Του Γιάννη Αγγελάκη
Στη ζώνη Maquiladora του Μεξικού, μωρά και παιδιά πίνουν Coca-Cola και Pepsi, όχι νερό, αφού αυτό είναι τόσο σπάνιο και ακριβό.
Η «σπανιότητα» του νερού είναι η πηγή των κερδών των πολυεθνικών, όπως η Coca-Cola. [1]
Τα προϊόντα της Coca-Cola πωλούνται σε 195 χώρες, παράγοντας ετησίως έσοδα άνω των 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Όπως επισημαίνει μια ετήσια έκθεση της εταιρείας:
«Όλοι εμείς στην οικογένεια της Coca-Cola ξυπνάμε κάθε πρωί γνωρίζοντας ότι κάθε ένας από τους 5,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους αυτού του πλανήτη θα διψάσει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εάν καταστήσουμε αδύνατο γι’ αυτούς τους ανθρώπους να αποφύγουν την Coca-Cola, τότε έχουμε διασφαλίσει την επιτυχία μας για τα επόμενα χρόνια. Οτιδήποτε άλλο δεν είναι επιλογή». [2]
Στη ζώνη Maquiladora του Μεξικού, αυτό ακριβώς συμβαίνει.
Το χαρούμενο σλόγκαν της Coca-Cola, που καλεί «πάντα» να την προτιμάς, αποκρύπτει την πραγματική επιθυμία της: τη σχεδόν εφιαλτική και απολυταρχική θέληση της εταιρείας για την ολοκληρωτική επιβολή της κατανάλωσης των προϊόντων της, σε μια σχέση εξάρτησης ζωής και θανάτου – «δίχως άλλη επιλογή, δίχως άλλη διέξοδο»!
Το πραγματικά εφιαλτικό αναπόφευκτο είναι το εικονικό, χαμογελαστό «για πάντα» των διαφημίσεών της. Και το νερό είναι εξουσία! Εφόσον δεν έχεις άλλη επιλογή από το να πιεις…
Όλοι γνωρίζουν πως «τίποτα δεν ξεδιψά σαν το νερό».
Οι εταιρείες όπως η Coca-Cola γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν υπάρχει τίποτα που να ξεδιψά όπως το νερό. Και, μαζί με άλλες εταιρείες, επενδύουν πλέον βαριά στην «επιχείρηση του νερού». Επενδύουν στην προσδοκία των κερδών που θα αποφέρει η ιδιωτικοποίησή του. [3]
Η Coca-Cola είναι μια ακόμη εταιρεία με τεράστια συμφέροντα στην αγορά του νερού. Υπάρχουν, όμως, και άλλες. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι Pepsi, Perrier, Evian, Naya, Poland Spring, Vivendi-Generale des eaux, Suez-Lyonnaise des eaux, Danone και International Waters Ltd of London (IWL).
Υπάρχουν, επίσης, εταιρείες που κανείς δεν θα περίμενε να δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα.
Μεταξύ αυτών βρίσκονται η Nestlé, ο κατασκευαστικός γίγαντας Bechtel, η εταιρεία παραγωγής χημικών Monsanto, η Dow Chemical Company, η Procter & Gamble, η General Electric, αλλά και η Goldman Sachs! Δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη… [4]
Η “δίψα” της Goldman Sachs για κέρδη και η “Aqueduct Alliance”
Η αγορά του νερού, μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, αναμένεται να φτάσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια.
Η αλήθεια είναι απλή. Τόσο η Coca-Cola όσο και η Goldman Sachs το γνωρίζουν καλά:
«Δεν υπάρχει υποκατάστατο για το νερό».
Γι’ αυτόν τον λόγο, τον Αύγουστο του 2011, η Goldman Sachs, η General Electric και το WRI δημιούργησαν τον συνεταιρισμό Aqueduct Alliance, αναπτύσσοντας συγχρόνως ένα νέο υπερ-εργαλείο: μια παγκόσμια βάση δεδομένων που «χαρτογραφεί» ό,τι έχει σχέση με το νερό και τη διαχείρισή του σε κάθε γωνιά του πλανήτη. [5]
Τον ίδιο μήνα, οι τρεις του συνεταιρισμού αποφάσισαν να διευρύνουν τον κύκλο των συμμετεχόντων και κάλεσαν επιλεκτικά παγκόσμιους παίκτες από διαφορετικούς τομείς να ενταχθούν. Σήμερα, μεταξύ άλλων, στον συνεταιρισμό ανήκουν οι: Coca-Cola, Talisman Energy, Dow Chemical, United Technologies και ο μιντιακός κολοσσός / οικονομικός γίγαντας Bloomberg LP.
Αλλά τι θέλει μια πολυεθνική παραγωγής όπλων σε μια συμμαχία για την εκμετάλλευση του νερού;
Σύμφωνα με έναν ομιλητή από το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων (WRI), όπως δήλωσε στους Financial Times:
«Οι εταιρείες αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται καλύτερη “ορατότητα” αναφορικά με το νερό, εφόσον είναι αναγκαίο να έχουν πρόσβαση σε αυτό για τις δραστηριότητές τους».
Με το νέο εργαλείο της Aqueduct Alliance, μπορούν να διαπιστώσουν εάν υπάρχει ρίσκο να μην αποκτήσουν νερό ή αν χρειάζεται να έρθουν σε σύγκρουση με άλλους χρήστες για τον έλεγχό του.
Προφανώς, αυτή η πιθανότητα για «σύγκρουση» με άλλους «χρήστες» – όπως το θέτουν – δημιούργησε την αναγκαιότητα ένταξης της United Technologies στον συνεταιρισμό Aqueduct Alliance.
Η συγκεκριμένη εταιρεία είναι η 10η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής όπλων στον κόσμο, με πωλήσεις μόνο το 2009 ύψους 11,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ετοιμάζονται για ένα μέλλον συγκρούσεων μεταξύ εταιρειών και πολιτών για τον έλεγχο και τη χρήση του νερού; [6]
Γίνεται φανερό ότι, για να διασφαλιστούν τα κέρδη και να ασκηθούν αποτελεσματικές πιέσεις, έχει δημιουργηθεί μια ευρύτατη συμμαχία διαφορετικών συμφερόντων, που ενώνονται γύρω από τις ευκαιρίες που δημιουργεί ο έλεγχος του νερού. Μια συμμαχία που έχει νόημα μόνο εφόσον προχωρήσουν οι πολιτικές που επιτάσσουν την ιδιωτικοποίησή του.
Παγκόσμιοι παίκτες, ικανοί να επηρεάσουν την κατεύθυνση των πολιτικών που ακολουθούνται, να ορίζουν την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, να ασκούν ήδη τρομακτικές πιέσεις σε κυβερνήσεις και να παίζουν κυρίαρχο ρόλο εντός πολυεθνικών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. Εταιρείες με τέτοια δυνατότητα επιρροής ώστε να διαμορφώνουν την «κοινή γνώμη», με την εξουσία να εγκαθιδρύουν κυβερνήσεις-μαριονέτες που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους, ικανές ακόμη και να δολοφονήσουν όποιον μπαίνει εμπόδιο στα σχέδιά τους. Το έχουν ήδη πράξει. Όλα αυτά, πάντα με τη στήριξη των κυβερνήσεων των χωρών του Βορρά, όπου και οι πολυεθνικές έχουν την έδρα τους.
Όλοι αυτοί επενδύουν στην έλλειψη του νερού, στην ιδιωτικοποίησή του και στα υπερκέρδη που αυτή συνεπάγεται. Στη δίψα σου!
Τα χρέη των χωρών, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και η ιδιωτικοποίηση του νερού
Εφόσον η «δίψα» αποφέρει κέρδη, είναι λογικό η επένδυση στη διασφάλιση της ποιότητας του νερού ή στην αειφορία να είναι δευτερεύουσας σημασίας. Έχει αξία μόνο εφόσον αποτελεί μέρος μιας γενικότερης στρατηγικής «διαχείρισης της σπανιότητας».
Τα κέρδη των εταιρειών σχετίζονται με τη σπανιότητα, όχι με την αφθονία του νερού. Η ποιότητα έχει σημασία μόνο όταν δημιουργεί φθηνότερα ή ακριβότερα προϊόντα. Ποια εταιρεία, για παράδειγμα, θα επένδυε πραγματικά στην αυτονομία των κοινοτήτων όσον αφορά το νερό, όταν το νερό είναι η πηγή των κερδών της;
Αφού λοιπόν δημιουργούν εν μέρει τις συνθήκες της κρίσης του νερού και την ανάγκη για αποτελεσματική διαχείριση της σπανιότητάς του, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το κράτος αδυνατεί να αναλάβει αυτή την ευθύνη «αποτελεσματικά» και πιέζουν ώστε ο έλεγχος να περάσει στα χέρια των εταιρειών τους.
Το ενδιαφέρον των εταιρειών επικεντρώνεται στη διαχείριση του 90% των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού, που ακόμα παραμένουν υπό δημόσιο έλεγχο. Μέσω του μηχανισμού του χρέους και της ανάγκης υπερχρεωμένων κρατών για δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και άλλους οργανισμούς, οι κυβερνήσεις εξαναγκάζονται να αποδεχτούν σχέδια ιδιωτικοποίησης. Άλλες φορές, οι πολιτικοί εξαγοράζονται, οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην των πολιτών και εγκαθιδρύονται δικτατορίες. [7]
Αρχικά, αυτές οι πρακτικές δοκιμάστηκαν στις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Εφόσον κριθούν «επιτυχημένες», ακολουθεί ο ανεπτυγμένος κόσμος.
Λένε:
«Εσείς δε μπορείτε πλέον, λόγω των ειδικών συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί. Η οικονομική κρίση είναι παγκόσμια, η κρίση του νερού απαιτεί συγκεκριμένες πολιτικές, η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα είναι αναγκαία, δεν έχετε την οικονομική δυνατότητα να διαχειριστείτε το πρόβλημα, δε θα πάρετε δάνεια αν μας αρνηθείτε. Εμείς μπορούμε να το κάνουμε καλύτερα».
Πόσο καλύτερα;
Η ιδιωτικοποίηση του νερού στις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής είχε τραγικά αποτελέσματα. Παντού, ιστορίες φτωχοποίησης λαών, εξαθλίωσης, εξοργιστικά σπάταλης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, καταστροφής των αποθεμάτων νερού, εκρηκτικής ανόδου των τιμών. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των ιδιωτικοποιήσεων κρίνονται «επιτυχημένα», εφόσον τα κέρδη για τις εταιρείες είναι τόσο εξοργιστικά όσο και η καταστροφή που προκαλούν.
Το νερό γίνεται πολυτέλεια.
Οι πλούσιοι έχουν, οι φτωχοί κλέβουν ο ένας από τον άλλο.
Στην Γκάνα, για παράδειγμα, μετά την ιδιωτικοποίηση του δημόσιου συστήματος υδροδότησης, οι τιμές αυξήθηκαν κατά 95% και το 1/3 του πληθυσμού έμεινε χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό. Το ίδιο ισχύει στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων: από τη Βολιβία, την Ινδία και το Μεξικό, έως την Τανζανία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ.[8]
Οι εταιρείες, αν ήταν ειλικρινείς, θα σου έλεγαν: «Κι ο θάνατός σου είναι μια πολύ καλή μπίζνα». Αλλά ποιος δολοφόνος είναι ειλικρινής για τους φόνους που διαπράττει;
Ανγκόλα, Μπενίν, Ονδούρα, Νικαράγουα, Βολιβία, Νίγηρας, Παναμάς, Ρουάντα, Σενεγάλη, Υεμένη, Κολομβία, Γουατεμάλα, Μαρόκο, Ελ Σαλβαδόρ, Νότια Αφρική. Αλλά και Ινδία, Κίνα, Αργεντινή.
Τώρα, όμως, έφτασε η ώρα της Ελλάδας.[9]
Η αγορά πλέον ανοίγει… Ή, όπως το θέτουν οι φονταμενταλιστές των αγορών, «ωριμάζει»… Και οι πιο προσοδοφόρες αγορές είναι αυτές που δε χρειάζονται μεγάλες επενδύσεις για να αποδώσουν.
Οι αγορές όπως της Ελλάδας. Οι αγορές του Νότου της Ευρώπης.
Το νερό δεν είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά… αγαθό!
Για την «ωρίμανση» των ιδεών που σχετίζονται με την ιδιωτικοποίηση και το «άνοιγμα» των αγορών παγκοσμίως προς τις μεγάλες πολυεθνικές και τα τραστ συμφερόντων, εργάζονται συστηματικά εδώ και χρόνια, μεταξύ άλλων, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι κυβερνήσεις των ισχυρών εθνών-κρατών, όπου εδρεύουν οι εταιρείες με συμφέροντα στη διαχείριση και τον έλεγχο του νερού.
Μάλιστα, για την επίτευξη των σχεδίων ιδιωτικοποίησης όχι μόνο των πηγών νερού αλλά και των μέσων διαχείρισής του, τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν ήδη δαπανηθεί πολλά δισεκατομμύρια δολάρια σε όλο τον κόσμο από την Παγκόσμια Τράπεζα, το IFC [10] καθώς και το USAID [11].
Στις 28 Ιουνίου 2010, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ προχώρησε σε ψηφοφορία ώστε το νερό να αναγνωριστεί ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Ήταν φυσικό η πλειοψηφία των ανεπτυγμένων κρατών του Βορρά (υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, με εξαίρεση τη Γερμανία) – 41 χώρες συνολικά – να ψηφίσουν αρνητικά. Το νερό δεν θα μπορούσε να είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη, όταν διακυβεύονται τόσα πολλά, όταν το συμφέρον των «ελεύθερων» αγορών επιβάλλει άλλα και όταν οι εταιρείες έχουν «επενδύσει» τεράστια ποσά.
Το «Δικαίωμα στο Νερό» αναγνωρίστηκε με 122 θετικές ψήφους, παρά την άρνηση των πλούσιων χωρών να το αποδεχτούν. Τον Σεπτέμβριο του 2010, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ αναγνώρισε επίσης το δικαίωμα στο νερό ως αναπόσπαστο μέρος ενός ανεκτού επιπέδου ζωής [12].
Ωστόσο, η μάχη είναι διαρκής και οι εταιρείες πετυχαίνουν σημαντικές νίκες. Στο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2012, υπουργοί από 84 κυβερνήσεις αποδέχτηκαν μια δήλωση για μια «νέα προσέγγιση» σχετικά με το νερό και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Σύμφωνα με ειδικούς, η δήλωση αυτή απέχει πολύ από την αποδοχή του νερού ως Ανθρώπινου Δικαιώματος [13].
Αν όμως το δικαίωμα στην πρόσβαση σε πόσιμο νερό δεν είναι Ανθρώπινο Δικαίωμα, τότε τι είναι;
Για τις μεγάλες πολυεθνικές του νερού, είναι ξεκάθαρο: το νερό δεν είναι ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά Ανθρώπινο Αγαθό. Η διαφορά είναι τεράστια. Η έμφαση δίνεται στο ότι «ο άνθρωπος δεν έχει κάποιο ειδικό δικαίωμα στο νερό», αλλά ότι «ο άνθρωπος έχει ανάγκη από νερό». Όπως, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος έχει ανάγκη από χρήματα για να αγοράσει πετρέλαιο και να κινηθεί με το αυτοκίνητό του. Εφόσον, λοιπόν, δεν έχεις χρήματα, δεν μπορείς να αγοράσεις νερό. Κι αν ένα αυτοκίνητο δεν μπορεί να κινηθεί χωρίς πετρέλαιο, ένας άνθρωπος πεθαίνει χωρίς νερό. Αλλά πλέον, η ευθύνη θα είναι αποκλειστικά δική του, αφού δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τα χρήματα για να ικανοποιήσει την ανάγκη του.
Η απομάκρυνση της συζήτησης για το νερό από το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλεσε μια ξεκάθαρη ιδεολογική νίκη των πολυεθνικών. Είναι, άλλωστε, η εκφρασμένη θέση τους σε πολλά παγκόσμια φόρουμ και συνέδρια ότι το νερό αποτελεί αγαθό και, ως τέτοιο, υπόκειται στους κανόνες της αγοράς, της προσφοράς και της ζήτησης.
Η προώθηση των νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων» και η Global Water Partnership
Η «προστασία» του νερού ταυτίζεται με το νερό ως «αγαθό». Ως εκ τούτου, η κατεύθυνση της «ελευθερίας των αγορών» καθώς και της εταιρικής «διαχείρισής» του αποκτά καίρια σημασία. Ένας από τους σημαντικότερους οργανισμούς που ιδρύθηκε για να προωθήσει αυτή την ιδέα είναι η Global Water Partnership[14].
Πρόεδρός της υπήρξε ο Ismail Serageldin, ο οποίος ήταν επίσης πρόεδρος του World Water Council και του World Commission on Water for the 21st Century, καθώς και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Το κοινό όραμα όλων αυτών των οργανισμών συμπυκνώνεται σε ένα κείμενο θέσεων του Παγκόσμιου Φόρουμ για το Νερό, με τον χαρακτηριστικό τίτλο:
«World Water Vision: Making Water Everybody’s Business.»
Δηλαδή, σε απλά ελληνικά: «Το παγκόσμιο όραμά μας για το νερό: κάνοντάς το υπόθεση (μπίζνα) όλων μας»[15].
Η «κρίση του νερού» και η νεοφιλελεύθερη προσέγγιση
Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οργάνωση, για να αντιμετωπιστεί η «κρίση του νερού» – με δεδομένο ότι το νερό θεωρείται ανθρώπινο και οικονομικό αγαθό και όχι δικαίωμα – οι κυβερνήσεις οφείλουν να προωθήσουν άμεσα την ολοκληρωτική απελευθέρωση και απορρύθμιση της αγοράς του νερού.
- Απελευθέρωση και απορρύθμιση: Οι κυβερνήσεις πρέπει να επιτρέψουν την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς, καταργώντας ρυθμιστικούς περιορισμούς.
- Ίσα δικαιώματα στις πολυεθνικές: Οι πολυεθνικές εταιρείες πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και προνόμια με τις εθνικές εταιρείες και τις δημόσιες υπηρεσίες.
- Ιδιωτικοποιήσεις μέσω ΣΔΙΤ: Η προώθηση της απελευθέρωσης του εμπορίου και των ιδιωτικοποιήσεων, όπου είναι δυνατόν, μέσω Συμπράξεων Δημόσιου – Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), οι οποίες θεωρούνται πιο αποδοτικές και συμφέρουσες.
Ένα «σταθερό και προβλέψιμο κλίμα για επενδύσεις»
Άλλες συστάσεις αφορούν:
- Την απελευθέρωση των τιμών του νερού, καθώς οι ρυθμίσεις θεωρούνται εμπόδιο στο ελεύθερο εμπόριο.
- Την προώθηση βιοτεχνολογιών στις αγροκαλλιέργειες, όπου εμπλέκονται εταιρείες όπως η Monsanto.
- Την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας πάνω στο νερό.
- Τη δημιουργία ενός «σταθερού και προβλέψιμου κλίματος για επενδύσεις», που θα ενδυναμώνει τα «δικαιώματα των επενδυτών».
Όμως, εις βάρος ποιων δικαιωμάτων θα ενδυναμωθούν τα «δικαιώματα των επενδυτών»;
Τι σημαίνει αυτό το «σταθερό και προβλέψιμο κλίμα»; Τι κάνει ένα κλίμα «ασφαλές» για επενδύσεις;
- «Ασφαλές» κλίμα σημαίνει απουσία αντιδράσεων: Δικτατορικά καθεστώτα, όπου οι πολίτες δεν μπορούν να διαμαρτυρηθούν.
- «Ασφαλές» κλίμα σημαίνει οικονομική εξάρτηση: Χώρες που υποκύπτουν στις απαιτήσεις των επενδυτών λόγω χρέους και δανείων.
- «Ασφαλές» κλίμα σημαίνει διαφθορά: Πολιτικοί που εξασφαλίζουν προνομιακούς όρους επένδυσης έναντι ανταλλαγμάτων.
Όπως τώρα στην Ελλάδα:
- Επιτροπεία,
- Οικονομία σε ύφεση,
- Κατάργηση δημοκρατικών και εργατικών δικαιωμάτων,
- Εξωφρενική ανεργία.
Δημοκρατία στον γύψο. Ιδανικές συνθήκες για επενδύσεις.
Νερό: δικαίωμα ή εμπόρευμα;
Η «προστασία» του νερού και η αντιμετώπιση της «κρίσης του νερού» ταυτίζεται πλέον με τα συμφέροντα των πολυεθνικών εταιρειών και την ασφάλεια των επενδύσεών τους.
Αυτή η «ασφάλεια» εξαρτάται από το πόσο ελεγχόμενες είναι οι χώρες όπου θέλουν να επενδύσουν[16].
Αυτό που ζητούν – και πετυχαίνουν – είναι η κατάργηση των νόμων που τους περιορίζουν.
Απαιτούν – και επιβάλλουν – την παράκαμψη του δημοκρατικού ελέγχου και των διαδικασιών.
Γιατί;
Γιατί η δημοκρατία είναι εμπόδιο στις επενδύσεις!
Όταν η ασφάλεια των επενδύσεων ταυτίζεται με την ανάπτυξη και οι ιδιωτικοποιήσεις με την αντιμετώπιση της «κρίσης του νερού», τότε το νερό παύει να είναι δικαίωμα.
Γίνεται εμπόρευμα.
