Στον δυτικό κόσμο στον μέγιστο βαθμό και στις όπου γης κοινότητες με ισχυρά ερείσματα, μέχρι τουλάχιστον την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821, κυριαρχούσε ο υπαρκτός ελληνισμός, κι ας ήταν ανύπαρκτη η κρατική ελληνική οντότητα, καθώς τα εδάφη της για σχεδόν 400 χρόνια βρίσκονταν υπό την κατοχή των Οθωμανών, εδαφών δια-ποτισμένων με το ελληνικό πνεύμα και αίμα, ενώ η κατοχή άλλων εθνικών εδαφών συνεχίζεται έως τις μέρες μας.
Παράλληλα, από την εχθρική προς το ελεύθερο ελληνικό πνεύμα Αυστρία του Μέτερνιχ, μέχρι την ομόδοξη Ρωσία του Τσάρου και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, το Βουκουρέστι, την Οδησσό και τόσες πόλεις της κεντρικής Ευρώπης, ο εμπορικός, οικονομικός και διπλωματικός πλούτος των Ελλήνων ήταν τόσο ισχυρός που πολλές φορές προκαλούσε. Κι όμως, ποιός αλήθεια μπορεί να αμφισβητήσει ότι και οι Έλληνες των περιοχών αυτών διαπνέονταν από το ελληνικό πνεύμα; Η βοήθεια των μεγάλων εθνικών ευεργετών με χρήματα και κληροδοτήματα δεν είναι λόγια, ήταν έργα και πραγματικότητα, πριν αλλά και αρκετά μετά την επανάσταση του Γένους. Η διάθεση αν δε συνοδεύεται με έργα μένει άκαρπη.
Σε έναν προγενέστερο χρόνο της πορείας του ελληνισμού ο Θεμιστοκλής, κι ενώ οι Πέρσες βρίσκονταν προ των πυλών της πόλης, έπεισε τους Αθηναίους να κρατήσουν ότι πολυτιμότερο διέθετε η λαμπρή πολιτεία τους. Τους πολίτες της. Και παρόλο που οι βάρβαροι Πέρσες λεηλάτησαν την άδεια από κατοίκους πόλη των Αθηνών, δεν μπόρεσαν να την κυριεύσουν αφού δεν είχαν καθυποτάξει τους πολίτες αυτής. Όταν όμως το επιχείρησαν αυτό στα στενά της Σαλαμίνας αντιλήφθησαν ποιο είναι το βάθος και η δύναμη του αθάνατου πνεύματος της ιδέας του ελληνισμού. Είναι αυτό που εν συνόλω αποτελεί το ελληνικό κοσμοσύστημα, τους ελληνικούς κόσμους, τον υπαρκτό ελληνισμό.
Ο χώρος του υπαρκτού ελληνισμού είναι ο χώρος της συνείδησης και της καρδιάς. Δεν περιορίζεται σε μια χαλκευμένη κρατική οντότητα, σε ένα κρατίδιο περιορισμένου μεγέθους, σε γεωγραφικά διαμερίσματα συγκεκριμένων συντεταγμένων του χάρτη, σε έναν κρατικό μετεωρισμό. Χωρά μόνο στον πλατύ χώρο, τις ανοικτές ιδέες και εκεί όπου πνέει πνεύμα ελευθερίας. Κι ο πιο πλατύς χώρος είναι ο χώρος της καρδιάς, το πιο ελεύθερο πνεύμα αναπνέει και μορφώνεται βαθιά μέσα μας. Ο ελληνισμός υπό μία έννοια είναι ταυτόσημος με την ελευθερία. Ή με άλλα λόγια, δεν μπορεί να αναπτυχθεί πνεύμα ελληνικό όπου καταπατούνται δικαιώματα, όπου διώκονται υπάρξεις, όπου κατακρεουργούνται δημοκρατικά κεκτημένα, όπου απωθούνται κοινότητες, σφαγιάζονται λαοί, εξοντώνονται πολιτισμοί και αφαιμάζονται κοινωνικές εκφράσεις.
Μετά την ελληνική επανάσταση ο χώρος αυτός του ελληνικού πνεύματος συρρικνώθηκε. Αυτό συνέβη από εσωτερικά και εξωτερικά αίτια, πολλές φορές αντιθετικών μεταξύ τους συμφερόντων. Αλλά με μεγάλο χαμένο των πνευματικών αυτών συγκρούσεων το ελληνικό πνεύμα της συμπόρευσης, της λιτότητας και του μεγαλείου της απλότητας και της αντίληψης του κοινοτισμού. Με χαμένο, είθε όχι ανεπιστρεπτί, της αίσθησης του όλου και του ολοκληρωμένου σε μια οσοδήποτε μικρή κοινότητα και της αίσθησης του μερικού σε έναν πλανήτη που αλλάζει καθημερινά.
Εν κατακλείδι Έλληνας είναι κάθε ένας άνθρωπος που φροντίζει τον χώρο της καρδιάς του και καλλιεργεί την ελληνικότητα μέσα του. Είναι ο Νιγηριανός που διατηρεί το μοναδικό ελληνικό βιβλιοπωλείο στην Νέα Υόρκη, είναι ο Ιρλανδός που παίζει κρητική λύρα και μαζί του πάλλεται όλο το ακροατήριο, είναι ο Γάλλος που βάζει την κατάληξη -άκης στο επίθετό του σαν φόρο τιμής στον ελληνικό μινωικό πολιτισμό, είναι εν τέλει και κύρια ο γηγενής Έλληνας που αψηφώντας τις σειρήνες της ύπνωσης και τα ξόανα του εκφοβισμού γίνεται συν Θεώ πλάστης και δημιουργός πολιτισμού και καρδιακού ανθρωπισμού. Αν θέλουμε να δούμε ξανά μια Ελλάδα περήφανη και έναν κοσμοπολίτικο ελληνισμό στις επάλξεις του παγκόσμιου γίγνεσθαι θα πρέπει αύριο το πρωί να κοιταχτούμε στον καθρέπτη και το βράδυ να ονειρευτούμε το αύριο. Γιατί είναι στ’ αλήθεια παράλογος όποιος δεν αποδέχεται το παράλογο και πιστεύει ότι όλα στη ζωή ακολουθούν ευθεία πορεία στην εξέλιξή τους.
Χριστός Ανέστη, Χρόνια Πολλά!
Με τιμή και σεβασμό,
Δρ. Ηλίας Κοπανάκης