράδειγμα, όπου ο πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν πήρε το «ρωσικό» μάθημά του όταν επιχείρησε να ακολουθήσει μια φιλο-αμερικανική γραμμή. Η Ρωσία δεν παρενέβη στη στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν (με σημαντική τουρκική υποστήριξη) να ανακτήσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ από την Αρμενία. Ο Πασινιάν άλλαξε πλευρά για να παραμείνει στη θέση του. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι μέσα στην πολεμική ατμόσφαιρα ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ μετέβη χθες στη Μόσχα και υπέγραψε με τον Πούτιν σειρά συμφωνιών. Ο Πούτιν είχε βασικά δύο στόχους: να αποτρέψει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και να διαιρέσει Αμερικανούς και Ευρωπαίους. Ίσως και τους Ευρωπαίους μεταξύ τους, με δεδομένα τα διαφορετικά ποσοστά εξάρτησης των μεγάλων δυνάμεων της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Ο πρώτος στόχος του Πούτιν φαίνεται να έχει επιτευχθεί: Η Ουκρανία δεν έχει πλέον καμία πιθανότητα να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Χωρίς ουσιαστικά να ρίξουν μια σφαίρα, οι Ρώσοι έχουν αποσταθεροποιήσει οριστικά την Ουκρανία. Ανεξάρτητα βέβαια από το τι θα συμβεί στη συνέχεια, είναι πλέον «νεκρές» και οι συμφωνίες που υπογράφηκαν στο Μινσκ το 2014 και το 2015, με μεσολάβηση Γερμανίας και Γαλλίας, για την ειρήνευση στην ανατολική Ουκρανία.
Το Δόγμα Μπρέζνιεφ
Η μέθοδος που ακολουθεί ο Ρώσος πρόεδρος μοιάζει με μια νέα εκδοχή του Δόγματος Μπρέζνιεφ. Ο Σοβιετικός ηγέτης Λεονίντ Μπρέζνιεφ είχε διακηρύξει αυτό το Δόγμα το 1968, όταν κατέστειλε με τα τανκς την προσπάθεια ενός πιο «φιλικού σοσιαλισμού» στην Τσεχοσλοβακία. Ήταν μια απάντηση στο Δόγμα Αϊζενχάουερ του 1957, του τότε Αμερικανού προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Ο Άικ προειδοποιούσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα απαντούσαν -και με στρατιωτικά μέσα- σε οποιοδήποτε αίτημα για βοήθεια από οποιοδήποτε κράτος απειλείται από τον «διεθνή κομμουνισμό». Από την άλλη πλευρά, ο Μπρέζνιεφ διακήρυττε ότι η Μόσχα θα ανταποκριθεί στο αίτημα για βοήθεια από μια κυβέρνηση «σοσιαλιστικής» χώρας, που ένιωθε να απειλείται.
Το 2014 και το 2015 επίσης, η Μόσχα εξαπέλυσε περιορισμένης έκτασης επιθέσεις στην ανατολική Ουκρανία, που είχαν ως αποτέλεσμα την κατάληψη της Κριμαίας και την ίδρυση «αυτόνομων» ρωσόφωνων περιοχών, αναγκάζοντας το Κίεβο να δεχτεί κατάπαυση του πυρός. Αλλά αυτές οι εκστρατείες δεν ήταν αρκετές για να δώσουν στη Ρωσία την επιρροή που ήθελε στην εσωτερική και την εξωτερική πολιτική της Ουκρανίας. Αντίθετα, ώθησαν το Κίεβο να προσεγγίσει ακόμη περισσότερο τη Δύση.
Το «πρόβλημα» για τον Πούτιν είναι ότι τα εδάφη που ελέγχουν οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία είναι περίπου το 50% των εκτάσεων του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ. Οι υπόλοιπες εκτάσεις των δύο «λαϊκών δημοκρατιών» ελέγχονται από τον ουκρανικό στρατό. Και το ερώτημα είναι: Η Μόσχα θα στείλει τα στρατεύματά της ως τα «συνταγματικά σύνορα», που διεκδικούν οι αυτονομιστές; Ο εκπρόσωπος του Πούτιν Ντμίτρι Πεσκόφ λέει ότι Μόσχα αναγνωρίζει τα «συνταγματικά σύνορα», κάτι που σε απλή γλώσσα σημαίνει πως δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να ξεσπάσει σύντομα πόλεμος μεγάλης κλίμακας στην Ουκρανία αν ο Πούτιν διατάξει τα στρατεύματά του να καταλάβουν το σύνολο των εδαφών στις ρωσόφωνες περιοχές.
Η επίτευξη των στόχων του Πούτιν θα εξαρτηθεί φυσικά από την αντίδραση της Δύσης: Οι Αμερικανοί προτείνουν αυστηρές κυρώσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν πολύ περισσότερο τους Ευρωπαίους. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσε, σε πρώτη φάση, κυρώσεις σε πέντε ρωσικές τράπεζες και τρεις πλούσιους Ρώσους, τονίζοντας ότι οποιαδήποτε περιουσιακά στοιχεία κατέχουν στο Ηνωμένο Βασίλειο θα δεσμευτούν. Η Γερμανία, αλλά και η Γαλλία επιδεικνύουν μεγαλύτερο δισταγμό. Το ίδιο ισχύει για την Ιταλία και την Ισπανία.
Το Βερολίνο «πάγωσε» πάντως προς το παρόν τη διαδικασία έγκρισης για τον ρωσο-γερμανικό αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2, όπως δήλωσε ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς. «Χωρίς αυτήν την πιστοποίηση, ο Nord Stream 2 δεν μπορεί να τεθεί σε λειτουργία», τόνισε ο Σολτς. Μια κίνηση, πάντως, μάλλον συμβολική, αφού ο Nord Stream 2 δεν επρόκειτο να λειτουργήσει, έτσι κι αλλιώς, στους επόμενους μήνες.
Θα επιβάλει η Γερμανία σκληρές κυρώσεις στο Κρεμλίνο, όταν εισάγει σχεδόν το 60% του φυσικού της αερίου από τη Μόσχα και εξάγει αγαθά ύψους 30 δισ. δολαρίων στη Ρωσία; Δύσκολη, αναμφίβολα, η εξίσωση. Και στη Γερμανία σίγουρα υπάρχουν πολιτικοί που δεν μπορούν και δεν θέλουν να επιβάλουν σκληρές κυρώσεις στον ηγεμόνα του Κρεμλίνου. Ο Πούτιν μπορεί έτσι να πετύχει τους στόχους του. H Handelsblatt το ομολογεί: «Ο Πούτιν θέτει στη Δύση ένα δίλημμα: Η Ε.Ε. συμφωνεί σε ένα πακέτο κυρώσεων, αλλά είναι αμφίβολο ποιες από αυτές θα εφαρμοστούν και πότε». Στο ίδιο μήκος κύματος, η γαλλική Les Echos γράφει: «Η Ευρώπη είναι μόνιμα παγιδευμένη στο ρωσικό φυσικό αέριο. Η Ε.Ε. δεν θα μπορέσει βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα να λειτουργήσει χωρίς τους αγωγούς φυσικού αερίου της Gazprom, επειδή η παραγωγή από άλλες περιοχές του κόσμου δεν είναι αρκετή για να αντισταθμίσει τις εισαγωγές από τη Ρωσία».