Της Κατερίνας Μυλωνά
Είναι ένας ακόμα λόγος να λέμε- εμείς οι Κρητικοί- ότι από εδώ ξεκίνησαν όλα!
Όταν επιστήμονες της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών σε συνεργασία με ερευνητές του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ ανακοινώνουν πως ανακάλυψαν στην Κρήτη τον χαμένο πρόγονο των σύγχρονων λαχανικών δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να περιαυτολογήσουμε!
Ας τα πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή και με την επιστημονική τους βάση. Σε αυτό μας βοηθάει ο μοριακός βιολόγος του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Παναγιώτης Σαρρής.
Τι ανακάλυψαν οι επιστήμονες
Στη σχετική μελέτη που δημοσιεύεται στο εγκυρότατο επιστημονικό περιοδικό Nature Genetics, μεταξύ άλλων, αναφέρεται η ανακάλυψη της εξελικτικής προέλευσης και εξημέρωσης του φυτικού είδους Brassica oleracea. Πρόκειται για ένα από τα οικονομικώς σημαντικότερα φυτικά είδη του πλανήτη αφού περιλαμβάνει πολλά σύγχρονα λαχανικά. Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, φαίνεται ότι η διαδικασία της εξημέρωσης του είδους αυτού έλαβε χώρα στη Νότιο-Ανατολική Μεσόγειο, ίσως στην Κρήτη.
Αφετηρία της μελέτης αποτέλεσε η αλληλούχιση του γονιδιώματος ενός γηγενούς φυτού της Κρήτης, του Brassica cretica, από την ομάδα του Δρ. Παναγιώτη Σαρρή.
«Το είδος Brassica oleracea είναι ένα πολύ σημαντικό είδος όσο αφορά στην παραγωγή τροφής, σε παγκόσμιο επίπεδο. Περιλαμβάνει μία πληθώρα βρώσιμων λαχανικών όπως: το λάχανο, το κουνουπίδι, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελών, τη γογγυλοκράμβη και διάφορες ακόμα λαχανίδες. Ουσιαστικά όλα αυτά αποτελούν διαφορετικές ποικιλίες του ίδιου είδους. Αξίζει να αναφερθεί ότι η καλλιέργεια του κουνουπιδιού είναι μια οικονομικά πολύ σημαντική καλλιέργεια με υψηλή διατροφική αξία και αντικαρκινική δράση. Η παγκόσμια παραγωγή κουνουπιδιού και μπρόκολου αυξάνεται συνεχώς φτάνοντας σήμερα τους 25,5 εκατομμύρια τόνους με αξία περίπου 14,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ το χρόνο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Π. Σαρρής.
«Με την ομάδα μου και με συνεργάτες, τον καθηγητή Στέργιο Πυρίντσο από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, τον καθηγητή Παύλο Παυλίδη από το ΙΤΕ και τον καθηγητή David Studholme από το Πανεπιστήμιο του Exeter στην Μ. Βρετανία, το 2020 αλληλουχίσαμε και αναλύσαμε το γονιδίωμα του άγριο είδους Brassica cretica, με σκοπό να μελετήσουμε την εξέλιξη του ανοσοποιητικού συστήματος των φυτών και την αλληλεπίδρασή του με παθογόνους μικροοργανισμούς».
Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της μελέτης αυτής και του γονιδιώματος του B. cretica από τους Έλληνες επιστήμονες, έφερε την συνεργασία με την ομάδα του καθηγητή Rui Chen της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών. Τα αποτελέσματα της συνεργασίας αυτής κατέδειξαν, μεταξύ άλλων, ότι το είδος Brassica cretica είναι το προγονικό είδος, από το οποίο προέρχονται όλες οι ποικιλίες του B. oleracea, δείχνοντας τη Ν.Α. Μεσόγειο ως το γεωγραφικό σημείο της εξημέρωσης του είδους. «Το κουνουπίδι και το μπρόκολο εικάζεται ότι εξημερώθηκαν πριν από ~2.500 χρόνια. Τα αποτελέσματά της μελέτης μας υποστηρίζουν επίσης την υπόθεση ότι το κουνουπίδι προήλθε άμεσα από το μπρόκολο, και αυτό είναι σημαντικό» αναφέρει ο επιστήμονας από την Κρήτη.
Ο Δρ. Π. Σαρρής συνεχίζει, «στη μελέτη της ομάδας του καθηγητή Rui Chen στο περιοδικό Nature Genetics, στην οποία έχω την τιμή να συμμετέχω, αποκαλύψαμε τον – από καιρό χαμένο – πρόγονο πολλών από τα βασικά λαχανικά του συγχρόνου ανθρώπου, και αυτό είναι πραγματικά σπουδαίο. Αξίζει να αναφέρω ότι, κατά τη διάρκεια των δικών μας μελετών και ανεξάρτητα από εμάς, μία ομάδα Αμερικανών επιστημόνων από το University of Missouri, κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα, χρησιμοποιώντας και αυτοί τα γονιδιωματικά δεδομένα που είχαμε παράξει στην Κρήτη το 2020. Χαίρομαι ιδιαίτερα που η μελέτη μας έβαλε τη βάση για τόσο σημαντικές ερευνητικές εργασίες στο πεδίο της Αγροδιατροφής. Οι μελέτες αυτές συνεχίζονται σήμερα από ειδικούς, αφού ξαφνικά υπάρχει ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον για το είδος Brassica cretica, από διάφορες ερευνητικές ομάδες από ολόκληρο τον κόσμο. Το ενδιαφέρον όμως αυτό αναδεικνύει και την αναγκαιότητα θέσπισης ενός εθνικού νομοθετικού πλαισίου περί της συλλογής και διακίνησης αυτόχθονων οργανισμών/ειδών (φυτών, ζώων, μικροβίων, κ.α.). Για τη μελέτη της προέλευσης των λαχανικών υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από τη National Geographic Society που χρηματοδοτεί την περαιτέρω μελέτη του Brassica cretica. Περιμένουμε του Αμερικανούς συναδέλφους και το National Geographic, αυτό το καλοκαίρι, για μελέτη των πεδίων, όπου φύεται το Brassica cretica».
«Ένα βασικό πεδίο μελέτης της εξελικτικής βιολογίας των οργανισμών είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτοί αντιδρούν και προσαρμόζονται στις αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών, κάτι που μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητό με τη μόχλευση της γονιδιωματικής ποικιλότητας και τη διερεύνηση των συνδέσεων μεταξύ γονότυπου και φαινοτύπου. Παρόλο που το Brassica cretica δε μοιάζει πολύ με το λάχανο, το μπρόκολο ή την γογγυλοκράμβη, ο άγριος αυτός συγγενής είναι η πιο στενή σχέση με τα λαχανικά του σύγχρονου ανθρώπου και η αντοχή του σε ασθένειες και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες μπορεί να δείξει στους ειδικούς πώς να κάνουν τις καλλιέργειές πιο ανθεκτικές στο μέλλον, προσδίδοντάς ακόμα ένα επίπεδο σημαντικότητας στα αποτελέσματα της μελέτης μας», αναφέρει ο καθηγητής Π. Σαρρής.
Ο πολιτισμός και ο μύθος!
Τα αποτελέσματα της εν λόγω εργασίας φαίνεται ότι δεν έχουν μόνο βιολογικό ενδιαφέρον, αλλά προκαλούν και πολιτισμικό, αρχαιολογικό-ιστορικό και αγρονομικό ενδιαφέρον. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ελληνική μυθολογία αναφέρει χαρακτηριστικά «…το λάχανο ξεπήδησε από εκεί που ο ιδρώτας του Δία χτύπησε στο έδαφος» –N.D. Mitchell (1976).
Μπορείτε να δείτε την επιστημονική δημοσίευση στον εξής σύνδεσμο: https://www.nature.com/articles/s41588-024-01744-4
